همراه با قرآن همگام با فیزیک

تدریس درسی به صورت تئوری به همراه حل مكرر مسأله ها و خالی از هر گونه وسایل كمك آموزشی، سبب خواهد شد دانش آموز تنها با ذهنیات خود به درك موضوعات علوم بپردازد و درك صحیح و كافی از آن علم كسب ننماید. اما استفاده از وسایل كمك آموزشی، برگزاری نمایشگاه های تخصصی و مشاركت دادن دانش آموزان به اجرا و ساخت وسایل مرتبط با آن علم سبب شكوفایی استعدادهای هر یك از آنان در زمینه های مورد علاقه خود خواهد شد.برگزاری نمایشگاه تخصصی دستاوردهای علمی دانش آموزان مركز پیش دانشگاهی و دبیرستان دخترانه عاشورا واقع در ناحیه ۲ شهرری كه چندی پیش برگزار شد، بهانه ای شد تا نسبت به تهیه گزارش از این نمایشگاه كه شامل بخش های فیزیك، شیمی، زیست شناسی، ادبیات فارسی، معارف اسلامی، زبان انگلیسی و كامپیوتر بود، بپردازیم و هم اكنون همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید، گزارشی از نمایشگاه فیزیك این دبیرستان را كه دارای دستاوردهای قابل توجهی بود، ارائه می دهیم، باشد كه برگزاری این نمایشگاه آغازی برای تمام مدارس كشورمان باشد و دانش آموزان بتوانند آموخته های خود را در میدان عمل محك زنند.در آغاز، خداوند قوانین حركت نیوتن را با جرم ها و نیروهای لازم آفرید و چیزهای دیگر با تحول روش های ریاضی مقتضی از راه استنتاج به دست می آید.(۱)
علم فیزیك عبارت است از مطالعه ماده و انرژی و آدمی تلاش می كند تا به درك بهتری از دنیای بی جان فیزیكی دست یابد و این درك بدون آزمایش، تجربه، ساختن و آ زمودن امكان پذیر نیست، تدریس و فهم آن نیز، نیازمند استفاده از روش های كاربردی است.فاطمه تمدن، دبیر فیزیك مركز پیش دانشگاهی و دبیرستان دخترانه عاشورا در این باره می گوید: از آنجایی كه فیزیك جزیی از طبیعت است، تدریس آن به صورت كاربردی مؤثرتر واقع خواهد شد و دانش آموزان نیز بهتر مسائل مربوط به این درس را متوجه خواهند شد. تدریس درس فیزیك باید به گونه ای باشد كه اگر دانش آموزان روزی در طبیعت برای سیر و سیاحت رفتند، با نگاه كردن به محیط اطراف خود مسأله هایی را طرح نمایند، آنها را با آموخته های خود مقایسه كنند، جواب آنها را بیابند و به دایره آگاهی شان بیافزایند.وی معتقد است كه بسیاری از آموزش ها و یادگیری ها از طریق تعاملات اجتماعی صورت می پذیرد، وقتی معلم در كلاس با دانش آموزان به طور فردی یا گروهی در تعامل است و یا دانش آموزان با یكدیگر در تعامل اند، این امر تحقق می پذیرد و تعاملات اجتماعی و روانشناسی سبب خواهد شد تا معلمان به راحتی بتوانند متون درسی را به دانش آموزان انتقال دهند و برای درك این موضوع باید محیط مدرسه را متناسب با خواست دانش آموزان به وجود آورد.
او ادامه می دهد: استفاده از وسایل كمك آموزشی و مشاركت دادن دانش آموزان در ساختن و طراحی كردن كاردستی ها، طرح ها و نقاشی ها به عنوان ابزاری كمك آموزشی یكی از روش های تدریس برای دروس است كه كاربرد عملی آن در زندگی قابل توجه است. شاید این روش تدریس و مشاركت دادن دانش آموز برای به تصویر كشیدن موضوعی سبب اقناع آن در ذهن دانش آموز شود و مسبب شكوفایی خلاقیت ها و همچنین آموزش صحیح آن درس شود.نمایشگاه فیزیك این دبیرستان تحت عنوان «همراه با قرآن، همگام با فیزیك» از بخش های مختلف تحقیق و عملی تشكیل شده است.فاطمه تمدن درباره بخش های مختلف این نمایشگاه می گوید: بخش تحقیقی شامل كارهایی در موضوع های مختلف فیزیك از جمله مكانیك، حركت، الكتریسیته، متافیزیك، كوانتوم، امواج، گرما و غیره، كارهای نجوم و مسائل المپیاد است، بخش عملی نیز شامل اجرای طرح درس به روش نوین(فعال) و ماكت اصلی نمایشگاه یعنی همراه با قرآن، همگام با فیزیك نیز نشر تفكر است.دبیر فیزیك این دبیرستان درباره این ماكت كه بخش اصلی نمایشگاه فیزیك را تشكیل می داد و دارای بخش های مختلفی بود، می گوید: «اگر دانش آموزان اطراف خود را خوب نگاه كنند و به پدیده هایی كه در نزدیكی آنها به وقوع می پیوندد، توجه نمایند از لحاظ فیزیكی و متافیزیكی مسائل را به خوبی طرح و از انرژی خود استفاده بهینه می كنند.اصول مهم علم و ایمان، دو بال برای یكدیگرند و هر كدام بدون دیگری ضعیف عمل می نماید، ایده اصلی ما در نامگذاری این ماكت نیز همین دو اصل و هدفمان كم كردن فاصله آنها بود.او ادامه داد: ما باید تا آنجا كه می توانیم به دانش آموزان آگاهی لازم را بدهیم و آنها را در این راستا هدایت نماییم و با توجه به این كه استاد مطهری می فرماید علم به انسان سرعت و ایمان جهت می دهد، لازم دیدیم تا فیزیك را در قالب شكلی دیگر ارائه دهیم تا هم به هدف اصلی خود دست یابیم و هم به حالت شهودی موضوع بپردازیم.او درباره نقش وسایل كمك آموزشی در تدریس می گوید: تدریس از طریق وسایل كمك آموزشی، باعث رشد ۹۰ درصدی دانش آموزان می شود. وقتی دانش آموزان خود در ساختن یك پدیده شركت می كنند، بسیاری از سؤال هایی كه تاكنون برای آنها طرح نشده است، مطرح می شود و به دنبال جواب سؤال های طرح شده می گردند، بحث می كنند و نتیجه می گیرند.اما تدریس دروس فقط به شكل تئوری سبب آن خواهد شد تا دانش آموزان با گذشت زمان موضوع را فراموش كنند، در حالی كه كار عملی و استفاده از وسایل كمك آموزشی، علاوه بر این كه حالت سرگرمی برای آنها دارد، سبب آموزش مؤثر دروس در آنها نیز می شود.بخش اصلی نمایشگاه اختصاص به ماكت «همراه با قرآن، همگام با فیزیك» داشت و برای توضیح آن، دانش آموزان به چند گروه تقسیم می شدند و به صورت سؤال و جواب از یكدیگر، بخش های مختلف آن را توضیح دادند.
دانش آموز اول: - فرض كنید در یك روز تعطیل، همراه با خانواده به چنین فضای سبز(مطابق ماكت) بروید، حال از لحاظ علمی چگونه به پدیده های طبیعت می نگرید؟
دانش آموز دوم: وقتی به پدیده های طبیعت نگاه می كنیم، از طریق فیزیك كاربردی و متافیزیك می توان جواب این سؤال را یافت. فیزیك در لغت به معنای طبیعت و متافیزیك به معنای ماورای طبیعت است و ما می خواهیم از طبیعتی كه در آن قرار داریم، به ماورای طبیعت برسیم. انرژی كه زمین به دست می آورد، از طریق نور خورشید است، خورشید به زمین می تابد و مقداری از انرژی آن به سمت آبها می افتد و باعث گرم شدن زمین می شود. مقداری از آن نیز به صورت قابل تبدیل شده و ما از آن استفاده می كنیم
اما جواب این سؤال در قرآن نیز آمده است: «ما در زمین برای ماه و خورشید منزلگاه هایی تعیین كرده ایم و هر یك به سوی منزلگاه های خود در حال حركتند و هر یك در مدار معین با فاصله های معین حركت می كنند. »در بخشی دیگر دانش آموزان با مشاهده ماكت به تعریف انرژی جنبشی، پتانسیل، میزان انرژی جنبشی وارده به توپ فوتبال بر اثر ضربه، انرژی شیمیایی ذخیره شده در ماهیچه كه تأثیر آن به توپ سبب حركت آن می شود، تأثیر میزان اصطكاك در كاهش سرعت توپ، رابطه انرژی جنبشی با سرعت توپ، نقش میزان و نوع تغذیه و انرژی موجود در مواد غذایی در سلامتی و ورزش، مشخص نمودن انرژی شیمیایی نهفته در مواد غذایی و فرمول های ریاضی و فیزیك آن را یافتند.
گروهی دیگر درباره پارك بازی ماكت توضیح دادند. آنها با فرمول های فیزیك، نقش میزان سرعت و ارتفاع در مقدار انرژی جنبشی كودك در سرسره، اثبات تأثیر نداشتن جرم و وزن كودك در حركت جسم از سطوح شیبدار، در نظر گرفتن نقش اصطكاك در سقوط از سطوح شیبدار و انرژی درونی اجسام پرداختند.
دانش آموز اول: من توپی دارم كه در ارتفاع یك متری از سطح زمین قرار دارد، پس از رها كردن توپ، آن به سطح زمین برمی خورد و پس از برخورد به زمین تا ارتفاع كمتر از یك متر به بالا برمی گردد، علت را مشخص كنید؟ دانش آموز دوم: این توپ از ارتفاع یك متری رها شده است و به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع یك متری انرژی پتانسیل گرانشی دارد، وقتی رها می شود، انرژی پتانسیل آن به انرژی جنبشی تبدیل می شود. این انرژی جنبشی به قدری ادامه می یابد تا موقعی كه به زمین می رسد، تمام انرژی پتانسیل آن به انرژی جنبشی تبدیل می شود. اما وقتی به زمین برخورد، بر اثر این برخورد و تغییر جهت مقداری از انرژی جنبشی آن صرف تغییر جهت این برخورد می شود و هنگام بالا آمدن نیز با مولكول های خود برخورد كرده و چون با مولكول های هوا ایجاد اصطكاك می كند، مقداری از انرژی خود را از دست می دهد و تا ارتفاع كمتری بالا می آید.دانش آموزان با استفاده از این ماكت تمام مسائل مرتبت با فیزیك از جمله: موج، انرژی، صوت، حركت، گرما، مكانیك، سرعت و غیره را متوجه شده و به راحتی توضیح دادند.
سپس دبیر فیزیك از آنها پرسید: با توجه به پیشرفت علوم و فنون، آیا در مواردی امكان آن وجود دارد كه جایگاه خالق و كاشف عوض شود؟
دانش آموز اول: امكان پذیر نیست، زیرا هنگامی كه خداوند جهان را آفرید، اسرار و رموزی را در آن قرار داد تا هر انسان با استفاده از استعدادی كه خداوند به او اعطا كرده است به آن اسرار و موارد پی ببرد و آن را كشف نماید.
دانش آموز دوم: خالق به وجود می آورد و كاشف آنها را كشف می كند، خالق دارای یك نیروی برتر نسبت به كاشف است.
دانش آموز سوم: كسی كه كاشف چیزی است، با استفاده از نیرویی كه خداوند در او قرار داده نسبت به كشف موارد اقدام می كند و در تقلید از كاشف ها نیز نباید تمام جنبه های زندگی آنها را مورد تقلید قرار داد. ولی اگر جنبه مهمی را كشف كرد و صفحه مفیدی را در زندگی ما توانست باز كند، از آن مورد مفید كه او نیز به خواست خدا قادر به انجام آن شده است، می توان تقلید كرد.
دانش آموز چهارم: كشف مفید كاشف در راه خدمت به مردم را می توان الگو قرار داد.
فاطمه تمدن دبیر فیزیك مركز پیش دانشگاهی و دبیرستان دخترانه عاشورا معتقد است كه دروسی نظیر فیزیك را تنها در كلاس های كنكور نباید آموخت، بلكه فیزیك جزیی از زندگی دانش آموزان است و دانش آموزان برای آموختن فیزیك باید خودشان تفكر كنند و مسائلی را طرح نمایند و این روش، خیلی مؤثرتر از روش های تئوری خواهد بود.
پانوشت :
۱- آلبرت انیشتن، فیزیك و واقعیت، ترجمه محمدرضا خواجه پور، ج ،۱ خوارزمی، تهران، ۱۳۶۳.

ائلدار محمدزاده صدیق

منبع : روزنامه همشهری