زندان‌های زنان؛ استانداردها و تبعیض‌ها

مقاله زیر نوشته خانم «آن هریسون» محقق برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای دبیرخانه بین المللی سازمان عفو بین الملل است که در همایش «زن و زندان» روز چهارشنبه ۱۶ اسفندماه ارائه شد.
به گفته انجمن دفاع از حقوق زندانیان که بانی همایش بود پیگیری ها برای سفر خانم هریسون به ایران بی نتیجه ماند و او نتوانست ویزای حضور در ایران را اخذ کند. بنابراین متن تلخیص شده سخنرانی او از سوی یکی از اعضای انجمن برای حاضران در همایش قرائت شد.
این مقاله جوانب مختلف پیرامون زنان و زندان را مورد بحث قرار می دهد. به ویژه، آمارهایی مربوط به زنان زندانی را به دست می دهد و این آمارها را با آمار کلی زندان مورد مقایسه و تطبیق قرار داده و ماهیت جرایمی که زنان به آن متهم می شوند و نیز دلایل دیگر بازداشت زنان، شرایط بازداشت زنان، شکنجه و بدرفتاری با زنان زندانی را به بحث می نشیند.
عفو بین الملل بر روی تمام موضوعات مورد اشاره در این مقاله کار نمی کند و این مقاله هم نباید به عنوان بیانیه یی پیرامون موضع عفو بین الملل تلقی شود مگر در مواردی که به آن اشاره می شود. هدف این نوشته این است که زمینه بحث بر روی موضوعات متنوع و مختلف در سمینار «زنان و زندان» که از سوی انجمن دفاع از حقوق زندانیان برگزار می شود را فراهم آورد.
● آمارهایی در مورد تعداد زنان در زندان
طبق مطالعات مرکز بین المللی زندان (ICPS)، اعتقاد بر این است که بیش از نیم میلیون زن در سراسر جهان در بازداشت به سر می برند، هم به عنوان بازداشتیانی که پیش از محاکمه بازداشت شده اند و هم به عنوان زنان محکوم. حدود یک سوم از این زنان (۱۸۳۴۰۰ نفر) در ایالات متحده امریکا نگاه داشته می شوند و تقریباً همین میزان در کشورهای چین، فدراسیون روسیه و تایلند موجود است. هیچ کشور دیگری به لحاظ تعداد زنان زندانی غدر قیاس با چند کشور مذکورف از مرز ۱۵ هزار نفر فراتر نمی رود.
● ماهیت جرایم زنان
هرچند یافتن آماری دقیق برای ماهیت جرایم زنان دشوار است اما LCPS بیان می دارد که عمده تخلفاتی که احتمالاً به واسطه آن زنان زندانی می شوند شامل:
▪ تخلفاتی بسیار جزیی از قبیل ربودن وجه اندکی پول یا کالا
▪ تخلفاتی بسیار جدی از قبیل قتل، گاهی قتل فردی که آنها را مورد سوءاستفاده قرار داده است
▪ تخلفات مربوط به مواد مخدر، غالباً داشتن میزان اندکی از مواد ممنوعه مخدر یا انتقال آن مواد به دیگران
عفو بین الملل برخی از زنان بازداشت شده یا زندانی را به مثابه «زندانیان وجدان» می نگرد. بدین معنا که آنها صرفاً بر مبنای عقاید سیاسی، مذهبی یا سایر عقاید دلسوزانه شان، ریشه های قومی، جنسیت، رنگ، زبان، ریشه ملی یا اجتماعی، شأن اقتصادی، تولد، گرایش جنسی بازداشت می شوند و اینکه از خشونت استفاده نکرده و مدافع خشونت یا تنفر نیز نبوده اند.
● بازداشت زنان بدون اتهام یا محاکمه
همچنین طبقه بندی دیگری از زنان بازداشت شده وجود دارد که نه محکوم هستند و نه متهم به هیچ جرمی. اینها شامل زنانی هستند که به دلیل حفاظت از خودشان در بند نگاه شان می دارند؛ یا زنانی که با دستور بازداشت پیشگیرانه یا دولتی در بند نگاه داشته می شوند؛ و مهاجران غیرقانونی و پناهندگان.
▪ بازداشت زنان به دلیل حفاظت از خودشان
«کارگروه سازمان ملل در مورد بازداشت خودسرانه» (UN WGAD)، با توجه به بازداشت زنانی که قربانیان خشونت یا مواد مخدر بوده اند، توصیه کرده که «توسل به محرومیت از آزادی برای حمایت از قربانیان باید مورد بازنگری قرار گیرد و در هر حادثه یی باید مورد نظارت مقامات قضایی باشد و اینکه چنین اقدامی باید آخرین چاره و راه حل مورد استفاده قرار گیرد زمانی که خود قربانیان خواستار این باشند».
▪ بازداشت پیشگیرانه یا دولتی
برخی زنان بدون هیچ گونه اتهام یا محاکمه یی به واسطه دستورات دولتی مربوط به بازداشت، محبوس می شوند. برای مثال، اخیراً دو زن فلسطینی به واسطه دستورات دولتی در زندان «هاشارون» در اسرائیل محبوس شده اند.
▪ بازداشت مهاجران غیرقانونی و پناهندگان
در سال های اخیر، برخی کشورها سیاست های بازداشتی را برای همه یا برخی از مهاجران غیرقانونی و پناهندگان معرفی کرده اند که در برخی موارد به رغم حکم UN WGAD که چنین سیاست هایی ممکن است منجر به بازداشت خودسرانه چنین افرادی شود، می تواند نامشخص و مبهم باشد. در برخی موارد، تسهیلات مربوط به بازداشت که برای مسکن دادن به چنین بازداشتیانی مورد استفاده قرار می گیرد برای فراهم آوردن نیازهای اساسی این بازداشتیان به ویژه زنانی که به احتمال زیاد و در قیاس با مردان وظیفه نگهداری فرزند را نیز دارند به گونه یی ناکافی تجهیز شده اند.
در ایتالیا، عفو بین الملل شیوه رفتار با پناه جویان و مهاجران غیرقانونی در ایتالیا از جمله زنان و کودکان، که مکرراً برخی از آنها را یا می زدند یا مورد بدرفتاری قرار می دادند را به انتقاد کشید.
● شرایط بازداشت زنان
شماری از معیارهای بین المللی حقوق بشر وجود دارند که بر شیوه رفتار با بازداشتیان و زندانیان زن و مرد حاکم است. ماده ۱۰ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ملزم می دارد که باید با تمام افراد زندانی شده با احترام و نظر به شأن آنان رفتار شود؛ آن فرد متهم باید به طور کلی از زندانیان محکوم و مجرم جدا نگاه داشته شود؛ نوجوانان باید جدا از بزرگسالان زندانی شوند؛ و اینکه سیستم های مربوط به زندان باید برنامه هایی برای اصلاح و بازپروری اجتماعی را در کارهای خود بگنجانند. از سایر معیارهای قابل کاربست می توان به قواعد حداقل استاندارد سازمان ملل برای رفتار با زندانیان؛ اصول اساسی سازمان ملل برای رفتار با زندانیان و مجموعه اصول سازمان ملل برای حمایت از تمام افراد تحت هر شکلی از بازداشت یا زندان اشاره کرد.
▪ بازداشت دور از وطن
همچنانکه زنان نسبت اندکی از جمعیت زندان را تشکیل می دهند اما به طور کلی زندان های معدودی در هر کشور وجود دارد که متعلق به زنان باشد، با این نتیجه که زنان غالباً در مکان هایی دور از خانه و کاشانه خود نگاه داشته می شوند که این امر تماس مرتب با خانواده را دشوار می سازد. این موضوع به ویژه برای زنان دارای فرزندان خردسال هستند دشوارتر می نماید. زنان زندانی بیش از مردان زندانی به مثابه تنها مراقب یا مراقب اصلی برای کودکان خردسال و سایر اعضای خانواده پیش از زندانی شدن به حساب می آیند و زندانی شدن مادران بیش از پدران غالباً منتج به درجات بالایی از نگرانی های عاطفی برای مادران و نیز تا حد بالایی احتمال جدایی خانواده می شود.
▪ فقدان تسهیلات
زندان های زنان به طور کلی سهم نسبتاً اندکی از بودجه کلی زندان ها را به خود اختصاص می دهد (و ممکن است نسبت به زندان مردان بودجه کمی داشته باشد) و غالباً موقتی بوده، دارای ساختمان های کوچک بدون تسهیلات برای کار، آموزش، آموزش ورزش یا تسهیلات فرهنگی هستند که ممکن است در زندان های مردان یافت شود.
«شرایط زندان در افغانستانف وحشتناک است و مطابق با معیارهای حداقل بین المللی نیست. مشکلات گسترده ازدحام جمعیتی، فقر بهداشتی و غذای ناکافی، متداول و فراوان است به ویژه در زندان هایی که در قندهار و مزارشریف مورد بازدید قرار گرفتند. برخی زندانیان با کودکان بسیار کم سن و سالی همراه بودند؛ در زندان کابل حدود ۳۰ کودک وجود داشتند که طیف سنی شان بین ۲ ماه تا ۱۲ سال بود. زندان مزارشریف نیز دارای ۶ زن و دو کودک بود؛ کودکان ۱۰ ساله و سه روزه و کودکی یک ساله. دو نوزاد در زندان متولد شده بودند. ۶ زن در یک اتاق می خوابند و افسر زن زندان نیز نزد زندانیان می خوابد.»در سایر موارد، آموزش، تحصیل، مشاوره، بازپروری و برنامه های موجود مبتنی بر دارو برای مردان طراحی می شود و مناسب زنان نیست.
▪ تمهیدات امنیتی نامناسب
تمهیدات امنیتی طراحی شده برای زندانیان مرد به دلیل خطرات ایجاد شده از سوی زنان زندانی که بسیاری از آنان به خاطر جرایم کوچک زندانی شده اند غالباً به طور فاحشی نامتناسب است.
«به رغم تحقیقاتی که نشان می دهد زنان زندانی به طور کلی ریسک های امنیتی کمتری دارند، خطر بسیار کمتری از بازگشت غبزهکاریف دارند و نیازهای متفاوت تری نسبت به مردان دارند، مرکز اصلاح و تربیت کانادا - برای بسیاری از قسمت ها - همچنان از همین احتمال استفاده می کند و به ابزارهای ارزیابی برای هر دو گروه غزندانیان زن و مردف نیازمند است. این منتج می شود به زندانی شدن متخلفان زن در مکانی با تمهیدات امنیتی بالاتر از آن چیزی که مورد نیاز است و دستیابی کمتر به برنامه های اصلاحی که می تواند بازپروری و بازگشت آنها به آغوش جامعه را بهبود بخشد.»فقدان کارکنان مورد نیاز زن یا کارکنان آموزش دیده مرد در تعامل با وضعیت ویژه زندانیان زن شمار رو به فزون زندانیان زن منجر به این شده که کارکنان زندان که مسوول مردان هستند، غالباً بدون آموزش کافی مثل بریتانیا و امریکا، مسوول نظارت بر زنان زندانی نیز قرار گیرند. همچنین در برخی کشورها، فقدان غکمبودف پرسنل زن که وظایف امنیتی و بازرسی را انجام می دهند وجود دارد.
▪ بازداشت زنان در مکان های مختلط
به رغم الزام معیارهای حداقل استاندارد سازمان در مورد رفتار با زندانیان زن مبنی بر اینکه بایستی جدا از مکان های متعلق به مردان نگه داشته شوند، اما جمعیت در حال ازدیاد و گسترده زنان این معنا را متبادر می سازد که حبس در زندان های مختلط برای زنان غیرمعمول نیست و این می تواند اینگونه معنا شود که زنان در همان زندان مردان اما در بخش هایی مجزا نگه داشته شوند مثل بریتانیا، یا گاهی در همان بخش مردان یا حتی در یک سلول مثل هائیتی. چنین وضعیتی خطر خشونت های جدی علیه زنان یا آزارهای جنسی را بسیار شدت می بخشد.
▪ نادیده انگاری سلامتی ویژه و نیازهای بهداشتی زنان
همگام با زندان های مردان، جمعیت رو به فزون زنان زندانی فشار بسیاری را بر دسترسی به پزشکان و سایر مراقبت های پزشکی وارد می آورد. در برخی موارد، تعداد زیاد یا وضعیت جسمی زنان در یک زندان می تواند به شیوع بیماری های مسری همچون سل، کچلی یا حتی مالاریا کمک کند. در مکان های مختلط همچنین خطر انتقال بیماری های جنسی انتقالی مثل «اچ آی وی / ایدز» وجود دارد. ایدز همچنین می تواند در میان زنان مبتلا به مواد مخدر در زندان از طریق استفاده مشترک از وسایل تزریقی گسترش یابد.
در مرکز بازداشتی «ال ماتورال» در Fuerteventura، جزایر قناری، اسپانیا زنان و افرادی که به دلایل بهداشتی در قرنطینه هستند در سلول هایی بسیار کوچک نزدیک یکدیگر اسکان داده می شوند که نزدیک به سالن پزشکی قرار دارد. زنان در سلول های ۲۰ مترمربعی نگاه داشته می شوند که با تخت هایی دو طبقه و تنها با یک توالت و دوش حمام پر شده است.
در کنار آن سلول کوچکتر دیگری برای مردان با بیماری های قابل انتقال وجود دارد. به نظر می آید در آنجا هیچ معیار مشخصی وجود نداشته باشد که به طور کافی این سلول را از سلول های دیگر متمایز سازد. این برخلاف معیارهای اروپایی برای زندانیان است که جدایی زندانیان دارای بیماری های مسری را توصیه می کند. مجاورت آن با سلول زنان به ویژه نگران کننده است چرا که زنان باردار باید چند روزی را در سلول زنان به سر برند تا به مراکز صلیب سرخ انتقال یابند.
این ازدیاد جمعیتی به فقدان دسترسی به توالت ها و دوش های پاکیزه و ضرورت های بهداشتی اساسی مثل صابون و شامپو که به ندرت ارائه شده یا به هیچ وجه در اختیار قرار نمی گیرد کمک می کند.«در زندان های کنیاف زنان گاهی از دسترسی به وسایل بهداشتی محروم هستند و تنها یک دست لباس دارند.»
زنان آبستن گروهی به ویژه آسیب پذیر هستند که همانگونه که از سوی قواعد حداقل استاندارد سازمان ملل تجویز شده طی دوره بارداری، زایمان و مسائل پس از آن باید دسترسی مرتب به وسایل بهداشتی مکفی داشته باشند، اما چنین خدماتی غالباً ناکافی هستند.
در برخی کشورها، همچون ایالات متحده به زندانیان زن در هنگام زایمان پابند غدستبندف می زنند.
▪ مادرانی که همراه با فرزندان خود در زندان هستند
کودکان باید به جای زندان در هر بیمارستانی که خارج از زندان ممکن است متولد شوند. اقدامات مربوطه به دنبال تولد کودک از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. برای مثال در ایسلند اجازه داده می شود که کودکان طی دوره شیردهی با مادرانشان به سر برند در حالی که در نیوزیلند بیش از شش ماه اجازه داده نمی شود تا اینکه ترتیبات مربوط به مراقبت از کودک صورت گیرد. همچنین زنان زندانی همراه با کودکان نیازمند یاری مراقبتی از کودک هستند تا حضور آنها در کار یا برنامه های آموزشی را تسهیل سازد اما این همیشه مفید و قابل اجرا نبوده است؛ به طور مثال در بریتانیا.
● بدرفتاری با زنان
زنان بازداشت شده و زندانی- همچون مردان- ممکن است با هدف اجبار آنها به «اعتراف» یا برای تحقیر یا به عنوان مجازات برای تخلفات ظاهری، محکوم به شکنجه های فیزیکی و روحی یا بدرفتاری شوند. هر چند مردان هم ممکن است مورد تعدی قرار گیرند- اشکال متفاوت سوءاستفاده جنسی از شیوه های متداول شکنجه و بدرفتاری با زنان است- فلذا ممکن است با برخی شرایط برشمرده بازداشت در بالا با تسهیلاتی مواجه شوند؛ مثل بازداشت در مکان های مختلط یا نظارت از سوی پرسنل مرد بدون حضور افسران زن.
یک زن به عفو بین الملل چنین گفت؛ «اگر فرماندهان دختری را در داشتن رابطه جنسی دستگیر کنند، آنگاه که پرونده او به اولین حوزه منطقه یی پلیس برود وی را مورد آزار جنسی قرار می دهند. استدلال آنها هم این است از آنجا که تو با مردی رابطه داشتی پس باید با ما هم چنین رابطه یی داشته باشی. بعد آنها این خانم را از حوزه یی به حوزه دیگر برای تجاوز انتقال می دهند.»
● نتیجه گیری
زنان عموماً درصد نسبتاً اندکی از جمعیت کلی زندان را تشکیل می دهند، در بسیاری از کشورها کمتر از ۱۰ درصد. به هر رو این تعداد ظاهراً در ارتباط با دگرگونی هایی در سیاست مجازاتی به ویژه با توجه به اتهامات مربوط به مواد مخدر در حال افزایش است. زنان عموماً به اتهامات جزیی و اتهاماتی جدی مثل قتل یا مواد مخدر بازداشت می شوند. برخی زنان نیز در ارتباط با زنا یا قوانین اخلاقی بازداشت می شوند که تاثیر نامطلوبی بر زنان می گذارد.
به رغم وجود معیارهای بین المللی حقوق بشری که بر شیوه سلوک با بازداشتیان و زندانیان حاکم است اما این واقعیات می تواند به برخی شرایط نامطلوب برای زنان بازداشتی منجر شود مثل ازدحام بسیار، فقدان دسترسی به برنامه های بازپروری یا آموزشی، فقدان کارکنان کارآزموده همچون پرسنل زن و فقدان دسترسی به مراقبت های بهداشتی و الزامات بهداشتی. زنان آبستن گروهی خصوصاً آسیب پذیر هستند که غالباً نیازهایشان مورد توجه قرار نمی گیرد. مسائل خاصی سربرمی آورد در مورد حق زنان برای اینکه فرزندان شان نیز با آنها در بازداشت نگه داشته شوند سر بر می آورد.زنان در بسیاری از کشورها به رغم ممنوعیت مطلق بین المللی چنین اقداماتی در خطر بدرفتاری هستند.

منبع : روزنامه اعتماد