کاربرد غیرمجاز داروها در ورزش دوپینگ

تاریخچه
دوپینگ از واژه‌ٔ هلندی DOOP به معنی غسل تعمید آئین مسیحی گرفته شده است. کاربرد واژهٔ دوپینگ، کمتر از صد سال قدمت دارد. نخستین مورد مرگ در اثر مصرف دارو در سال ۱۸۸۶ میلادی، در یک مسابقهٔ محلی دوچرخه‌سواری اتفاق افتاد. در سال ۱۹۱۰ میلادی دوپینگ برای اولین بار جنبهٔ رسمی و قانونی پیدا کرد، به‌طوری که در این سال در یک مسابقهٔ اسب‌سواری، اسب‌های مسابقه از نظر مصرف مواد نیروزا مورد آزمایش قرار گرفتند. در المپیک ۱۹۵۴ گزارشاتی مبنی بر استفاده از دارو توسط ورزشکاران شوروی سابق انتشار یافت. مرگ کورت انمار جانسون دوچرخه‌سوار دانمارکی در المپیک ۱۹۶۰ رم خبری تکان دهنده برای جهان ورزش بود، تا اینکه اولین آزمایشات داروئی در المپیک به سال ۱۹۶۸ در المپیک زمستانی فرانسه به‌عمل آمد.
دوران جوانی، مرحلهٔ قدرت و آسیب‌پذیری زیاد شناخته شده است، طغیان احساسات جوانی و طلب شهرت و مقام، می‌تواند جوانان ورزشکار را در برخی از موارد تشویق به کاربرد غیرمجاز دارو نماید. در نتیجه یک مطالعه بر روی جوامع غربی، داروها و موارد مورد کاربرد غیرمجاز، برحسب میزان مصرف آنها، به ترتیب الکل، ماری‌جوآنا، دخانیات، آمفتامین‌ها، داروهای توهم‌زا (LSD)، کوکائین، ویتامین‌ها و بالأخره استروئیدهای آنابولیزان گزارش شده‌اند.به‌دلیل حساسیت‌های سنی ویژه، ایجاد مقاومت درونی در جوانان از طریق ارائهٔ آموزش‌های مفید در خصوص داروها و عوارض مخاطره‌آمیز آنها، بهتر از منع مستقیم و اعمال مجازات‌های شدید است، گرچه اتخاذ شیوه‌های قانونی نیز در جای خود، در مورد افراد ضرورت دارد.
دلایل منع دوپینگ:
دوپینگ خود به‌دلایل اساسی زیر، ممنوع شناخته شده است:
۱. دلایل فیزیکی: کاربرد داروها طیفی از اثرات جانبی ناخواسته و زیانبار را برای بدن فرد برجای می‌گذارد که می‌‌توانند در پاره‌ای از موارد برگشت‌ناپذیر باشند و از این‌رو، صدمات جبران‌ناپذیری را بر روی سلامتی ورزشکار وارد می‌نمایند.
۲. دلایل اخلاقی: دوپینگ با اهداف عالیهٔ ورزش که سالم‌سازی جسم و روان می‌باشد منافات دارد. از طرف دیگر این پدیده زمینه‌ای را برای کشانده شدن جوانان ورزشکار به سوی بلای خانمانسوز اعتیاد فراهم می‌آورد.
۳. دلایل قانونی: دوپینگ به‌دلیل ایجاد برتری غیرمنصفانه در صحنهٔ ورزش، برخلاف مقررات جاری سازمان‌های اجرائی ورزش می‌باشد و ارتکاب آن، جرم شناخته می‌شود.
قوانین جاری: همچنان که در بخش‌های پیشین ذکر شد اتکا به مقررات و اعمال مجازات‌های شدید برای مرتکبین دوپینگ، در کنار برنامه‌های مدون آموزش و پرورش فکری جوانان ورزشکار برای مبارزه با این ضدارزش ضروری می‌باشد. سازمان‌هائی نظیر کمیسیون پزشکی کمیتهٔ بین‌المللی المپیک (IOC-MC) کمیتهٔ المپیک ایالات متحده USOC و سایر سازمان‌های اجرائی و بین‌المللی، همگی با محکوم نمودن دوپینگ در ورزش، مقررات خاصی را در مسابقات تحت پوشش خود به مرحلهٔ اجراء گذاشته‌اند و در قالب این مقررات، مجازات‌های ویژه‌ای را نیز جهت مرتکبین دوپینگ پیش‌بینی نموده‌اند. IOCMC با تمایز بین استفاده‌ٔ آگاهانه و عمدی از یک سوءمصرف غیرآگاهانه در قالب فرمول‌های داروئی زمانی (نظیر وجود داروهای ممنوعه در فرمول‌های ضدسرماخوردگی یا ضداسهال)مجازات‌های خود را چنین اعلام نموده است:
۱. دوپینگ آگاهانه
سه سال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی برای اولین مورد تخلف
محرومیت مادام‌العمر از شرکت در مسابقات رسمی برای دومین مورد تخلف
۲. دوپینگ غیرآگاهانه
سه ماه محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی برای اولین مورد تخلف دو سال محرومیت از شرکت در مسابقات رسمی برای دومین مورد تخلف لازم به ذکر است که در تمامی موارد فوق‌الذکر، اگر فرد خاصی موفق به دریافت مدال شده باشد مدال وی باز پس گرفته می‌شود.
داروهای دوپینگ
از دیدگاه کلی، سه گروه از داروها توسط ورزشکاران مورد استفاده نابجا قرار می‌گیرند که عبارت است از:
۱. داروهای نیروزا (ergogenic) که توسط ورزشکار به‌طور آگاهانه برای افزایش کارآئی ورزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند استروئیدهای آنابولیزان
۲. داروهای درمانی (Therapeutic) که توسط ورزشکار یا پزشک معالج وی به‌طور آگاهانه و یا ناآگاهانه در قالب نسخه‌های درمانی مورد استفاده واقع می‌شوند، طبق مقررات برخی از داروها نظیر داروهای ضداحتقان مقاد سمپاتیک و داروهای مخدر ضداسهال و یا کورتیکواستروئیدهای موضعی، در صورتی که قبل از مسابقه توسط پزشک تیم، مصرف آنها با اطلاع کمیتهٔ برگزار کننده رسیده باشد، مجاز شمرده می‌شوند.
۳. داروهائی که برای ایجاد حالت خوشی کاذب و عدم احساس خستگی و تنش‌های روحی توسط ورزشکار مصرف می‌شوند نظیر الکل و ماری‌جوانا براساس نظیر Ioc-M مصرف پنج گروه از داروها توسط ورزشکاران در مسابقات ورزشی ممنوع می‌باشد که عبارت است از: از محرک‌های سیستم اعصاب مرکزی، ضددردهای مخدر، استروئیدهای آنابولیزان، داروهای مدّر و بالأخره مسدودکنندهٔ گیرنده‌های بتا آدرنرژیک.
داروهای محرک سیستم اعصاب مرکزی:
این داروها در درمان جهت افزایش هوشیاری، رفع خستگی، کاهش اشتها، درمان برخی اختلالات خواب آلودگی و نیز در ”قزون فعالیتی“ کودکان به‌کار می‌روند.داروهائی از این دسته که در ورزش مورد استفادهٔ نابجا قرار می‌گیرند.
شامل: کوکائین، آمفتامین، کافئین و پروپانول آمین هستند. طبق بررسی‌های به‌عمل آمده بیش از میلیون‌ها نفر از جوانان کوکائین مصرف می‌کنند.محرک‌های سیستم اعصاب مرکزی، توسط ورزشکاران برای افزایش میزان انرژی، دقت و تمرکز حواس، تحریک رفتاری و بالا بردن سطح هوشیاری استفاده می‌شوند.این داروها در حدود ۲۰ درصد از مجموع سوءاستفاده‌هائی داروئی را به خود اختصاص می‌دهند.کاکائین برای اولین بار توسط فروید جهت درمان دسته‌ای از اختلالات عصبی به‌کار رفت، اما به‌دلیل بروز عوارض جانبی خطرناک و کشف داروهای جدیدتر با خصوصیات برتر، به زودی کنار گذاشته شد.کوکائین، ابتدا ایجاد حالت سرخوشی و نشئه، و پس از آن حالت ناامیدی ایجاد می‌کند. سرعت انعکاس‌های محیطی فرد در پاسخ به دارو بالا رفته ولی در کنار آن، فشارخون و تعداد ضربان قلب نیز به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.از عوارض جانبی کوکائین می‌توان به کاهش هماهنگی حرکات، هیجان، بی‌خوابی، بی‌قراری، اضطراب، جنون، سکته‌های قلبی و نارسائی اختقانی قلب اشاره کرد.به‌عنوان نمونه مرگ ”لین بیاس“ ستارهٔ بسکتبال دانشگاه مریلند آمریکا و ”دان راجرز“ فوتبالیست آمریکائی در سال ۱۹۸۶ بر اثر اسید وزلاکتیک ناشی از مصرف کوکائین بوده است.آمفتامین‌ها گروه دیگری از این دسته داروها هستند. سرآغاز دوپینگ در ورزش‌های نوین با این داروها بوده است. این داروها توسط ورزشکاران جهت کاهش احساس خستگی، افزایش انعکاس‌های محیطی و تمرکز حواس، حالت تهاجمی و بالأخره کاهش وزن استفاده می‌شوند.به‌دلیل عدم احساس خستگی توسط ورزشکاران این خطر وجود دارد که این افراد ساعت‌های متمادی به فعالیت بدنی ادامه داده و عوارض جبران‌ناپذیری به بدن آنان وارد آید.
عوارض قلبی عروقی، اختلالات انعقاد خون، خشونت و بی‌رحمی، اعتیاد، تحریک عصبی و گرمازدگی از اثرات ناخواستهٔ این داروها هستند. مرگ ”کورت انمار جانسون“ دوچرخه‌سوار دانمارکی در المپیک ۱۹۶۰ رم در اثر مصرف آمفتامین بوده است.فتیل پروپانوئل آمین، محرک دیگر سیستم عصبی مرکزی است که در فرمول‌های ضدسرماخودگی جهت رفع احتقاق و آبریزش دستگاه تنفسی فوقانی استفاده می‌شود. این دارو، به‌دلیل بروز اثرات سمی در مقادیر مصرف بالا کمتر توسط ورزشکاران استفاده شده است.از عوارض جانبی این داروها می‌توان به افزایش فشارخون، حملات صرعی، آریتمی قلبی و حتی افزایش احتمال سکته قلبی اشاره نمود.داروی دیگر محرک سیستم اعصاب مرکزی، کافئین است. کافئین ماده‌ای از گروه ”متیل گزانتین‌ها“ می‌باشد که در چای و قهوه به فراوانی وجود دارد. این دارو، علاوه بر خصوصیات کلی تحریک سیستم عصبی مرکزی به‌دلیل افزایش مصرف اسیدهای چرب، می‌تواند انرژی‌زا هم باشد. کافئین در ترکیب برخی از داروهای مسکن و ضدسرماخوردگی وجود دارد.در ورزش‌های استقامتی، برخی از ورزشکاران از این دارو استفاده می‌کنند. از عوارض ناخواسته‌ٔ این دارو علاوه بر عوارض کلی خاصیت مددی، آریتمی قلب، عدم هماهنگی اعمال دقیق و بر هم زدن وضعیت خواب و بیداری را می‌توان نام برد. به‌دلیل وجود کافئین در ترکیب نوشیدنی‌های معمولی غلظت مجازی معدل دوازده میکروگرم بر میلی‌لیتر از این دارو در ادرار تعیین شده است که بالاتر از آن دوپینگ محسوب می‌شود.
داروهای مدر:این داروها شامل دسته‌ٔ گسترده‌ای از ترکیبات شیمیائی با اثر مشترک افزایش میزان دفع ادرار می‌باشند.
داروهای مدر در مواردی نظیر گلوکوم، قلیائی کردن ادرار، آلکالوزمتابولیک، کوه گرفتی حاد، ادم حادریوی، افزایش کلسیم خون، مسمومیت با یون‌های مختلف، نارسائی حاد کلیوی، افزایش اسید اوریک خون، فشارخون بالا، نارسائی احتقانی قلبی و دیابت بی‌مزه کاربرد درمانی دارند. مصرف نابجای داروهای مدر در ورزش به‌دلیل اثر کاهش وزن ناشی از آنهاست که در رشته‌هائی نظیر کشتی، وزنه‌برداری، بوکس، ورزش‌های رزمی و قایقرانی مطلوبست به‌علاوه این داروها برای رقیق کردن ادرار و فرار از نتیجهٔ آزمایشات مثبت سایر داروهای مورد استفاده در دوپینگ به‌کار می‌روند.
از عوارض ناخواستهٔ این داروها، بهم خوردن تعادل آب و الکترولیت‌های بدن (که برای حفظ حیات، بسیار ضروری است) و مخاطرات قلبی، عروقی، عصبی و متابولیک ناشی از آن، قابل ذکر است.
داروها و دوپینگ:
استروئیدهای آنابولیزان:
استروئیدهای آنابولیزان، مشتقات هورمون مردانهٔ تستوسترون می‌باشد که در مقایسه با خود تستوسترون (هورمون مردساز) دارای اثرات آنابولیک بیشتر و و اثرات مردانهٔ (آندروژنیک) کمتر هستند.
مصارف درمانی این گروه داروئی، شامل اختلالات عملکرد غدد جنسی مردانه، کم‌خونی، سرطان پستان (به‌عنوان داروی کمکی) آنژیوادم ارثی و آندومتریوز (بیماری زنان)، تأخیر رشد استئوپروز (پوکی استخوان) سوختگی و جراحی می‌باشد برای درمان کوتاه‌مدت از انواع خوراکی نظیر متیل تستوسترون و جهت درمان بلندمدت از انواع تزریقی مانند ناندرولون استفاده می‌شود.نخستین گزارشات حاکی از کاربرد نابجای این داروها در ورزش به سال ۱۹۵۰ مربوط می‌شود تا جائی که گروهی از وزنه‌برداران و بدنسازان مرتکب دوپینگ با این داروها شده بودند.
پس از آن، درخشش وزنه‌برداران روسی را در المپیک ۱۹۶۰ رم به مصرف داروهائی از این دسته نسبت دادند. استروئیدهای آنابولیزان در سال ۱۹۷۴ به فهرست داروهای ممنوع اضافه شدند.به‌دلیل احتمال مصرف نابجای هورمون تستوسترون توسط ورزشکاران برای فرار از نتایج آزمایش مثبت، در سال ۱۹۸۴ نسبت غلظت ادراری تستوسترون به اپی تستوسترون معادل ۶ به ۱ به‌عنوان حد مجاز شناخته شد و بالاتر از آن، نشانگر مصرف تستوسترون خارجی قلمداد گردید (زیرا این ترکیب در بدن یک فرد عادی وجود دارد).خلع مدال طلای بن جانسون دوندهٔ کانادائی در المپیک ۱۹۸۸ سئول به‌دلیل مصرف نابجای داروی ”استانوزولول“ و ده‌ها مورد دیگر از این دست نشانگر وسعت مصرف این داروها در ورزش امروز می‌باشد. این داروها توسط ورزشکاران جهت افزایش کارآئی ورزشی، حجم و قدرت عضلانی، ایجاد ظاهری درشت و خشن نما و بالأخره افزایش حالت تهاجمی و کاهش احساس خستگی استفاده می‌شوند.بیشترین مصرف این داروها در رشته‌های بدنسازی، دوومیدانی، کشتی، وزنه‌برداری و فوتبال گزارش شده است.اولین گروه از اثرا جانبی این داروها، در رشته‌های بدنسازی، دوومیدانی، کشتی، وزنه‌برداری و فوتبال گزارش شده است.
اولین گروه از اثرات جانبی این داروها، عوارض مردانهٔ (اندروژنی) ناشی از آنها است که شامل پیدایش و افزاش جوش صورت، طاسی، تحلیل رفتن شور جنسی، تحلیل بیضه‌ها، تحریک‌پذیری، حالت تهاجمی، ژنیکوماستی (بزرگ شدن پستان‌ها) ایجاد صفات مردانه در زنان و بالأخره عقیمی می‌باشد.عوارض عضلانی اسکلتی این داروها شامل تسریع بسته شدن اپی فیز استخوان‌ها (خط رشد) در دوره‌های نوجوانی و جوانی و بنابراین رکود رشد، افزایش احتمال دررفتگی استخوان، عدم تناسب عضله با زردپی و بالأخره تخریب مفاصل می‌باشد. استروئیدهای آنابولیزان پس از بسته شدن اپی فیز تأثیری بر روی رشد استخوان‌ها ندارند.عوارض کبدی استروئیدهای آنابولیزان گسترده بوده و در زمره عوارض بلندمدت و خطرناک این داروها می‌باشند این عوارض در هنگام مصرف انواع خوراکی داروها بیشتر دیده می‌شوند و امروزه به‌دلیل روی آوردن ورزشکاران به این نوع از داروها به لحاظ دفع سریع‌تر آنها نسبت به انواع تزریقی، متأسفانه میزان مصرف نوعی خوراکی بالا رفته است. اثر بر روی متابولیسم (سوخت و ساز) کبدی داروها و استروئیدهای درون‌زا، احتباس صفرا، یرقان انسدادی، نارسائی کبدی، تخریب بافت کبد و بالأخره سرطان‌های خوش‌خیم و بدخیم از جمله عوارض کبدی این داروها هستند که زمان بروز آنها حتی تا ۲۲ سال بعد از مصرف دارو نیز گزارش شده است.دستهٔ بعدی عوارض جانبی داروهای آنابولیزان، بر روی کلیه و پروستات ایجاد می‌شوند که مهترین آنها، بزرگ شدن پروستات و سرطان و سرطان پروستات و کلیه هستند. از جمله مهمترین عوارض قلبی عروقی و خونی استرائیدهای آنابولیزان که به فراوانی مشاهده می‌شوند افزایش میزان LDL و کاهش HDL خون و بدین ترتیب افزایش احتمال بروز سکتهٔ قلبی (انفارکتوس میوکارد) و سکتهٔ مغزی، افزایش میزان انعقاد خون و افزایش تعداد سلول‌های خون (پلی‌سیتمی) قابل ذکر هستند.علاوه بر اثرات جسمانی فوق‌الذکر، دسته‌ای از اثرات روحی، روانی نظیر افسردگی، هیجان، جنون و بالأخره اعتیاد نیز در اثر مصرف این داروها ایجاد می‌شوند.