عوارض ایمنسازی واکسیناسیون و چگونگی برخورد با آن

● عوارض ایمنسازی
هدف ایمنسازی حفاظت فرد و جامعه در برابر بیماریهای قابل پیشگیری با واکسن است . گر چه واکسنهای مورد استفاده از نظر میزان اثر بخشی بسیار مورد اطمینان هستند و عوارض جانبی ناچیز دارند اما بطور کلی هیچ واکسنی بدون عارضه نیست . عوارض ممکن است خفیف و گذرا باشد و یا شدید و نادر کهتهدید کننده سلامتی کودک است .
برای افزایش پذیرش ایمنسازی و بالا بردن کیفیت خدمات باید مراقبت از اثرات نامطلوب شدید حاصل از ایمنسازی به عنوان بخشی تلفیقی در برنامه تلفیقی در برنامه ایمنسازی منظور گردد . با توجه به کاهش بیماریهای قابل پیشگیری با واکسن در اثر توسعه ایمنسازی توجه بیشتری به عوارض واکسن شده است . برای مثال در کشوری که سالها فلج اطفال ریشه کن شده عوارض این واکسن ( ۱مورد در ۳ میلیون ) بیشتر از قبل جلب مشارکت نظر میکند . مراقبت عوارض ایمنسازی به مفهوم پایش سلامت ایمنسازی است و به اعتبار برنامه ایمنسازی کمک میکند . با اجرای این برنامه میتوان از ایجاد تشنج در جامعه در اثر عوارض واکسن جلوگیری نمود .
● طبقه بندی :
معمولاً هر پیامد متعاقب ایمنسازی عارضه ایست که پس از ایمنسازی بوجود آمده و عقیده بر آن است که علت آن ایمنسازی است .
الف ) واکنش به واکسن :
این موارد جزء لاینفک واکسن میباشد و در صورتی که واکسن بصورت صحیح داده شود نیز بوجود خواهد آمد .
ب ) اشتباه در برنامه :
ـ تزریقات غیر استریل
ـ عدم تهیه صحیح واکسن
ـ تزریق در محل نادرست
ـ حمل و نقل غیر صحیح
ـ بی توجه ای به موارد منع مصرف
ج ) همزمانی با واکسن :
مربوط به ایمنسازی نیست و بیماری یا عارضه ای است که با واکسیناسیون بروز میکند ) واکنش تزریقات : اضطراب و تشویق در اثر استرس و یا در تزریقات
ه ) واکنش ناشناخته :
که هنوز علتی برای آن مشخص نشده است .افزایش پاسخ ایمنی بدن میشوند ( بخصوص در واکسن ثلاث ) معمولاً عوارض واکسن در یک تا دو روز بعد از ایمنسازی اتفاق میافتد ( بجزء واکسن MMR که ۱۲ ـ ۶ روز بعد از ایمنسازی اتفاق میافتد . واکنش موضعی شامل درد و تورم و قرمزی محل تزریق است که در ثلاث و یادآور واکسنها تا ۸۵درصد میرسد هفته پس از ایمنسازی ب ث ژ واکنش بصورت پاپول بوده که محل زخم شده پس از چند ماه بهبود یافته و اسکار باقی میگذارد . واکنشهای عمومی شامل تب بوده که به ۱۰ درصد واکسیناسیون میرسد . ولی در بعضی واکسنها ( ثلاث ) تا ۵۰ درصد نیز میرسد . در ۱۵ ـ ۵ درصد کسانی که سرخک دریافت میکنند واکنشهایی مانند وراش و التهاب ملتحمه مشاهده میشود .
واکنش نظیر تورم غده پاروتید در اثر واکسن اوریون و درد وفاصل و تورم غده لنفاوی ناشی از واکسن سرخجه تا ۱ درصد نیز دیده میشود . علایم عمومی واکسن پولیو در کمتر از یک درصد به شکل اسهال سردرد و در د عضلانی است .
عوارض خفیف و شایع واکسن و درمان آنها
ـ علائم عمومی شامل سردرد ـ اسهال و در عضلانی
ـ میزان عوارض موضعی دزهای یا دارو بین ۸۵ ـ ۵۰ درصد افزایش پیدا میکند .
واکنش های نادر و شدید و فاصله و میزان بروز واکنش ها:
● واکنش شدید و نادر شامل
( شامل تشنج ـ ترومبوسیتوپنی ـ آنا فیلاکسی و آنفالوپاتی ـ عفونت منتشر ب ث ژ ـ واکنش آنا فیلاکتیک ـ لنفادنیت چرکی )
▪ آبسه استریل
۱) وجود آلومینیوم در واکسن ثلاث
۲) تکان ندادن کافی ویال قبل از استفاده
۳) تزریق سطحی واکسن
۴) یخ زدگی واکسن ( شیوع این عارضه کم و یک درصد هزار تزریق است )
▪ پیامدهای نا مطلوب دستگاه عصبی مرکزی :
ـ فلج حاد
ـ آنسفالوپاتی
ـ آنسفالیت
ـ مننژیت
ـ تشنج
● عوارض شدید :
شامل مرگ در عرض یکماه بعد از ایمنسازی و یا بستری شدن در بیمارستان که به واکسیناسیون نسبت داده شود .
▪ شوک آنا فیلاکسی :
واکنش شدید و با شروعی سریع است که با کلاپس گردش خون مشخص میشود و علامت اولیه اریتم منتشر و کهیر است و بدنبال آن انسداد تحتانی و یا فوقانی سیستم تنفس است و در حالت شدیدتر رنگ پریدگی ـ اختلال سطح هوشیاری و افت فشار خون است . درمانم آن با آدرنالین میباشد . معمولا واکنشهایی شدید بروز سریع دارند و بمدت ۱۰ دقیقه پس از ایمنسازی بوجود میایند لذا باید تمام واکسینه شده ها را ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پس از ایمنسازی تحت نظر بگیرید .
● چگونگی درمان با آدرنالین
دز آدرنالین ۱ در ۱۰۰۰ ( ۱./۰ میلی گرم / کیلوگرم تا حداکثر ۵/۰ میلی لیتر اگر وزن بیمار را ندانیم :
کمتر از ۲ سال : ۰۶۲۵/۰ میلی لیتر ۱۶/۱ آمپول
۵ ـ ۲ سال : ۱۲۵/۰ میلی لیتر ۸/۱ آمپول
۱۱ ـ ۶ سال : ۲۵/۰ میلی لیتر ۴/۱ آمپول
بیش از ۱۱ سال : ۵/۰ میلی لیتر ۲/۱ آمپول
● نحوه گزارش دهی :
بوسیله فرمهای مخصوص گزارش دهی انجام میشود که شامل فرم های ۱ ـ ۲ ـ ۳ ـ ۴ میباشد که فرم شماره ۱ و ۲ برای کلیه عوارض تکمیل میشود و فرم شماره ۱ و ۲ و۳ برای عوارض فوری گزارش میگردد و فرم شماره ۴ در واحد بیماریهای واگیر تکمیل میگردد . پس از انجام واکسیناسیون چنانچه فردی مراجعه و عارضه ای را به واکسیناسیون ارتباط داد آن علامت را عارضه تلقی نموده و گزارش نمائید .
● چه عوارضی باید گزارش شوند ؟
▪ کلیه شوک های که در مدت ۲۴ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .
▪ کلیه آبسه های محل تزریق واکسن که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .
▪ لنفادیت ناشی از واکسن BOG در هر زمان پس از تزریق واکسن که ایجاد شوند باید ظرف ۲۴ ساعت گزارش شوند حتی اگر عارضه بوجود آمده ۶ ماه پس از تزریق واکسن باشد .
▪ عوارض موضعی شدید یا غیر شدید که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .
▪ بروز تب بالاتر از ۵/۳۸ درجه سانتیگراد زیر بغلی که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .
▪ فلج متعاقب دریافت هر نوع واکسن به ویژه واکسن فلج اطفال که در مدت یک ماه پس از واکسیناسیون رخ دهد .
▪ بروز تشنج که در مدت ۷۲ ساعت پس از واکسیناسیون رخ دهند .
▪ درد مفاصل ( آلرژی ) که متعاقب واکسیناسیون رخ دهد .
▪ جیغ زدن مداوم یا بی قراری که بیش از ۳ ساعت به طول انجامد .
▪ بروز استفراغ مکرر
▪ کلیه موارد مرگ که در فاصله ۴ هفته پس از واکسیناسیون اتفاق افتد و هیچ بیماری خاص یادلیل قابل قبول دیگری برای مرگ در دسترس نباشد .
▪ سایر رویدادهای غیر معمول که تصور می رود مربوط مربوط به واکسیناسیون باشد و در طی چهار هفته پس از واکسیناسیون اتفاق افتد .
▪ سایر عوارض و واکنشها از قبیل حساسیتهای پوستی ، کاهش سطح هوشیاری ،تنگی نفس ، بی قراری نیز در صورت وقوع باید حتماً گزارش شوند .
● در چه فاصله ای پس از اطلاع از عارضه باید مورد را گزارش کرد ؟
الف ) عوارض زیر عوارض فوری تلقی شده و باید حداکثر تا ۲۴ ساعت پس از اطلاع گزارش شوند :
۱) کلیه موارد مرگ ناشی از واکسیناسیون
۲) کلیه موارد بستری شدن در بیمارستان به علت عارضه ناشی از واکسیناسیون
۳) کلیه آبسه های محل تزریق
۴) سایر عوارض اگر چنانچه موجب نگرانی جامعه شده باشد .
ب ) عوارض غیر فوری
سایر عوارض غیر فوری تلقی شده و باید در پایان هر ماه گزارش شود

منبع : پزشکان بدون مرز