سایه جنگ حباب آرزو

● «خنده را از من بگیر» نوشته جواد ماه زاده
«خنده را از من بگیر» نخستین رمان جواد ماه زاده روایت زندگی سه نوجوان در کرج و در زمان جنگ است. رمان های بسیاری در ایران با راوی نوجوان نوشته شده اند که بسیاری از آنها نیز در بستر تحولات اجتماعی روایت شده اند. داستان هایی که بازگوی بخشی از حوادث سال های ۵۷ از زبان نوجوانان است یا حتی داستان هایی که جنگ را از نگاه یک نوجوان روایت می کنند. نخستین رمان جواد ماه زاده اما در دسته این گونه داستان ها قرار نمی گیرد. جنگ در رمان خنده را از من بگیر، حضوری پررنگ ندارد. آنچه بیشتر خواننده را با خود همراه می کند دغدغه های ذهنی راوی- امیر- و دوستانش در دنیای کوچک خودشان است؛ دنیایی که بزرگ ترها در آن همه تصمیم ها را می گیرند و نوجوان ها نقشی در آن ندارند. جنگ اما با اینکه به عنوان موضوع اصلی در رمان مطرح نیست، سایه اش در تمام اتفاقات زندگی نوجوان ها افتاده. همین جنگ است که خانواده یی کرد را از سردشت به کرج می کشاند تا تغییری بزرگ در زندگی امیر به وجود بیاید. آمدن علی و خواهرش عطیه با پدر و مادرشان به کرج و محله امیر، تحولی در زندگی او به وجود می آورد. شخصیت خاص علی و نوع و سطح زندگی خانواده اش (که با دیگران فرق می کند و چند پله بالاتر است) در کنار دل بستن امیر به عطیه خواهر فلج علی همه عاملی برای تحول ذهنی او می شود. تا پیش از آمدن آنها، راوی داستان در دنیای نوجوانانه خودش و دوست صمیمی اش مهدی سیر می کرد. با آمدن علی و شنیدن مشکلاتی که بر او و خانواده اش گذشته، راوی همان طور که خودش در داستان می گوید، بزرگ می شود.
فرشته احمدی نویسنده و منتقد درباره این رمان معتقد است؛ به نظر من «خنده را از من بگیر» یک رمان شسته رفته و خوشخوان با نثری خوب است. در فضاسازی ها، شخصیت پردازی ها و دیالوگ ها با هم همخوان هستند و کتاب خیلی راحت خوانده می شود. بر خلاف فضای عبوس رمان های اخیر، این رمان فضایی پرنشاط دارد. با اینکه رمان در فضای جنگ می گذرد، چون ماجرا بین چند نوجوان است، نویسنده توانسته زبان را دربیاورد و حتی بعضی جاها طنز خوبی هم دارد.
«خنده را از من بگیر» چون در ژانر نوجوان است، فضا فراز و نشیب آنچنانی ندارد. منحنی داستان اوج می گیرد و از اواسط رمان یک خط صاف می شود و این خط صاف تا بسته شدن رمان ادامه دارد. به نظر من این یکنواختی طولانی می شود. چون ما از یک جایی فکر می کنیم دیگر اتفاق خاصی نمی افتد. مثل «قصه های مجید» که دیگر از یک جایی انتظار اوج یا اتفاق عجیبی را نداریم، اما تماشا می کنیم چون جذاب و لذت بخش است. حجم این رمان نسبت به سوژه، طولانی و زیاد است ولی خسته کننده نیست. نکته دیگر پایان بندی کشدار آن است که به نظر من بعد از پایان اصلی، چند صفحه اضافه دارد. فکر می کنم نسبت به سوژه، همه چیز در رمان می توانست فشرده تر باشد. اما نسبت به رمان های دیگری که این مدت خوانده ام، خوشخوان است و خواننده را خسته نمی کند.
احمدی درباره زبان ً راوی نوجوان داستان می گوید؛ نویسنده توانسته از پس زبان راوی بربیاید. یعنی نه ادای راوی بچه سال را درآورده و نه خیلی کلمات قلنبه سلنبه توی دیالوگ های راوی بود که خواننده نوجوانی اش را باور نکند. در کل شیوه روایت دلنشین و نشاط آور بود.
● «حباب های آرزو» سروده شیرین کریمی
خواندن اشعار شاعران نوجوان، بسیار لذت بخش است؛ نوجوان هایی که هنوز با مشکلات بزرگ در زندگی شان روبه رو نشده اند، هنوز دغدغه های منفی ندارند و خیلی اتفاقات که در دنیای آدم بزرگ ها می افتد، برای آنها قابل درک نیست و غیبت همین ها در زندگی آنها باعث تولد شعرهایی می شود پر از امید و نشاط و فضاهای رنگارنگ. نوجوان ها هنوز با راه و رسم زندگی، آن طور که باید آشنا نیستند. هنوز خیلی مفاهیم بد را لمس نکرده اند و به همین خاطر وقتی مضمون شعرشان محبت می شود، انگار خواننده با رنگین کمانی جذاب در شعر روبه رو می شود. «حباب های آرزو» یکی از همین مجموعه شعرهاست. شعرهای دفتر «حباب های آرزو» با اینکه شاعری نوجوان دارد، مخاطب بزرگسال را بیشتر می تواند جذب کند. بزرگسالانی که شاید از فضاهای تاریک و سیاه در شعرها خسته شده باشند.
شعرهای این مجموعه، اغلب شعرهایی تصویری هستند. خصوصاً شعرهایی که در وصف طبیعت سروده شده یا عناصری از طبیعت در آنها وجود دارد. یکی دیگر از ویژگی های مثبت شعرهای این کتاب، این است که شاعر نوجوان سعی نکرده مثل بزرگسال ها شعر بگوید. مرور شعرهای دو دفتر شیرین نشان می دهد او از تجربه ها و حس های زلال کودکانه اش استفاده و با زبانی ساده آنها را در قالب شعر بیان می کند.
شیرین کریمی پیش از این کتاب، یک مجموعه شعر دیگر نیز سروده است؛ «پرواز در باران» که زنده یاد عمران صلاحی مقدمه آن را نوشته بود.
بهاءالدین خرمشاهی درباره «حباب های آرزو» می گوید؛ شعر با دانش شاعر سروده نمی شود بلکه با بینش او خلق می شود. با میزانی که او زندگی را می شناسد، نه طبق کتاب هایی که خوانده است. البته شعرای بزرگی هستند که معارف گوناگون را در شعرشان راه می دهند. مثلاً شاعران سخت گویی مانند خاقانی یا انوری یا در عین فصاحت نظامی. اینها شعرشان فقط بینش آنها نیست و دانش شان را هم راه داده اند و به همین جهت خواندن شان دشوار شده و شرح و بیان احتیاج دارد. در دوران جدید در ایران و جهان همه قید و بندهای فنی از سرودن شعر برداشته شده یعنی وزن و قافیه و آرایه های ادبی و مسائلی نظیر اینها و امروز بعد از کار دوران سازی که نیما کرد، حتی شعر این روزها از کار نیما هم یک درجه آزادتر است یعنی وزن هم ندارد. در حالی که شعر نیمایی وزن دارد اما وزن به شیوه کلاسیک ندارد. مصرع ها لزوماً برابر نیست و قافیه نایاب است. شعر چند دهه اخیر ایران که بیشتر شعر جوان ترهاست، شعر سپید (شعر شاملویی) است. از آنجا که قید و بندهای زبانی و ادبی از شعر برداشته شده، امروزه کسی که حس و حال ویژه یی دارد، می تواند آسان تر شعر بگوید. شیرین کریمی هم یکی از جوان ها یا نوجوان هایی است که تاکنون در حالی که ۱۲ سال هم ندارد، دو دفتر شعر (پرواز در باران و حباب های آرزو) سروده است. همه بر آن هستند که به هر حال در شعر جهان بینی شاعر بیان می شود اما مگر یک نوجوان ۱۰ ، ۱۱ ساله چقدر جهان بینی دارد؟ با وجود این ما می بینیم سروده های او که نفوذ خانواده و مهر او به آنها در آن آشکار است، از یک جهان بینی کوچک و در عین حال بسیار پراحساس و انسانی حکایت دارد. او گاه مصرع ها یا سطرهای ژرف و تکان دهنده یی دارد. شیرین را می توان یکی از پیشروترین شاعران بسیار جوان امروز شمرد.
● «همنوا با مرغ سحر»، زندگی و شعر دهخدا، تالیف بلقیس سلیمانی
دسته کتاب های زندگینامه یی همواره در بازار کتاب مخاطب خودش را داشته است، چه کسانی که برای تحقیق های دانشگاهی و درسی به دنبال این کتاب ها می روند و چه پژوهشگران و محققان. اغلب کتاب های زندگینامه یی، منحصر می شوند به مروری کلی بر زندگی یک شخص به همراه چکیده یی از آثار منتشر شده از او. اما کتاب «همنوا با مرغ سحر» که به زندگی و شعر علی اکبر دهخدا اختصاص دارد، چند پله با دیگر آثار زندگینامه یی مرسوم تفاوت دارد. به نظر می رسد این کتاب با تحقیق و دقت فراوان نوشته شده. ۱۲ فصل این کتاب که در آخر هر کدام، فهرست منابعش هم ذکر شده، از آغاز زندگی دهخدا شروع می شوند تا فصل پایانی که گزیده یی از اشعار و نوشته های اوست. ویژگی که این کتاب را نسبت به دیگر زندگینامه ها متمایز می کند، این است که مولف با رعایت اصول آکادمیک روش تحقیق در گردآوری اطلاعات مربوط به دهخدا، تقریباً هیچ وجهی از زندگی او را جا نینداخته است. خواننده یی که این کتاب را دست می گیرد، با تمام کردن آن، احتیاجی به مراجعه به منابع دیگر برای اطلاع یافتن از دیگر زوایای زندگی دهخدا ندارد. فصل نخست این کتاب، از تولد تا زمان مبارزه را در زندگی دهخدا شرح می دهد. در فصل دوم شروع مبارزه او تا تبعید را می خوانیم و فصل سوم روایت دوران تبعید و مبارزه در غربت است. فصل چهارم به بررسی حضور دهخدا در عرصه سیاست می پردازد و فصل پنجم، آخرین فصل از داستان زندگی دهخداست که با مرگ او پایان می یابد. از فصل پنجم به بعد، مولف به بررسی آثار او مثل لغتنامه و کتاب های شعر او می پردازد. «همنوا با مرغ سحر» نخستین بار در سال ۱۳۷۹ منتشر شد که چاپ دوم آن را چندی پیش نشر ثالث به بازار فرستاد.

مریم مهتدی

منبع : روزنامه اعتماد