آقابزرگ تهرانی (۱۲۹۳-۱۳۸۹)

آقابزرگ تهرانی، فقیه و کتاب‎شناس شیعی در ۱۱ ربیع‎الاول سال ۱۲۹۳ قمری در تهران به دنیا آمد.
پدر و پدربزرگش از روحانیون این شهر بودند. جد بزرگش، حاج‎محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهرخان معتمدالدوله گرجی، نخستین چاپخانه ایران را بنیاد نهاده بود.
آقابزرگ تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه دانگی آغاز کرد و در مدرسه پامنار و سپس در مدرسه فخریه (مروی) ادامه داد. وی ادبیات عرب را نزد شیخ‎محمدحسین خراسانی و شیخ‎محمدباقر معزوالدوله، منطق را نزد میرزامحمدتقی، سطوح اصول را نزد سیدعبدالکریم مدرسی، سیدمحمدتقی گرکانی و شیخ‎علی‎نورایلکایی آموخت و اندکی ریاضیات نیز نزد میرزاابراهیم زنجانی فراگرفت و بعدها به مطالعاتی در تاریخ ادبیات و رجال حدیث پرداخت.
وی در ۱۰ جمادی‎الثانی ۱۳۱۵ به قصد ادامه تحصیل به نجف رفت و تا سال ۱۳۲۹ در این شهر به کسب دانش پرداخت.
در سال ۱۳۲۹ به کاظمین رفت و به منظور تدوین بزرگ‎ترین دایره‎المعارف کتاب‎شناسی شیعی- الذّریعه‎الی‎تصانیف‎الشّیعه- به تحقیق و تتبع پرداخت. چندی بعد به سامرا رفت و ضمن ادامه کار خود در آنجا، در مجلس درس میرزامحمدتقی شیرازی نیز حاضر شد. در سال ۱۳۳۵ به کاظمین بازگشت، دو سال درآنجا ماند و باز به سامرا رفت.
در ۱۳۵۴ به نجف بازگشت و به منظور چاپ الذریعه، چاپخانه‎ای به نام مطبعه‎السعاده بنیاد نهاد، اما دولت پادشاهی عراق به بهانه‎‌های گوناگون مانع کار وی شد. شیخ‎ جلد نخستین ذریعه را در مطبعه‎الغری به چاپ رساند، اما انتشار آن، باز هم درنتیجه مخالفت دولت عراق ۶ ماه به تعویق افتاد.
آقابزرگ برای تدوین و تکمیل این دایره‎المعارف به سفرهای طولانی نیز پرداخت. از بیشتر کتابخانه‎های عمومی عراق و ایران و سوریه و فلسطین و مصر و حجاز و بسیاری از کتابخانه‌های خصوصی در این کشورها دیدن کرد و به بررسی کتب آنها پرداخت. وی در ۶۲ کتابخانه شخصاً کاوش کرد و فهرست‌های بسیاری از کتابخانه‎های دیگر را نیز مورد مطالعه قرارداد.
آقابزرگ ۲ بار ازدواج کرد و دارای ۵ پسر و ۴ دختر شد. وی پس از یک بیماری طولانی در نجف‌اشرف در ذی‎الحجه سال ۱۳۸۹قمری درگذشت و بر طبق وصیتش، در کتابخانه خود که آن را برای استفاده علما و طلاب وقف کرده بود، به خاک سپرده شد.
● مهمترین آثار آقابزرگ تهرانی:
▪ الذریعه الی تصانیف‎الشیعه
▪ طبقات‎اعلام‎الشیعه
▪ مصفی‎المقال فی مصنفی علم‎الرجال
▪ المشیخه، نجف
▪ هدیه‎الرازی الی‎المجدد‎الشیرازی
▪ النقداللطیف فی نفی‎التحریف عن‎القرآن‎الشریف (خطی)
▪ توضیح‎الرشاد فی تاریخ حصرالاجتهاد
▪ تفنید قول‎العوام بقدم‎الکلام (خطی)
▪ ذیل‎المشیخه
▪ ضیاءالمفازات فی طریق مشایخ‎الاجازات، (خطی)
▪ اجازاتالطوسی نجف
▪ مستدرک کشف‎الظنون

کاظم موسوی بجنوردی

منبع : همشهری آنلاین