شکست دیپلماسی آمریکا در هند

«جورج بوش» رئیس جمهور آمریكا در ماه مارس به هند رفت و توافقنامه ای امضا كرد كه بسیاری از تحلیلگران آن را اتفاقی تاریخی ونقطه عطفی در ژئوپولیتیك سیستم جهانی می دانند. به نظر می رسد این سفر (كه برخی آن را با دیدار نیكسون با مائو در پكن مقایسه می كنند) تغییر بزرگی در نگرش ها و رویكردهای ۲ كشور ایجاد كند.
در سیستم جهانی پس از ۱۹۴۵ ، از دیدگاه آمریكا، هند یك عنصر بسیار آزار دهنده بود. در جریان جنگ سرد، هند یك قدرت غیرمتعهد میان ایالات متحده آمریكا واتحاد شوروی بود. اما آمریكا از صراحت و اصرار هندی ها درباره حفظ جایگاه خود خشنودنبود.
آمریكا عدم تعهد هند را به نفع اتحاد شوروی می دانست، بنابراین برای آنكه هند را با مشكل مواجه كند پاكستان را مورد حمایت قرار داد. كنگره ملی هند یك جنبش آزادی بخش ملی بود كه از بسیاری جهات الگوی جنبش های آسیا و آفریقا به شمار می آمد. سیاست های «جواهر لعل نهرو» اولین نخست وزیر هند و جانشینش با حمایت فعالانه از جنبش های ضداستعماری سراسر دنیا و نوعی سوسیال دموكراسی در داخل هند توأم شد. هند همچنین مایل به تقویت ظرفیت نظامی خود بود. از آنجا كه ایالات متحده كمكی به بلندپروازی های نظامی هند نمی كرد هندی ها از شوروی سلاح و هواپیما خریدند كه این عامل آزار دهنده دیگری برای آمریكا به شمار می رفت.
اما كنگره ملی هند همانند سایر جنبش های مشابه سال های دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با ناكامی ها و نومیدی های فلج كننده ای مواجه شد. در دهه ۱۹۹۰ این كنگره محبوبیت و جلای خود را از دست داد و حزب «بهاراتیا جاناتا» (BJP) كه یك حزب راستگرای هندو بود برسركار آمد و از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۴ بر هندی ها حكومت كرد.
در دوره پس از جنگ سرد، كنگره دیگر ادعای عدم تعهد و حمایت از اتحاد علیه استعمار را نداشت و همچنین دیگر به سوسیال دموكراسی شباهتی نداشت. در ۵ سال گذشته تحولات و تغییرات مهمی در هر دو كشور رخ داده است. از یك سو، توسعه اقتصادی هند این كشور را به كانون عظیمی برای رقابت با اطلاعات و انفورماتیك آمریكا مبدل ساخته است. هندی های مقیم آمریكا كه در بخش انفورماتیك و سایر مشاغل به ثروت قابل توجهی دست یافته اند ارتباط خود را با هند حفظ كرده اند و آنان كه از لحاظ سیاسی به یك گروه محافظه كار تبدیل شده اند از دولت هند می خواهند تا روابط نزدیك تری با آمریكا برقرار كند.
از سوی دیگر، آمریكا به دلیل سیاست های رژیم بوش به انزوای سیاسی كشیده شده است. هند یكی از معدود كشورهایی است كه اكثریت جمعیت آن نسبت به آمریكا نظر مساعد دارند. با این حال، هند برخلاف متحدان سنتی آمریكا، مانند اروپای غربی و كره جنوبی حركت كرده است.همه این مسائل پیش زمینه سفر بوش به هند را فراهم كرد كه اوج مذاكرات میان دو كشور به كمك آمریكا به برنامه هسته ای هند مربوط می شد. هند از امضای پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای امتناع ورزیده است.
تااین اواخر، آمریكا رسماً با برنامه هسته ای هند مخالفت می كرد. زمانی كه هند در سال ۱۹۹۸ بمب های خود را آزمایش كرد آمریكا صدور تكنولوژی هسته ای به آن كشور را محدود كرد.
اما آمریكا اكنون تغییر موضع داده است. طبق توافقنامه اخیر، آمریكا موافقت كرده به هند سوخت وتكنولوژی هسته ای بفروشد و این در حالی است كه هند پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را امضا نكرده است.
بوش این توافقنامه را آغاز یك «همكاری استراتژیك» خوانده است. دستاوردهای هند از این توافقنامه بسیار آشكار است. هندی ها كمك های تكنیكی لازم برای تسریع برنامه های هسته ای خود را به دست آورده اند و هند به عنوان یك قدرت هسته ای مشروع شناسایی موقت خواهد شد و كم و بیش در مقوله ای همسان با پنج عضو دائم شورای امنیت قرار می گیرد. هندی ها برای رسیدن به این موقعیت از هیچ چیزی صرف نظر نكردند. دستاوردهای آمریكا از این توافقنامه مبهم است. گفته می شود كه ایالات متحده می خواهد در آسیا هند را به وزنه ای در مقابل توان سیاسی و نظامی چین تبدیل كند. شاید به همین دلیل آمریكا از قدرت بزرگی كه در این سالها سخت نیازمند شده، پاسخ مثبت می گیرد. اما این توافقنامه انتقادات فراوانی را در پی داشت. در هند همه كسانی كه با گرایش ژئوپولیتیكی به سوی ایالات متحده مخالفند از این توافقنامه ناخشنود هستند.
در آمریكا هم تمام طیف های سیاسی بر این باورند كه این توافقنامه پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را به خطر می اندازد. البته پاكستان هم ناخرسند است زیرا بوش اعلام كرده كه آمریكا درصدد امضای توافقنامه مشابهی با این كشور نیست. پرسش اصلی اینجاست كه نتیجه این همه بحث چه خواهد بود. منتقدان در كنگره آمریكا می خواهند شروطی برای تصویب این پیمان تعیین كنند اما در این صورت، هند همه شروط را رد خواهد كرد. اگر چنین اتفاقی بیفتد احساسات گرم دولت هند نسبت به آمریكا از بین خواهد رفت و در عین حال روابط آمریكا و پاكستان كه در حال حاضر تیره شد، احتمالاً تا آن زمان بدتر هم خواهد شد.
درهر حال، هند راه پیشروی خود را خواهد یافت. روسیه پیشنهاد فروش سوخت هسته ای را به هند داده است كه البته در گذشته ، آمریكا تلاش های فراوانی برای ممانعت از آن كرد. اما ایالات متحده دیگر استدلال قابل قبولی برای ممانعت از این امر ندارد.
ماحصل این دستاورد تاریخی، امتیازات بسیار برای هند و یك شكست دیگر برای دیپلماسی آمریكاست. این پیمان نه تنها پایه یك همكاری استراتژیك نیست بلكه جایگاه ژئوپولیتیكی آمریكا را متزلزل تر می كند.

ایمانوئل والرشتاین ـ ترجمه: هرمز برادران

منبع : روزنامه همشهری