رفتارشناسی اسب

●رفتار شناسی اسب: بنظر می رسد گله های رمیده و یا در حال چرای اسب نقاشی شده در دشت های دور دست ، آنچنان قرابتی با اسبهای اهلی درون اصطبلها كه ایام را به خوردن ، كاركردن و یا چریدن در پادكها می گذرانند را نداشته باشند . علی رغم اینكه تا چه اندازه این اسبها اهلی و رام شده باشند، اعمال و رفتارشان را از اجداد وحشی خود به ارث برده و حفظ كرده اند.
اگر با اسب سر و كار داریم باید بر رفتار او اشراف داشته باشیم تا از واكنش های او در قبال محرك های خاص آگاه بوده و زبان گویای اندام او و اصوات هشدار دهنده اش را هم بدانیم . عمده دلیل بر این آگاهی ، ایمنی است برای اجتناب از هر گونه خطر و یا آسیب احتمالی. دیگر ویژگی این آگاهی حفظ سلامت جسم و روان اوست كه به موقع از بیماری و یا ناخشنودی او مطلع شده در پی رفع آن برآییم.
●روش طبیعی زندگی اسب : امروزه گله های اندكی آنهم در دور افتاده ترین نقاط كره زمین به زندگی ادامه می دهند . در این روش زندگی طبیعی و آزادانه ، آنها چراگاهها ، سبزینه زارها ، بوته زارها را برای پیدا كردن آب و غذا درمی نوردند . زندگی در گله حافظ امنیت آنها است و این گله را سیلمی برتر محافظت می كند و احتمال خطر قریب الوقوع را هشدار می دهد.
اسب وحشی باید واكنش های سریعی داشته باشد تا بتواند به زندگی ادامه دهد . كره های نو زائیده شده باید به سرعت سرپا بایستند تا اگر گله رمید ، آنرا همراهی كنند . اسب فقط به هنگامی كه گیر می افتد با لگد ؤ سر دست زدن و یا گاز گرفتن به دفاع بر می خیزد. ضامن تنازع بقا در اسب شنوائی خوب ، دید وسیع و سرعت در فرار به هنگام لزوم است.
هنوز هم بسیاری از ویژگی های و غرایز اسب های وحشی در اهالی های امروزی به چشم می خورد برای اطلاع از واكنش های خاص اسب باید این غرایز و ویژگی را بشناسیم.
●وجوه تمایز – مشخصات: اسب دارای وجوه تمایز و مشخصاتی است كه بخشی از طبیعت او هستند . رفتار و روش متمایز زندگی اش او را از سایر موجودات متمایز می كند.
●اجتماعی بودن : اسبها به زندگی در كنار یكدیگر و گاهی در كنار دیگر حیوانات نیازمندند. از زمانی كه اسبها به وسیله شكارچیان شكر می شدند. زندگی گله وار امنیت آنها را ضمانت می كرده است چرا كه تعدد ، شانس بقاء را بیشتر كرده ، امنیت بخش بوده و فرار را تسریع می كرده است.
ممكن است در اغلب اوقات اسبها را در حال نزاع و درگیری با یكدیگر ببینیم . كه این ناشی از خصیصه اجتماعی بودنش است و تنهائی او را خمود و كج خلق می كند . اگر اسبی در محوطه ای محصور به تنهائی رها شود ، به وضوح دیده می شود كه سرآسیمه و شیهه كشان به این طرف و آن طرف دویده و حتی از نرده ها می پرد تا خود را به دیگران و در كنارشان برساند . بعضی از اسبها از بودن در كنار حیواناتی مثل گاو و گوسفند هم راضی به نظر می رسند ولی به ندرت تنهائی را دوست دارند.
این خصیصه اجتماعی بودن ، گاهی موجب دردسر سواركاران سوار بر اسب های جوان و یا به خوبی تربیت نشده می شود. ممكن است اسب میل به سواری دادن نداشته و یا سوارآنچنان قاطع نباشد كه او را وادار به ترك گروه و یا خروج از محوطه اصطبل نماید . از طرف دیگر ممكن است از این خصیصه در جهت خواسته سوار بهره برداری كرد ، یعنی جوانی نه آنچنان مشتاق را سوار بر اسبی پیر و آموخته به حركت در مسیری از مسابقه پرش واداشت.
●پرسه زنی : اسب ها در طبیعت به دنبال غذا از مرتعی به مرتع دیگر پرسه زده و چرا می كنند. بیشتر اسب ها امروزه در حصارها نگهداری می شوند ولی این خصیصه را همچنان حفظ كرده اند. ممكن است اسبی در حال چریدن در محلی ناگهان به محل دیگری نقل مكان كند. نكته جالب ، غریزه میل به منزل است كه در اسبهای اهلی همچنان به قوت خود باقی است . چه بسا اتفاق افتاده كه اسبی رم كرده باسوار یا بدون سوار راهی منزل شده و حتی اگر سوار راه را گم كرده باشد اسب او را به طرف آن رهنمون كرده است . اسبها همیشه با شلنگهای كشیده تری به طرف منزل حركت می كنند.
●چرنده: اسب چرنده ایست كه از هر نوع سبزینه ای تغذیه می كند . او در ۲۴ ساعت بین ۱۶ تا ۲۰ ساعت بطور پیوسته و كم كم می چرد و زمان استراحتش كوتاه است . این نحوه چرای كم كم ، پیوسته خوردن نامیده می شود كه در این صورت نحوه تغذیه اسبهای اهلی كه علوفه مخصوص و در دفعات خاص چرانده می شوند با این غریزه متفاوت است.
●ساز و كار دفاعی :بیشتر واكنشهای اسبها بازتاب این حقیقت است كه آنها قربانی شكارچیان بوده اند. وسیله دفاعی آنها به ترتیب اولویت فرار و سپس جنگ است. اولین واكنش فرار است و در صورت گیر افتادن به لگد پرانی ، جفتك اندازی و الاكلنگ و سردست زدن می پردازند ، كه در این حالت از ضربات دست همانند پا استفاده می شود.
●كنجكاوی: اسبها شدیدا كنجكاوند و اغلب برای كشف غیر معمول ها به این طرف و آنطرف سر می زنند ، از این خصیصه می توان برای به دام انداختن اسبهای دست نیافتنی در مزارع استفاده كرد.
قانون سلسله مراتب : به طریق اولی اسبها آزادی خواه نیستند و به همین دلیل به هنگام زندگی آرام و در صورت هجوم دسته ای گرگ وقت را برای شور درباره فرار كردن یا نكردن تلف نمی كنند. در این حالت به تبعیت از رهبری سیلمی قالب ، پا به فرار می گذارند. این سیلمی محافظ گله و راهنمای آنها به طرف آب و علوفه است . در بیشتر اوقات این نقش رهبری را برای اسبهای اهلی ، انسان عهده دار می شود. در گله اسبهای وحشی سیلمی و یا مادیان قالب عهده دار رهبری است كه این رهبریت تحت قانون اطاعت از برتر یا سلسله مراتب قدرت صورت می پذیرد و برای عهده دار شدن این نقش قدرت و قاطعیت نقش اساسی ایفا می كند.
قانون اطاعت از برتر یا سلسله مراتب برداشته شده از قانون حاكم بر جوامع ماكیان هاست كه با نوك زدن به یكدیگر برتری خود را به رخ كشیده و ضعیف تر تسلیم شده و تمكین می كند.
تقلید: اسبها از یكدیگر تقلید كرده و از همین طریق عادات بد از قبیل تیك و این پا و آن پا كردن را فرا می گیرند.
●حافظه قوی:حافظه اسب به خصوص در مورد تنبیه ها دردناك بسیار قوی است . اگر در مقاطعی از طول عمر تربیتی با او بد رفتاری شود ، در شرایط مشابه او تبدیل به موجودی ناخوشایند خواهد شد و بنابراین خوش رفتاری با او از همان بدو شروع به كار و نوجوانی دارای اهمیت بسزائی است.
فهرست صفات ویژه برای به خاطر سپاری: زندگی اجتماعی (گله) ، چرنده ، پرسه زن ، تقلید كننده ، كنجكاوی ، حافظه برتر ، فرار كننده و جنگنده ، تابع قانون اطاعت برتر.●غرایز:اسبها دارای رفتارهای غریزی قوی ای هستند . این غرایز ارثی اند ، كه بصورت بازتاب های احساسی به شرائط و عوامل تاثیرگذار تجلی می كنند . این بازتاب ها را می توان در اندام یا بینی آنها مشاهده كرد.
●ترس: در فضای باز اسب ترسیده رم میكند. او به سرعت به دور خود می چرخد و بعد فرار می كند . گاهی دیده می شود كه پدیده ای باعث فرار او شده او رمیده و سپس بازگشته و به آن خیره شده است. اگر پدیده آنچنان تهدید كننده نباشد . او با سر به پائین كشیده شده و فرنه كنان در حالیكه همچنان خود را آماده فرار كردن نگه می دارد ، به موضوع نزدیك می شود.
در حال سواری ممكن است صدائی و یا حركتی ناگهانی اسب را به جهیدن به طرف مخالف آن وادارد كه اگر خطر ادامه داشته باشد ممكن است به سرعت چرخیده و رم كند.
در اصطبل اسب تا حد ممكن خود را از موضوع مورد ترس دور نگه می كند و به گوشه ای از آن پناه می برد. سر را بالا میگیرد ، مورد ترسناك را با چشمانی از حدقه درآمده و خیره می نگرد ، پره های بینی باز شده و فرنه می كند ، گوشهایش سیخ و جنبنده اند تا هر صدائی را با سرعت بشنوند. بدن خود را در امتداد موضوع ترسناك نگه داشته و تا می تواند آن را بالا كشیده و عضلات خود را منقبض می كند.
●عصبیت : سر را بالا گرفته چشمان را از حدقه بیرون زده و هوشیارند. پره های بینی باز شده و فرنه می كشد یا صدائی خرخر گونه از بینی خارج می كند. گوشهای سیخ ، جنبان و حساسند. اندام كشیده شده و منقیض آماده فرار. اسب ممكن است بلرزد ، رعشه بگیرد و یا عرق كند. ضربان قلبش تندتر می شود و به تناوب پهن می اندازد.
●خشم: اسب عصبانی سرش را كمی پائین می گیرد . گوش ها را به عقب می خواباند. گردن را به جلو می كشد. چشمان تنگ می شوند ، لب ها را برای نشان دادن دندان ها از هم باز می كند. حالت پرخاش جویانه به خود می گیرد و عقب خود را به طرفین می چرخاند. ممكن است سعی كند لگد زده و یا گاز بگیرد.
●درد: ضربات دردناك اسب را می رماند . اگر گیر بیافتد ، گردنش افراشته چشمان تنگ و ممكن است سردست زده لگد بزند و یا گاز بگیرد.
مهمترین بازتاب ضربه های دردناك ماندگاری و خاطره ناخوشایند آنست كه ممكن است نه فقط رم كند بلكه با الاكلنگ و یا سردست زدن سوار را به زمین بزند. الاكلنگ واكنشی است در قبال خطری از پشت ، كه ممكن است ناشی از پریدن گرگی درند بر پشت اسبی بوده باشد. الاكلنگ را می توان نشانی از شادی یا هیجان هم دانست.
●خوشنودی: اسب در این حالت در آرامش كامل و راحت ، عضلاتش شل ، پوستش شفاف است . گوشهایش به آرامی در جستجوی صدا می جنبند.
●ناخشنودی : اسب در این حالت در خود فرو رفته ، خمود ، بی روحیه ، بی حال است و یا برخوردی خصمانه دارد. سرش پائین ، چشمان بی حال و نگاه خسته ، گوشها افتاده و پوستش كدر است . ادامه این حالت اسب را به ناهنجاری های درون اصطبل و یا پرخاش جوئی مبتلا می كند.
توجه جلب شده:گردن كمانی ، پره های دماغ گشاد ، گوشها جنبان ، بدون انقباض ، چشمان براق ، پوزه به جلو كشیده شده و كنجكاو.
●هیجان زده : سر بالا گرفته می شود ، تنفس تند ، پره های بینی باز و فرنه كنان ، گوشها سیخ و چشمان براقند. اسب ورجه ورجه كرده و احتمالا الاكلنگ می كند ، بدن هوشیار ، دم سیخ و ممكن است عرق كند .
●شرارت:گوشها به عقب ولی نه كاملا خوابیده ، چشمان تنگ با نگاههای معنی دار ، پره های دماغ بسته ، اسب ممكن است لگد گاوی و یا از عقب بزند.
●بازیگوشی:ممكن است با دست زمین را بكند. به سرعت حركت كرده ، دویده شلنگاهیش كوتاه باشد و الاكلنگ كند كره ها بیشتر بازی می كنند ولی اسبهای مسن هم گاهی از بازیگوشی غافل نیستند.
●هوشیاری: گوشها سیخ و جنبان ، چشم ها شفاف و هشیار ، بدن بدون انقباض ولی آماده است.
نبرد بر سر قلمرو: ممكن است ، با گردن كشیده شده ، به پائین باشد و یا با گردن كمانی به بالا نگه داشته شود. دندان ها ممكن است نمایان و لب ها تهدید كننده باشند ، گوشها كاملا به عقب خوابیده ، چشمها تنگ و تهدید كننده . بدن كشیده و تهدید كننده ، گاهی با دست زمین را می كنند . یا عقب خود را به طرفین می چرخانند و آماده لگد زدن هستند.
●اصوات: صدای اسب می تواند مبین احساسات درونی او و یا عملی باشد كه در شرف انجام آن است .
شیهه:برای دعوت اسب های دیگر و یا وسیله ایست برای جلب توجه ، اغلب این صدا به هنگام جدا شدن كره از مادر شنیده می شود.
●شیهه ملایم: این نوع صدا به هنگام هیجان و یا ایجاد تنشی شنیده می شود.
●هرهر: دعوت از اسبی در نزدیك . اظهار آشنائی با شخص نزدیك شونده و اظهار خوشحالی . به خصوص به هنگام دادن خوراك لذیذ.
●صدای خارج شده از دماغ: نشان دهنده هیجان ، خوشحالی است. ممكن است به عنوان اولین علائم ترس هم شنیده شود و یا اسب خواسته باشد دماغ خود را تمیز كند.
●شیهه جیغ مانند: نشان دهنده خشم ، پرخاش جوئی ، ترس و درد است.
●فرنه: به هنگام تعیین قلمرو و بو كردن پهن به گوش می رسد.
●Below: نسق گیری ، معمولا به هنگام درگیری سیلمی ها شنیده می شود.
●جیغ: صدای مادیان به هنگام فحلی و كره ها به هنگام بازی است و ممكن است مادیانی به هنگام تنبیه كره اش هم این صدا را خارج كند.
●آه: صدائی كه می تواند نشان دهنده رضایت كامل و یا خستگی باشد.
سواركاران ، پرستاران و اسبداران پس از مدتی كه با اسب سر و كار داشته باشند با این صداها به خوبی آشنا شده و آن را به عنوان زبان و بیان اسب تلقی می كنند . به عنوان مثال مراقبی با شنیدن صدای جیغ از داخل پادوك اطمینان پیدا می كند كه درگیری اتفاق افتاده است.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی تخصصی اسب و سوار کاری