پرنس ارفع ‏الدوله

میرزا رضا خان ارفع‏ الدوله در سال ۱۲۷۰ قمری در تبریز متولد شد . او پس از به پایان بردن تحصیلات مکتب‏خانه‏أی در زمینه فقه و اصول و تفسیر علم‏الرجال به تحصیل پرداخت و خود را برای تحصیلات حوزوی در نجف آماده می‏ساخت که سیل بزرگی در تبریز جاری شد و حجره پدر او را نابود ساخت. ورشکستگی پدر مانع ادامه تحصیل شد و رضا برای کمک به امرار معاش خانواده به کار در یک صرافی مشغول شد. پس از چندی او از تبریز به اسلامبول رفت و در این شهر به تحصیل در مدرسه یونانی‏ها پرداخت و زبان فرانسه و انگلیسی را فراگرفت.
تفلیس مقصد بعدی وی بود و در این شهر نیز زبان و تاریخ روسی را آموخت. او با کنسولگری ایران در تفلیس ارتباط برقرار کرد و در سال ۱۲۹۵ق میرزا محمودخان کارپرداز کنسولگری از وی دعوت کرد که به عنوان مترجم سفارت د ر مراسم استقبال از ناصرالدین شاه او را از جلفا تا تفلیس همراهی کند . او از همین سال به استخدام کنسولگری ایران درآمد و در ضمن تحت تاثیر میرزا فتحعلی خان آخوندزاده رساله‏أی برای تغییر خط فارسی نوشت و آن را برای روزنامه اختر ارسال کرد که مورد استقبال قرار گرفت. خط پیشنهادی ترکیبی از حروف روسی و انگلیسی بود و او بسیار به این خط اختراعی خود افتخار می‏کرد . میرزا ملکم خان که خود از نظریه‏پردازان تغییر خط فارسی بود به مناسبت اقدام میرزا رضا او را ملقب به دانش کرد .
میرزا رضا در سال ۱۳۰۰ قمری به عنوان مترجم کمیسیون تحدید حدود ایران و روسیه مامور شد و به ایران آمد . او در این ماموریت سه ساله به جانبداری از روسها بخشی از سرزمین ایران را به آنان واگذار کرد. در سال ۱۳۰۳ به تهران بازگشت و با میرزا علی‏اصغرخان امین‏السلطان رابطه دوستانه‏أی برقرار کرد که در واقع راه ترقی را برای آینده وی باز کرد. در سال ۱۳۰۴ به مترجمی سفارت ایران در پطرزبورگ منصوب شد و در سال ۱۳۰۶ مهمانداری از ناصرالدین شاه در سومین سفر به فرنگ به عهده وی گذاشته شد. او نیز به همراه شاه به تهران بازگشت و یک سال بعد با لقب معین‏الوزاره به سرکنسولی قفقاز منصوب شد. او در این مدت ثروت بسیاری اندوخت و دو کاخ مجلل برای خود در تفلیس احداث کرد. ارتقای مقام بعدی وی در سال ۱۳۱۲ق روی داد و این بار به وزیرمختاری ایران در پطرزبورگ برگزیده شد . میرزا رضا خان در ۱۳۱۳ از سوی ناصرالدین شاه ملقب به ارفع‏الدوله شد و تا سال ۱۳۱۹ وزیرمختار ایران در پطرزبورگ بود.
از اقدامات وی در این مقام اقدام وساطت و دوندگی برای استقراض دو میلیون لیره‏أی از روسیه بود که از این مبلغ مقداری بین او و دیگر دولتمردان دربار مظفری تقسیم شد و مقداری دیگر صرف هزینه سفر نخست شاه به فرنگستان گشت. معروف است که او نوک قلمی را که با آن این قرارداد را ا مضا ء کرده بود طلا گرفته و در موزه معروف خود موسوم به دانشگاه در موناکو در معرض دید عموم قرار داده بود او در همین ایام از سوی مظفرالدین شاه به پرنس ارفع‏الدوله ملقب شد. میرزا رضا خان پس از سفارت روسیه به سفارت ایران در اسلامبول منصوب شد و تا سال ۱۳۲۸ در این پست باقی بود و با مشروطه‏خواهان درگیری بسیار داشت و آنان برکناری او را خواهان بودند.
پس از برکناری از سفارت به موناکو رفت و تا سال ۱۳۳۱ به دعوت علاء‏السلطنه به ایران دعوت شد و به وزارت عدلیه منصوب شد اما دوران وزارت او نیز طولی نکشید و مجدداً در سال ۱۳۳۲ ارفع‏الدوله راهی موناکو شد. آخرین پست دولتی وی نمایندگی ایران در جامعه ملل بود و پس از هشت سال از این سمت نیز کنار گذاشته شد و به تهران احضار شد . رضا شاه به وی پیشنهاد ریاست شورای دولتی را داد که ارفع‏الدوله نپذیرفت و در سال ۱۳۱۰ش به موناکو رفت و در سال ۱۳۱۶ در همین محل فوت کرد. او از اعضای لژ بیداری ایران بود و شیفته القاب و مدالها و نشانهای فراوان خود.

فاطمه معزی

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران