استفاده از حلالهای شیمیایی بین زندانیان خوزستان

پژوهشهای فراوانی به بروز و شیوع وابستگی‌هایِ شیمیایی جدید اشاره کرده‌ اند. سوء‌ مصرف حلالهای شیمیایی مثل چسب های مایع (چسب چوب، کاغذ، شیشه و آهن) یکی از این سوء مصرف ها است. این بررسی به مطالعة وابستگی و سوء مصرف مواد شیمیایی چسب در مردان زندانی ومحکوم در زندانهای خوزستان در سال ۱۳۸۴ می‌پردازد.
روش پژوهش، توصیفی - اکتشافی با تکنیک های پرسشنامه، مصاحبة تشخیصی - بالینی و مطالعه اسنادیِ پرونده های پزشکی و گزارشهای بالینی ـ طبی پرستاران بخشهای درمان و کلنیک مثلثی زندانها می باشد. جامعه آماری شامل کلیه مراجعه کنندگان به بخش درمان و بهداری زندانها با شکایات وابستگی دارویی و اسناد پزشکی ـ بهداشتی آنها است که بصورت نمونه گیری تصادفی در مجموع ۲۷۴ پرونده پزشکی مطالعه شد. با ۳۰ نفر از نمونه های معرف سوء مصرف، مصاحبة تشخیصیِ هدایت شده صورت گرفت و آزمون وابستگی دارویی ـ شیمیایی چسب GAQ در مورد آنها اجرا گردید. با فرمول آلفای کرنباخ، آزمون GAQ اعتباریابی و در حد اعتبار مطلوب ۷۲/۰: &#۹۴۵; بدست آمد. آزمونِ فرضیه های پژوهش با فرمول خی دو نشان داد که بین متغیرهای سن و سابقه مصرف مواد مخدر با سوء مصرف چسب ها رابطة معناداری وجود دارد؛ بطوریکه بین سوء مصرف حلالها مثل چسب با سابقه سوء مصرف مشتقات درجه دوم تریاک مثل مرفین، تبائین و هروئین رابطه معنادار، قویتر بود. مصاحبه های بالینی ـ تشخیصی معین کرد وابستگی روانی ایجاد شده توسط این مشتقات است که نقش مهم در این نوع سوء‌ مصرف به حلالها دارد. نوع مصرف زندانیان به علت توزیع چسب در فروشگاه‌های زندان برای مصرف عادی، بیشتر از راه بینی و با استنشاق گازهای متصاعد شده از چسب ها است. هر چند مطالعه شیوع‌شناسی این عارضه در پرونده های نمونه نشانگر درصد متوسط به پایین در این وابستگی شیمیایی است که به احتمال به توزیع کم چسب ها یا محدودیت فروش آنها برای زندانیان در فروشگاه های زندان برمی‌گردد؛ اما این پدیده قابل مطالعه و بررسی است. در پایان نیز طی پیشنهاداتی بیان شد که برای جلوگیری از اشاعه این سوءمصرفهای جدید و تغییر رفتار سوءمصرفی معتادان به مشتقات درجه دوم تریاک با نظارت بر رفتارهای آنها و کنترل و هدایت بهتر، استفاده از مواد و حلالهای شیمیایی در دسترس و در فروشگاههای زندان مورد مطالعه بیشتری قرار گیرد.
● مقدمه:
در مطلب حاضر چسب و حلالها به عنوان مادة مخدر سبک مورد بررسی قرار می‌گیرند. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که به دسترسی آسان و سریع به چسب و سایر حلالها به عنوان مواد دارای کاربرد عمومی توجه گردد. از آنجا که کودکان و نوجوانان در جریان استفادة‌ از چسب متوجه خاصیت تخدیری آن می‌شوند و این امر می تواند سبب جلب توجه و احتمالاً وابستگی به آن گردد، بررسی ابعاد این پدیده و اندیشیدن به تمهیداتی در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از موضوعات قابل توجه در رابطه با چسبها و سایر حلالها عدم ممنوعیت خرید و فروش و حمل و نقل آنها به عنوان یک کالای ساده و نیز استفاده از آنها برای مصارف عمومی، هنری، آرایشی و بهداشتی است. موضوع دسترسی آنان و عدم کنترل و نظارت بر کاربرد آن از سوی کودکان و نوجوانان باعث گسترش و سهولت مصرف این مواد ‌گردیده است.
● طرح مساله و بیان موضوع
مواد مخدر یکی از معضلات جامعه جهانی و کشور ما است. در این رهگذر خطرات گوناگونی به جامعه و اعضای آن می‌رسد؛ اما نباید تصور کرد که مواد مخدر محدود به حشیش، تریاک، هروئین و داروهای شیمیائی است. یکی از عوامل شیوع اعتیاد دسترسی آسان و سریع به مصرف مواد مخدر است(کمالی۱۳۷۸:۵۵). در عین حال باید توجه داشت که ابتلاء به اعتیاد در اکثر موارد سیری فزاینده دارد. به این معنی که معمولاً از مواد مخدر سبک و دارای قدرت تخریبی اندک شروع شده و به مواد مخدر سنگین و مخرب و سرانجام پاشیدگی شخصیت، سلامت و زندگی فرد منتهی می‌شود. هر چند به نظر می‌رسد با توجه به گسترش آسیب‌های اجتماعی در جامعه این وضعیت تا حدودی تغییر یافته است و در مواردی فرد با سنگین‌ترین نوع مادة مخدر به اعتیاد روی می‌آورد و یا مخربترین روش سوء مصرف مواد مخدر را مورد استفاده قرار می‌دهد. اما با توجه به این که زمینة مصرف مواد مخدر از دورة نوجوانی شروع می‌شود (عوامل زمینه‌ساز نظیر فقدان نظارت خانواده، زندگی در محیط‌هایی که دسترسی آسان به مواد مخدر وجود دارد و مشاهدة الگوهای مصرف کنندة مواد مخدر در کوچه، خیابان یا خانه)، مصرف مواد استنشاقی (مثل چسب و سایر حلال‌های شیمیایی) می‌تواند یک پیش‌بین خیلی مهم در گرایش بعدی فرد بسوی مصرف مواد مخدر باشد. زیرا حتی در این سن گرایش به سوء مصرف مواد وجود داشته ولی بدلیل فقدان توانایی مالی یا به حساب نیامدن از سوی همتایان بزرگتر به ناگزیر به استنشاق حلال‌ها و یا چسب قناعت نموده است. وابستگی به مواد استنشاقی و حلالها عامل بیش از ۲۰% مرگ و میرهای معتادین نوجوان در حال ترک اعتیاد بوده است.(National Children&#۰۳۹;s Bureau ۲۰۰۴).
● تاریخچه سوءمصرف مواد استنشاقی:
استشمام بخار مواد سابقه‌ای تاریخی دارد. به عنوان مثال یونانیان باستان به منظور تخفیف مشکلات روانی افراد از آن استفاده می‌کردند(صالحی ۸۳:۱۳۷۱). اما شیوع آن طی دوران جدید به استشمام بخار حاصل از بنزین طی دهه ۱۹۵۰ در آمریکا برمی‌گردد و طی چند دهه اخیر گسترش زیادی یافته است. به عنوان مثال در مکزیک استنشاق چسب از راه بینی یکی از مشکلات سیستم بهداشتی و درمانی است(کلمن ۹۲:۱۹۹۲،Gerstain۱۹۹۳:۳۰ & Irwin ۱۹۹۷ ).
● وضعیت سوء مصرف‌ کنندگان
بدلیل شرایط خاص مواد استنشاقی از جمله ارزان بودن و سهولت دسترسی در اغلب موارد این گروه جزو نخستین موادی هستند که کودکان و نوجوانان به امتحان آنها روی می‌آورند و میزان بروز آن در میان کسانی که در مناطق فقیرنشین زندگی می‌کنند بیشتر است(کاپلان ۲۳۶:۱۹۸۹). معمولاً مصرف مواد استنشاقی از سن ۹تا۱۲ سالگی شروع شود و در دورة نوجوانی به اوج می‌رسد(Health Promotion Agency ۲۰۰۵)، پس از ۳۵ سالگی این نوع سوءمصرف بندرت دیده می‌شود .اکثر سوءمصرف کنندگان مواد استنشاقی را مردان تشکیل می‌دهند (انجمن روانپزشکی ‌آمریکا ۴۲۴:۱۹۹۴). هر چند با توجه به کاربرد این مواد در وسایل کاردستی و هنری و نیز رواج این فعالیتها نزد دختران روند مصرف آن از سوی این گروه فزاینده است.( برات‌وند:۱۲:۱۳۸۱) آمارها طی سالهای ۱۹۷۱ تا ۲۰۰۲ نشان داده است که ۳۷% از مرگ و میرها در سنین ۱۸-۱۴ نوجوانان ایرلندی ناشی از سوء مصرف مواد استنشاقی بوده است بطوریکه ۷۶ مورد فوت در سال ۲۰۰۴ مربوط به سوء مصرف حلالهای شیمیایی بویژه چسبها گزارش گردید. (Irving & cheers organization ۲۰۰۶).
● تعریف مفاهیم:
سوءمصرف مواد استنشاقی مورد بحث همة موادی را در برمی‌گیرد که فرد را دچار تغییرات رفتاری یا روانی قابل ملاحظه‌ بالینی از قبیل پرخاشگری، تهاجم، بی‌تفاوتی، ‌اختلال در قضاوت و اختلال در عملکرد اجتماعی و شغلی می‌نماید. تغییرات مورد بحث در جریان مصرف عمدی مواد استنشاقی قابل تبخیر یا کمی پس از آن و یا بر اثر قرار گرفتن در معرض این مواد به مدت کوتاه ولی با مقادیر زیاد ایجاد می‌شوند.(Irwin ۱۹۹۷:۵۴)
▪ انواع مواد استنشاقی:
مواد استنشاقی شامل انواع حلالها، چسب‌ها، اتر، ‌شیشه‌پاک‌کن، ‌رنگهای اسپری،‌ تینر، ‌مواد پاک‌کننده، انواع لاک غلط‌گیری، بنزین، نفت، عوامل شیمیائی مورد استفاده برای ثبوت و ظهور عکس (Fixator) گاز فندک، انواع اسپری، لاک ناخن و سایر لوازم آرایشی، تولوئن، استون (حلال و پاک کننده لاک ناخن)، مواد مورد استفاده در آتش‌نشانی، گوگرد، روان‌کننده‌ها و ...می‌باشند.
▪ علائم سوءمصرف مواد استنشاقی:
بسیاری از علائم ذیل با نشانه‌های ناشی از سوءمصرف دیگر مواد مخدر مشابه بوده که عبارتند از سرگیجه، نیستاگموس (حرکات غیرعادی کرة‌ چشم)، ناهماهنگی حرکتی، اختلال تکلم بصورت اظهار کلمات بی‌ربط، پرت و نامناسب با موقعیت، ‌راه رفتن نامتعادل و یا تلوتلو خوردن، خواب‌آلودگی، کندی بازتاب‌ها،‌ کندی روانی - حرکتی، رعشه و لرزش، ‌ضعف عمومی، اختلال دید بصورت دو بینی یا تاربینی یا دید تونلی و شفقی، سرخوشی و شنگولی، بهت و اغماء، تحریک پوستی نواحی بینی و دهان و بوی غیرعادی دهان (که الزاماً بدبو نیست). بجز علائم فوق که تشخیص افتراقی آنها از نشانه‌های سایر اختلالات بر عهدة یک متخصص اعم از روانپزشک، روانشناس، مشاور، دست‌اندر کار علوم رفتاری است، برخی علائم عمومی نیز وجود دارد که توجه به آنها برای والدین، مربیان، کارفرمایان و حتی مسؤولان خوابگاهها و مراکز شبانه روزی و تمام مراکزی که به نحوی امکان سوءمصرف این موارد در آنها وجود دارد؛ ضروری است.
ممکن است راه رفتن فردی که چسب و سایر حلالها را از راه بینی استنشاق می‌کند ، بصورت تلوتلو خوردن باشد، صحبت کردن کند داشته باشد، ‌مو، تنفس و یا لباس حاکی از بو یا علائم مواد مورد بحث باشد. معمولاً این افراد اشتهای خود را از دست می‌دهند و مبتلا به اسهال می‌گردند. فرد مبتلا به سوءمصرف چسب یا سایر حلالها معمولا‌ً بی‌قرار است، تحریک پذیر بوده و به آسانی عصبانی می‌شود، بینی و چشمان او آب ریزش دارند یا قرمز هستند و علائم سرماخوردگی، سرفه و عفونت تنفسی در او مدتها ادامه پیدا می‌کند. ازجمله عوارض و نشانه‌‌های اجتماعی سوءمصرف مواد استنشاقی افت تحصیلی، ‌غیبت یا فرار از مدرسه و یا غیبت از محل کار است.(کلمن ۹۰:۱۹۹۶) این ویژگیها در عین حال حاکی از ارتباط بین آن عوامل و ضعف نظارتی خانواده و یا وجود پاشیدگی و عدم انسجام در آن است. البته باید توجه کرد این ویژگیها تنها مربوط به مصرف مواد استنشاقی نیستند و آنها می‌توانند علائمی جدی دال بر وجود مشکل در خانواده ، محیط زندگی و بطور کلی می‌توان آنها را عوامل پیش‌بین مهم و ارزشمند از وجود مشکلات در زندگی آیندة فرد و گرایش به سوی ارتکاب جرم، انحراف اجتماعی و سوءمصرف مواد تلقی کرد. با توجه به سن فرد ممکن است مشکلات خاص دیگری نیز بروز یابد مثلاً برای افراد بزرگتر احتمال بروز تصادف رانندگی ناشی از سوءمصرف مواد استنشاقی یا درگیری، پرخاشگری و یا مشکلات خانوادگی وجود دارد(انجمن روانپزشکی آمریکا ۴۲۰:۱۹۹۴).
▪ سایر ویژگیهای هشدار دهنده:
سوء مصرف‌کنندگان چسب و سایر مواد استنشاقی علائق و پیوند‌های قدیمی خود را می‌گسلند، به سرگرمی‌های قدیمی خود بی‌علاقه می‌شوند و غالباً بدون اینکه کاری انجام دهند مدتها در جائی می‌نشینند. به این ترتیب هر نوع تغییر در عادات و رفتار را می‌توان نوعی علامت هشدار محسوب کرد و در کنار سایر شواهد برای مداخلة‌سریع جهت نجات فرد مورد توجه قرار داد. (نقل از گیلدر و همکاران ۸۳:۱۹۹۴).
▪ مکانیزم تأثیر مواد استنشاقی و عوارض سوء مصرف آنها:
مواد استنشاقی به سرعت از راه ریه جذب شده و به مغز می‌رسند. این مواد از طریق افزایش سیاست غشاء سلول عصبی و نیز تشدید عملکرد نوروترانسمیتری مواد استنشاقی به نام گابا(Gaba) تأثیر می‌‌گذارد. لازم به ذکر است که سطح گابا طی خواب افزایش می‌یابد و اصولاً جزو عوامل ایجاد آرامش و تخدیر تلقی می‌شود. (کاپلان و همکاران ۱۹۹۴) البته در مورد برخی مواد که حالت تحریکی و ایجاد درخواستی دارند انتقال دهنده ‌های عصبی غیر از گابا دخیلند آثار آنها با توجه به نوع ،میزان و نحوة مصرف (که بعداً توضیح داده می‌شود ) پس از چند دقیقه ظاهر می‌‌شوند و براساس عوامل مذکور از ۳۰دقیقه تا چند ساعت باقی می‌مانند. این مواد جزو تضعیف‌کننده‌های سیستم عصبی مرکزی(NS C)(central nevrous system) دسته‌بندی شده و می‌توانند آثار پایداری بر مغز بوجود آورند به عنوان مثال افرادی که مواد استنشاقی را به میزان زیاد مصرف می‌کنند؛ ممکن است دچار آتروفی مغز (تحلیل بافت )، تخریب مخچه، بروز ضایعات در اعصاب جمجمه ‌ای یا راههای هرمی، کاهش ضریب هوش، صرع لوب تمپورال و آسیب به جنین در زنان باردار گردند.(فیض‌زاده و همکاران۹۶:۱۳۷۶)
مصرف دائم یا متناوب این مواد ممکن است به هپاتیت و سرانجام به سیروز کبدی منجر گردد و یا اسیدوز متابولیکی مشابه اسیدوز مجاری انتهایی کلیوی ایجاد نماید (انجمن روانپزشکی آمریکا ۴۲۴:۱۹۹۴). مواردی از وقفه در ساخته شدن مغز استخوان نیز گزارش شده است. بعضی مواد استنشاقی مانند متیلن کلراید ممکن است بر اثر سوخت و ساز به مونوکسید کربن تبدیل شوند. احتمال دارد. افت فعالیت تنفسی یا قلبی عروقی می‌تواند باعث مرگ شود. احتمال بروز پدیده‌ای با عنوان «مرگ ناگهانی استنشاقی»(Sudden snuffing death) بر اثر بی‌نظمی شدید در فعالیت قلب ،کمبود اکسیژن یا ناهنجاری الکترولیتی وجود دارد .موارد مرگ ناشی از خفگی بر اثر کشیدن کیسه نایلونی به سر توسط سوءمصرف کنندگان طی دورة استنشاق حلالها گزارش شده است(راسپی و همکاران ۱۹۸۹ نقل از گیلدر ۸۴:۱۹۹۴). در مواردی نوجوانان ضمن خودارضایی (mastribution)، اقدام به استنشاق مواد شیمیایی و کاهش میزان اکسیژن لازم برای بدن می‌نمایند که منجر به خفگی آنان می‌شود (شریفی ۱۳۷۷:۵۷).
▪ الگوهای سوءمصرف مواد استنشاقی:
سوءمصرف مصرف‌کنندگان چسب و سایر حلالها از طریق بینی این عمل را با فشار دادن خمیر چسب برروی دستمال یا تکه‌ای کاغذ آغاز می‌نمایند. بتدریج روشهای پیچیده‌تری توسط این افراد بکار می‌رود. از جمله آنکه چسب یا دیگر مادة‌ مورد سوءمصرف را داخل یک کیسه نایلونی کوچک قرار می‌دهند وبا حرارت دستهای خود آنرا گرم نموده تا بخار زیادی تولید گردد، آنگاه بخار حاصل را تنفس می‌نمایند. یک روش پیچیده‌تر استفاده از ظروف کوچک شامپو است. پهلوی ظرف شامپو را سوراخ می‌کنند و در حالی که مقداری ماده استنشاقی در آن قرار دارد با فشار هوا را از درب اصلی می‌مکند و به صورت متناوب سوراخ را با انگشت باز و بسته می‌کند. همزمان چون ظرف در دست قرار دارد، در حد حرارت بدن گرم می‌شود که عمل تبخیر حلال بهتر انجام می‌گیرد. این کار تا رسیدن به حالت سرخوشی ادامه می‌یابد. در مواردی به صورت دسته‌جمعی انجام می‌شود و در حالی که یک گروه سه تا پنج نفره را تشکیل می‌دهند از این وسیله استفاده می‌کنند که ضمن خطرناک بودن خود این عمل احتمال انتقال هپاتیت نیز منتفی نیست(براتوند ۱۳۷۸:۱۴).
نوجوانانی که تشخیص وابستگی به مواد استنشاقی برای آنان داده می‌شود ممکن است این مواد را چند بار در هفته و اغلب در تعطیلات آخر هفته و پس از مدرسه مصرف کنند. وابستگی شدید در بزرگسالان (که بندرت بعد از ۳۵ سالگی ممکن است ادامه یابد )شامل مصرف شدیدتر است. در مواردی ممکن است از طریق پارچة آغشته به ماده یا حتی بصورت مستقیم از ظرف اصلی مادة مورد سوءمصرف استنشاق صورت پذیرد. مواردی از وابستگی بین کارگران صنایع گزارش شده است که بدلیل شرایط شغلی به مدت زیادی در معرض مواد استنشاقی بوده و یا به این مواد دسترسی داشته‌اند.
● اهداف و سوالات پژوهش
این بررسی سعی دارد به اهداف زیر دست یابد و به پرسشهای آن پاسخ مناسب دهد:
تحلیل رفتار مصرفی غلط چسب در زندانیان.
بررسی رابطه سوء مصرف چسب و مواد استنشاقی با مولفه های خانوادگی و سنی.
بررسی رابطه سوء مصرف چسب و مواد استنشاقی با سابقه و نوع مصرف مواد.
بررسی و مطالعه پرونده پزشکی و گزارشات پرستاری زندانها در مورد سوء مصرفها و وابستگی های دارویی و مصاحبه تشخیصی با نمونه های معرف.
طراحی و اجرای آزمون سوء مصرف چسب GAQ و اعتباریابی آن.
پرسشهای این بررسی به قرار زیر است:
رفتارهای مصرفی غلط چسب در زندانیان مرد معتاد خوزستان به چه صورت است؟
چه نوع رابطه های بین سوء مصرف چسب با تابلوی بالینی اعتیاد و نوع مواد مصرفی در زندانیان معتاد وجود دارد؟
چه نوع رابطه های بین سوء مصرف چسب با سن زندانیان معتاد وجود دارد؟
چه نوع رابطه های بین سوء مصرف چسب با مشتقات مواد مخدر مصرفی در زندانیان وجود دارد؟
● روش شناسی پژوهش
این بررسی به طریق مطاله اسنادی-پرسشنامه ای و روش تحقیق توصیفی-اکتشافی به جمع آوری اطلاعات و داده های موردنظر می پردازد.
▪ ابزار جمع آوری اطلاعات: به سه شیوۀ مطالعه اسنادی پرونده های پزشکی زندانیان در واحدهای بهداشت و درمان زندانها و ثبت شکایات پزشکی-روانی زندانیان و معتادان از سوی پرستاران اندرزگاه ها و روش دوم طراحی آزمون ۲۰ سؤالی سوء مصرف و وابستگی دارویی-شیمیایی چسب در زندانیان Glue Abuse Questionnaire با استفاده از طیف دو قطبی (بلی-خیر) با گسترۀ شدت ۴۰-۲۰ مرتبط با مؤلفه های فیزیکی-روانی و رفتارهای بالینی سوء مصرف در زندانیان اجرا گردید. با کمک فرمول اعتباریابی زوج-فرد از طریق فرمول آلفای کرونباخ روایی آزمون در حد ۷۲/۰:a بدست آمد. روش سوم مصاحبه تشخیصی و بالینی با زندانیانی است که از وضعیت بحرانی پزشکی و روانی با آثار ترومای بالا برخوردارند؛ می باشد.
▪ جامعه و نمونه آماری: جامعه آماری تحقیق را مردان زندانی محکوم زندانهای خوزستان در سال ۱۳۸۴ که به جرم مصرف مواد اعتیادزا معرفی شده و در مرکز بهداشت و درمان زندانها بر اثر مراجعات بالینی و پزشکی و شکایات رفتاری-روانی دارای پرونده پزشکی می باشند. به طریق نمونه گیری تصادفی ساده بر اساس شماره عکس زندانیان تعداد ۳۰ نفر از آنها انتخاب و مورد مصاحبه بالینی – تشخیصی قرار گرفته و درباره آنها آزمون GAQ اجرا گردید. تعداد ۲۷۴ پرونده پزشکی در واحدهای بهداشت درمان زندانها مطالعه و مولفه های تشکیل دهنده خصیصه بالینی آنها و آیتمهای مدنظر در آزمون وابستگی به حلالهای شیمیایی کدگذاری و ثبت گردید. در پایان پژوهشگران با آزمون آماری خی دو به کمک نرم افزار آماری SPSS تفاوت معناداری متغیرها را بررسی نمودند.
● فرضیات پژوهش:
بین سن مددجویان مرد معتاد و سوء مصرف چسب رابطه معناداری وجود دارد.
بین سابقه سوء مصرف مواد مخدر در زندانیان و سوء مصرف چسب رابطه معناداری وجود دارد.
بین سوء مصرف چسب و سوء مصرف مشتقات درجه دوم تریاک رابطه معناداری وجود دارد.
▪ یافته ها و داده های آماری
بعد از گردآوری اطلاعات و داده های آماری و تحلیل آنها، یافته ها به قرار زیر تحلیل گردید:
طبق جدول یک گستره سنی مددجویان مراجعه کننده به واحدهای بهداشت و درمان زندانها از لحاظ شکایات سو مصرف چسب آمده است:
داده های جدول یک، وجود رابطه معنادار و همبسته بین سن زندانیان و شکایات سو مصرف چسب و حلالهای شیمیایی را اعلام می دارد. تثبیت مصرف و سو سابقه استفاده از مواد مخدر در زندانیان معتاد در رده های سنی ۴۰ -۳۰ ساله ها به ایجاد وابستگی روانی و پایداری اعتیاد در آنها منجر شده بطوری که این جلوه سوء مصرف در موقعیت های محدود و نظام مندی مثل زندانها با جابجایی رفتار به دیگر سو مصرفها مثل چسب و مواد استنشاقی کشیده می شود. رده سنی ۲۸-۱۸ سال قابل بررسی است. هر چند به طور کلی طبق یافته های آزمون GAQ در جدول دو، شکایات سو مصرف چسب و حلالها در زندانیان و شدت آن در حد حاد نبود؛ ولی برای پیشگیری از گسترش این سو مصرف پایدار می بایستی از گروه های سنی پایین شروع کرد. در جدول دو، نتایج آزمون سو مصرف چسب و حلالها از لحاظ شدت سو مصرف مواد استنشاقی Solvent Abuse آمده است:
نکته مهم و قابل ملاحظه این است که توزیع کم جمعیت دارای وضعیت بحرانی، نشانۀ خروج این مساله را از حالت حدت و خطرناک بر مبنای مولفه های پزشکی، روانشناختی و آسیب شناختی نیست. در هر حال دسترسی به جامعه آماری و نمونه گیری از آنها و بطور کلی اجرای آزمون GAQ و حوزه جمعیتی این مطالعه در زندانهای خوزستان و بین زندانیانی می باشد که در مجموع امید و سهولت در دسترسی به سوء مصرفهای جدید و آزادی در رفتارهای پرخطر از آنها سلب و محدود شده است.
▪ آزمون فرضیات پژوهش
فرضیه اول تایید گردید: در سطح معناداری۹۸/۰ : &#۹۴۵; و ۲۹ : df با ۳۰/۱۵ : X۲ بین سن مجرمان نمونه و سو مصرف مواد استنشاقی و چسبها رابطه معناداری ملاحظه شد.
فرضیه دوم تایید شد: سابقه سو مصرف مواد مخدر و دوره های زمانی اعتیاد با سو مصرف چسب ارتباط معناداری دارد.(۹۹/۰ : &#۹۴۵; ، ۲۵/۱۴ : X۲)
فرضیه سوم تایید گردید: با اطمینان ۹۹/۰ : &#۹۴۵; و ۰۴/۱۱ : X۲ رابطه معنادار قویتر و پایدارتری بین سو مصرف حلالها و چسب با مشتقات درجه دوم تریاک بدست آمد.
● بحث و نتیجه گیری
یافته های فراوانی به انواع جدید سومصرف مواد شیمیایی اشاره کرده اند.(براتوند ۱۳۸۴) به ویژه که در محیطهای منضبط و بسته ای مثل زندانها و ندامتگاه ها که جو نظارتی بر رفتار مصرفی و تغذیه زندانیان آنها را محدود نموده است.(اسداللهی۱۳۸۴) محکومین به مواد جدید رو آورده و تغییر رویه و عادت مصرفی می دهند. لزوم مطالعه و نظارت بر این رفتارهای جدید و معرفی مدیران نظام ندامتگاهی محرز و ضروری است. اساس و هدف اصلی این بررسی مطالعه این سومصرفهای جدید مثل مواد استنشاقی و چسب های شیمیایی-طبی و حلالهای الکلیک و شیمایی که در محیط های انسانی به حد وفور یافت می شود؛ می باشد. با مطالعه ۲۷۴ پرونده پزشکی شکایات اعتیاد در واحدهای بهداشت و درمان زندانهای خوزستان و مصاحبه تشخیصی-بالینی و اجرای آزمون سومصرف چسب GAQ در مورد زندانیان معتاد خوزستان، ملاحظه شد؛ بین سن مددجویان و سابقه مصرفی مواد مخدر با سومصرف چسب رابطه معنادار وجود دارد. به طوری که بیشترین جمعیت دارای شکایات مصرف حلالهای شیمیایی در رده سنی ۴۰-۳۰ ساله ها که دوره تثبیت مصرف مواد مخدر است؛ قرار دارند. رابطه معنادار بین سومصرف چسبها و حلالهای شیمیایی solvent abuse با درجه دوم مشتقات تریاک قویتر بود. وابستگی ایجاد شده در مشتقات درجه دوم تریاک مثل مرفینها، کودئین، و هروئین در فرد معتاد از نوع روانی Psychic است که هرچند دوره ماندگاری مواد شیمیایی آن در خون پایداری کمی دارد و همچنین با وجود کاهش دوز مصرفی این مواد ولی این عادت مصرفی انجام طرحهای روان درمانی- اصلاحی را در این سطح از وابستگی مواد مشکل تر و ترک اعتیاد سختتر خواهد نمود. اثبات فرضیه آخر پژوهش نشان داد که بین این مشتقات و سومصرف چسبها و حلالهای شییمایی رابطه معنادار قویتر است. بدین معنا که از کل ۲۷۴ پرونده تشکیل شده و نتایج شدت وابستگی به جدولها در آزمون GAQ درصد بالایی از اعضای نمونه را معتادان وابسته به این مشتقات تشکیل می دادند.
این یافته نکته قابل تاملی را گوشزد می نماید. اول اینکه مطالعه و نظارت بر رفتارهای مصرفـی معتادان به هروئین، مرفینها و تبائینها و مشتقات دوم دیگر ضروری تر به نظر می رسد. دوم آنکه در پیشگیری از اپیدمی و شیوع سومصرفهای جدید شیمیایی بایستی قدرت اجرایی بر روی معتادان به تریاک و وابستگی های جسمانی متمرکز گردد. با این اقدام و با جلوگیری از تغییر رفتار مصرفی آنها به مشتقات درجه دوم تریاک در واقع در آینده با گسترش، تثبیت و تغییر رفتار اعتیادی جدید در این معتادان به حلالهای شیمیایی و چسبها مبارزه شده است.

پژوهشگران:عبدالرحیم اسداللهی و محمود براتوند
منابع و مآخذ
اسدالهی، عبدالرحیم(۱۳۸۴) بررسی الگوی ساختاری جرم در مناطق حاشیه نشین اهواز، طرح پژوهشی مرکز آموزش عالی منطقه ۳ زندانهای کشور، اهواز
انجمن روانپزشکی آمریکا(۱۳۷۷) راهنمای تشخیص و آماری(DSM-IV) ترجمه نیکخو ،محمدرضا و همکاران، تهران: نشر مرکز
براتوند، محمود (۱۳۸۱) نظرسنجی از مؤسسات هنری و آموزش خصوصی اهواز، طرح پژوهشی مرکز آموزش عالی منطقه ۳ زندانها، اهواز
براتوند، محمود(۱۳۷۸) کودکان خیابانی: یک معضل اجتماعی؛ ارائه شده در سمینار شهرداری اصفهان
دلاور، علی(۱۳۸۲) روشهای تحقیق در علوم رفتاری، چاپ سوم، تهران: نشر قلم
فیض زاده، گلناز و همکاران (۱۳۷۶) راهنمای درمان و پیشگیری از اعتیاد، تهران: انتشارات سازمان بهزیستی کشور، معاونت پژوهشی
شریفی، جواد(۱۳۷۷) عوامل انحراف اجتماعی جوانان، تهران: انتشارات ذوقی
صالحی، ایرج(۱۳۷۱) زنجیره‌های اعتیاد، تهران: انتشارات آوای نور
کاپلان، یاکوب(۱۳۸۲) خلاصه روانپزشکی، ترجمه نصرت‌‌الله پورافکاری، جلد۴ ، تهران: انتشارات شهرآب
کمالی، محمود(۱۳۷۹) نقش محل سکونت در گرایش به اعتیاد؛ همایش اعتیاد پیشگیری یا درمان کمیسیون پیشگیری از اعتیاد انسان، یزد
کلمن، ورنان(۱۳۷۸) اعتیاد چیست ؟معتاد کیست؟ ترجمه میرفخرایی ،علیرضا، تهران: نشر اوحدی
گیلدر، مایکل و همکاران (۱۳۷۶) درسنامه روانپزشکی آکسفورد، ترجمه نصرت‌‌الله پورافکاری، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز
Irwin, Samuel (۱۹۹۷) An introduction to substances and potential hazards, penguin, Washington DC, US
Grestein .G.R (۱۹۹۳) Preventing drug abuse; what do we know? Journal of substances misuse Vol.۱۲, Oct ۱۹۹۳, pp۱۷-۳۱.
Health Promotion Agency(۲۰۰۵) Drive to curb teenage solvent abuse, this article is on: www.addictionca.com/user-news.pdf, updated on Juan ۲۰۰۵
Cheers Organization & Irving, Steffen (۲۰۰۶) Solvent abuse deadlier than ecstasy, this article is on: www.Cheers.life.org , updated on March ۲۰۰۶
National Children&#۰۳۹;s Bureau(۲۰۰۴) Solvent misuse project, this article is on: www.gorillapvc.com.html, updated on Feb. ۲۰۰۴
عبدالرحیم اسداللهی ، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی ، مدرس
محمود براتوند، کارشناس ارشد روانشناسی ، مدرس
The Study of glue & solvent abuse in Khuzestan male prisoners
Abstract: there is so many researches to point epidemiology of chemical and solvent abuse similar glue abuse (wood, iron, paper & glass glues). This study was point to solvent abuse in male addiction and prisoners from Khuzestan prison in ۲۰۰۶. Research method is description-exploration with use to questionnaire, clinical interview and survey of medicine dossiers were completed by nurses in prisons. Statistical society is all of clients that were gone to Public Health Center in prisons and medicine dossiers were formatted for them. ۲۷۴ dossiers were considered; with ۳۰ clients was interviewed and replied to Glue Abuse Questionnaire (GAQ). There is a: ۰.۷۲ with alpha Kronbasche for GAQ. Hypothesis test with X۲ was considered significant relation between age and addiction record variables to solvent abuse; this relation is very significant to second value of drug’s derivations: Morphine, Codeine, Tebaine and Heroine. Interview showed psychological dependent due to appeal them to solvent abuse. Kind of abuse in prisoners was snuffing gas of glues with nose by reason of distribution of those in prison&#۰۳۹;s stores. Although study of solvent abuse&#۰۳۹;s epidemiology pointed less average of this addiction in samples; but it was promoted by distribution of glue slightly in prison&#۰۳۹;s stores, or limitation of sale; and so it should be important to notice and study. Finally, researchers were suggested to avoid of this new drug abuse and so to control behavior and interaction of these addicted and their behavior development; it&#۰۳۹;s better to control on distribution of solvent and glue materials in touch and prison&#۰۳۹;s stores.

Keyword: drug abuse, solvent abuse, glues, chemical solvents, male addictions, Khuzestan prisons, Iran

By:
Abdorrahim Assadollahi, MA in sociology from Tehran University, teacher of high education centers in Iranian prisons. E-mail: assadollahi۱۹۷۸@yahoo.comThis email address is being protected from spam bots, you need Javascript enabled to view it
Mahmoud Baratvand, MA in psychology from Ahwaz University, teacher of high education centers in Iranian prisons. E-mail: setarea۲۰۰۰@yahoo.comThis email address is being protected from spam bots, you need Javascript enabled to view it

منبع : جامعه‌شناسی ایران