جنگ سرد جدید سوار بر سپر موشکی

جنگ سرد پس از ماه عسل دوره فروپاشی شوروی و جهان غرب، سال‌های آغازین هزاره سوم را «زمان بازگشت» به دوران نظام نوین بین‌المللی انتخاب کرده است. اینکه چرا شبح این هیولای تهدیدآمیز و «شمشیر داموکلس» بر بالای سر جهان متمدن کنده نمی‌شود، قبل از آنچه ارتباطی به یک انتخاب آزاد داشته باشد بی‌شک متاثر از الزامات رقابت‌آمیز محیط ژئوپلتیک بین‌المللی بوده است. ماندگاری امپریالیسم و سلطه‌جویی در نظام‌های سرمایه داری غرب در غیاب شوروی سوسیالیستی و اصطکاک منافع بنیادین و حتی تاکتیکی در بین قدرت‌های هژمون جهانی جهت کسب منافع برتر، هویت و همچنین جایگاه قدرت بازمانده از فروپاشی نظام کهن و ظهور قدرت‌های بزرگ و مطرح در عرصه جدید جهانی سایه این «شر ضرور» را بر سر انسان مدرن و محیط دیجیتالی کنونی بار دیگر گسترده است. بدون شک اصطکاک منافع استراتژیک اضلاع قدرت بین‌المللی و برخورداری این قدرت‌ها از اهداف و دکترین‌های رقابت‌آمیز در دورانی که یکجانبه‌گرایی جایگزین جنگ سرد قدیمی و ایدئولوژیک شده است، انتخابی به غیر از این را نوید نمی‌دهد. در جشن تولد نظام نوین بین‌المللی در دهه ۹۰میلادی، زمانی که غرب بی‌دغدغه دیگران، برادران هم‌کیش را برای خوردن کیک این تولد دور هم جمع کرده بود، در یک گوشه‌ای از این جهان خرس زخمی و اژدهای هفت سر زرد خود را بسیار مغبون از عدم‌دعوت به این مهمانی می‌دیدند. البته جنگ سرد جدید هرگز قابل مقایسه با نوع قدیمی نیست چرا که تئوری پشت آن به عکس گذشته ریشه در منازعات ایدئولوژیک بین دو نظام بدیل سرمایه‌داری و سوسیالیستی نداشته و بیشتر مبتنی بر پراگمای کسب منافع ملی و تثبیت هژمونی منطقه‌ای- بین‌المللی در چنین راستایی است.
به همین دلیل متحدین و بازیگران خرد و کوچک حاضر در حاشیه این میدان رقابت به هیچ وجه نمی‌بایست تعریف متحد و دشمن همیشگی را برای قدرت‌های هژمون کنونی قائل شوند چراکه اتکا به منافع ملی در چینش این موقعیت به جایگاه متحد و رقیب معنای دوگانه بخشیده و وضعیت بازیگران می‌تواند مدام در حال تغییر باشد. سفر اروپایی خانم «کاندولیزا رایس» وزیر امور خارجه آمریکا به اروپا برای دیدار از چند پایتخت شرقی این قاره که بیشتر با هدف امضای قرارداد سیستم سپر دفاع موشکی آمریکا با جمهوری چک و لهستان و همچنین حمایت از گرجستان در مناقشات اخیر خود با روسیه انجام گرفته ، خشم شدید مسکو را برانگیخته است. وی در گام اول خود در پراگ همراه با مقامات این جمهوری قرارداد استقرار سیستم راداری این سپر را برخلاف میل۶۰ درصدی افکار عمومی این کشور به امضا رساند. امضای مقامات چک پای این سند هر چند که هنوز برای نهایی شدن می‌بایست در پارلمان نیز به تصویب برسد، آنچنان خشم روس‌ها را برانگیخت که بلافاصله «دیمیتری مدودف» رئیس‌جمهور روسیه از عکس‌العمل نظامی در مقابل آن سخن گفت. وی با اذعان به اینکه این عمل بسیار ناراحت‌کننده است افزود که بدون رفتاری غیرمعقول، دست به اقدامات تلافی‌جویانه خواهد زد. همزمان وزارت امور خارجه روسیه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که چنانچه سیستم دفاع موشکی آمریکا در کنار مرزهای ما ایجاد شود، ما نیز مجبور خواهیم بود که با ابزار نظامی واکنش نشان دهیم نه با اصول دیپلماتیک.
پس از اظهارات مدودف و بیانیه وزارت خارجه روسیه، سخنگوی کاخ سفید «گوردون جاندرو» با انتقاد از لحن خشمگینانه روسیه از این کشور خواست تا اروپاییان را تهدید نکند. این در شرایطی بود که سفر خانم رایس و امضای این قرارداد با جمهوری چک و همچنین دیدار از تفلیس در شرایطی که «میخائیل ساکاشویلی» رئیس‌جمهور پوپولیست گرجستان که در هفته‌های اخیر بارها با اقدامات تحریک آمیز خود در مرزهای «آبخازیا» خشم رهبران کرملین را برانگیخته بود، خود بزرگ‌ترین تحریک و تهدید بر علیه روسیه تلقی می‌شود. چنانچه وی به محض حضور در تفلیس از مسکو به سبب نقشی که در افزایش تنش‌ها با گرجستان دارد به سختی انتقاد کرد. به نظر می‌رسد که بازی «موش و گربه»‌ای که طی سال‌های اخیر بین روسیه و آمریکا برقرار بوده است به نوعی پایان یافته و هر دوی آنان به این نتیجه رسیده‌اند که می‌بایست مرزبندی‌ها و جبهه‌های نبرد خویش را شفاف‌تر کرده و هر کدام در جایگاه واقعی خود سنگر بگیرند. دیر زمانی است که تکبر آمریکایی در غیاب قدرت رقیب، آنان را در موقعیت اربابی جهان قرار داده و به همین جهت احساس می‌نمایند که دیگران باید در «سمفونی اوهام» آنان به ضرب موسیقی راکی و رامبوی آمریکایی برقصند. اما رهبران واشنگتن هزاره سوم را با دهه ۹۰میلادی اشتباه فرض کرده‌اند چراکه در دهه۹۰ روسیه زخمی در بستر نقاهت به سر می‌برد و در شروع هزاره سوم آنان همچون ققنوس برخاسته از درون آتش، پرواز دوباره با «آنتوف- ۱۶۰» را تجربه می‌کنند.
روس‌ها به درستی می‌دانند که استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در کنار مرزهای آنان به بهانه مقابله فرضی با موشک‌های کشورهای یاغی چون ایران یک بهانه دروغ می‌باشد. چرا که قبلا با ارائه پیشنهاد همکاری در موقعیت رادار بزرگ «گلوبال» در آذربایجان، گزینه منطقی و علمی‌تری را به همتایان آمریکایی خود جهت مقابله با موشک‌های ایرانی بر سر میز مصالحه قرار داده بودند. شاید سفر و اقدام خانم رایس در شرایط کنونی را بتوان یک سنجش اراده برای مدودف رئیس‌جمهور تازه به قدرت رسیده روس‌ها نیز به حساب آورد، واقعیتی که نشان داد پسرک درجه دوم کرملین نیز چیزی کم از سخت‌سری «ولادیمیر پوتین» ارباب قبلی کرملین ندارد. بدون شک تهدیدات مسکو در خصوص استقرار سیستم موشکی آمریکا در چک و لهستان هر چند که بسیار بعید و غیر قابل باور است که به اقدامی نظامی از قبیل تهاجم به این مراکز ختم شود ولی بار دیگر «صلح مسلح» را برای اروپا به ارمغان خواهد آورد. روسیه در شرایطی قرار دارد که برای بقای الیگارشی حاکم بر این کشور هر نیرو و شخصی در درون سیستم حاکم می‌بایست در کنار همکاری‌های فزاینده‌ای که با غرب خواهد داشت، سخت‌سری خود را برای تثبیت جایگاه برتر منطقه‌ای و سهم مشروع خویش در شرکت سهامی محیط بین‌المللی به رخ کشیده و در جهت تضمین آن حرکت کند.

اردشیر زارعی قنواتی

منبع : روزنامه کارگزاران