پیامدهای اسراف در جامعه اسلامی

مصادیق اسراف در جامعه زیاد است: مصرف بالای نان و ضایعات موجود، مصرف زیاد آب و هدر روی فراوان این نعمت الهی، باقی مانده غذاهایی که به زباله دانی ریخته می شود، نیم خوره میوه جات و ... همه و همه از مصادیق اسراف در جامعه ما هستند.
... کلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین... بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
در این آیه شریفه خداوند متعال از مردم خواسته است که به خاطر زیان های فراوان فردی و اجتماعی و آثار و عواقب شوم این گناه بزرگ، از اسراف دوری کنند.
اسراف عبارت است از بیهوده خرج کردن مال، در خورد و خوراک زیاده روی کردن، حیف و میل کردن مواد غذایی همچنین به معنی زیاده روی در گناهان نیز می باشد.
در آیات قرآن کریم و سخن ائمه اطهار (ع) از پرخوری و اسراف به شدت نهی شده است. در قرآن کریم حدود ۱۳ بار کلمه اسراف با الفاظ گوناگون به کار رفته است.
در آیه ۱۳۷ سوره طه، خداوند متعال فرموده اند: وکذلک نجزی من اسرف ولم یومن بایات ربه و لعذاب الاخرة اشد وابقی: و این چنین جزا می دهیم به هر کس اسراف کند و به آیت های خداوند نگرود و برای او عذاب سخت و پاینده است.
یا در آیه ۶۷ سوره فرقان درباره صفات عبادالرحمن فرموده اند: والذین اذا انفقوالم یسرفوا ولم یفترواوکان بین ذلک قواماً: آنان که در هنگام انفاق نه اسراف می کنند و نه تنگ می گیرند، بلکه بین این دو راه اعتدال را انتخاب می کنند. در آیه ۱۴۴ سوره انعام هم خداوند متعال فرموده اند: ان الله لایهدی القوم الظالمین به درستی که خداوند ستمکاران را هدایت نخواهد کرد.
همچنین در آیه ۳۰ سوره اعراف فرموده اند: انه لایحب المسرفین ... خداوند مسرفان را دوست ندارد.
● اسراف و تبذیر چیست؟
اسراف عبارت از خارج شدن از حد اعتدال است. مثلاً لباسی بپوشیم که چندین برابر قیمت لباس مناسب ما ارزش داشته باشد یا غذای گران قیمتی تهیه کنیم که با یک وعده آن می توان دهها نفر را از غذای مناسب و معمول سیر کرد. اسراف همراه با تفاخر و فخرفروشی است. مثلاً به جای آن که در منزل قالی مثلاً دستباف یا ماشینی خوب داشته باشیم؛ اقدام به خرید فرش های ابریشمی گران قیمت کنیم که با قیمت هر یک از آن ها می توان چندین فرش معمول و مناسب تهیه کرد و ... اما تبذیر عبارت از ریخت و پاش است: مثلاً برای یک مهمانی ۵ نفره به اندازه ۱۰ نفر غذا درست کنیم و بقیه غذاها خراب و دور ریخته شود: یا بماند و در اثر ماندن وقتی خورده می شود، به معده انسان ضرر می رساند و ...
البته به قول مفسر تفسیر نمونه: بسیار دیده می شود که این دو کلمه درست در یک معنی به کار می روند و حتی برای تاکید پشت سر یکدیگر هم قرار می گیرند. درباره لزوم دوری از اسراف خداوند متعال آیه ۱۴۱ سوره انعام می فرماید: و هوالذی انشا خبات معروشات و غیر معروشات والنخل و الزرع مختلفاً اکله والزیتون و الرمان متشابها و غیر متشابه کلوا من ثمره اذا اثمرو اتو حقه یوم حصاده ولا تسرفوا انه لایحب المسرفین: و او آن خدایی است که برای شما بستان ها در درختان(مانند انگور) داربستی و درختان آزاد و درختان خرما و زراعت ها که میوه و دانه های گوناگون دارند و زیتون و انار و میوه های مشابه به یکدیگر و میوه های نامشابه(چون سیب و انار) بیافرید و شما هم از آن میوه ها هرگاه برسد تناول کنید و حق زکات فقیران را بدهید و روز برداشت محصول اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست نمی دارد.
در آیه ۲۸ سوره غافر آمده است: ... ان الله لایهدی من هو مسرف کذاب ... خدا مردم مسرف دروغگو را هرگز هدایت نخواهد کرد.
همچنین در همین سوره آیه ۴۳ آمده است: لاجرم انما تدعوننی الیه لیس له دعوة فی الدنیا و لا فی الاخرة و ان مردنا الی الله و ان المسرفین هم اصحاب النار، ناچار آنچه شما مرا به سوی او می خوانید(از بت ها و فراعنه) آن ها اثری در دنیا و آخرت به هیچ وجه ندارند و بدانید که بازگشت همه ما(روز قیامت) به سوی خداست و البته ستمکاران و مسرفان فاسق هم اهل دوزخ هستند.
در آیه ۱۵۱ سوره شعرا هم می فرماید: ولا تطیعوا امرالمسرفین: از رفتار روسای مسرف ستمگر پیروی نکنید.
و نیز در آیه ۳۴ سوره ذاریات می فرماید: که آن سنگ ها نزد پروردگار معین و نشاندار برای نابود کردن ستمکاران است.
و همین طور در آیه ۸۳ سوره یونس می فرماید: فما امن لموسی الا ذریة من قومه علی خوف من فرعون وملائهم ان ینتنهم و ان فرعون لعال فی الارض و انه لمن المسرفین(پس از آن همه ظهور معجزات و ابطال سحر ساحران) باز آن مردم باطل پرست به درستی ایمان نیاوردند جز فرزندان قبیله او آن هم با حال ترس از فرعون و اتباعش که مبادا در صدد فتنه و قتلشان برآیند که فرعون آن روز در زمین بسیار علو و سرکشی داشت و البته او از ستمکاران و سخت متعدی و مسرف بود.
و نیز در آیه ۹ سوره انبیا می فرماید: پس (از آن که اشرار امت گفتار رسولان حق را انکار و در مقام آزارشان برآمدند) ما به وعده ای که به آن ها دادیم وفا کردیم و هر که را خواستیم از شّر دشمنان نجات دادیم و مفسدان و مسرفان ظالم را هلاک گردانیدیم.
از آیات قرآن کریم به خوبی فهمیده می شود که، اسراف و تبذیر نقطه مقابل بخل و خست و هر دو بد و نامناسب و زشت هستند.
والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یفتروا و کان بین ذالک قواماً: کسانی که به هنگام انفاق نه اسراف می کنند و نه سختگیری و بخل می ورزند، بلکه در میان این دو (کار زشت) حد اعتدال و میانه(که سخاوت و بخشش) است را می گیرند.
حضرت علی(ع) در این باره فرموده اند:
آگاه باشید مال را در غیر مورد استحقاق صرف کردن، تبذیر و اسراف است. ممکن است این عمل انسان را (به ظاهر) در دنیا بلند مرتبه کند اما مسلماً در آخرت پست و حقیر خواهد بود. در نظر توده مردم (عوام) ممکن است سبب اکرام شود، اما در پیشگاه خداوند موجب سقوط مقام انسان می شود.
از پیامبر اسلام(ص) درباره لزوم دوری از اسراف روایت شده است که فرموده اند:
شکمبارگی اسباب نافرمانی خداوند است. کم خوری از پاکدامنی و پرخوری از اسراف است.
امام علی(ع) نیز فرموده اند: «از پرخوری دوری کنید که موجب قساوت قلب، تنبلی در نماز و سبب تباهی بدن است.»
«از پرخوری بپرهیز که هر کس پیوسته پرخوری کند دردهایش فراوان شود و خواب های پریشان ببیند.» البته همه می دانیم که پرخوری یکی از مصادیق اسراف است.
در تفسیر نمونه درباره لزوم دوری از اسراف ذیل این آیه آمده است:
جمله «کلوا و اشربوا و لا تسرفوا»: بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که در آیه فوق آمده است، گرچه بسیار ساده به نظر می رسد، اما امروز ثابت شده است که یکی از مهم ترین دستورات بهداشتی همین است. زیرا تحقیقات دانشمندان به این نتیجه رسیده است که سرچشمه بسیاری از بیماری ها- غذاهای اضافی است که به صورت جذب نشده در بدن باقی می ماند. این مواد اضافی هم بار سنگینی است برای قلب و سایر دستگاه های بدن و هم منبع آماده ای است برای انواع عفونت ها و بیماری ها. لذا برای درمان بسیاری از بیماری های نخستین گام این است که این مواد مزاحم که در حقیقت زباله های تن انسان هستند، سوخته شوند و پاکسازی جسم عمل گردد.
عامل اصلی تشکیل این مواد مزاحم، اسراف و زیاده روی در تغذیه و به اصطلاح «پرخوری» است و راهی برای جلوگیری از آن جز رعایت اعتدال در غذا نیست. در عصر و زمان ما که بیماری های گوناگونی مانند بیماری قند، چربی خون، تصلب شرائین، نارسایی های کبد و انواع سکته ها، فراوان شده، افراط در تغذیه یا توجه به عدم تحرک جسمانی کافی، یکی از عوامل اصلی محسوب می شود و برای از بین بردن این گونه بیماری ها راهی جز حرکت کافی و میانه روی در تغذیه نیست.
مفسر بزرگ ما، مرحوم «طبرسی» در «مجمع البیان» مطلب جالبی نقل می کند که هارون الرشید طبیبی مسیحی داشت که مهارت او در طب معروف بود: روزی این طبیب به یکی از دانشمندان اسلامی گفت: من در کتاب آسمانی چیزی از طب نمی یابم. در حالی که دانش مفید بر دو گونه است: علم ادیان و علم ابدان، او در پاسخش چنین گفت: خداوند همه دستورات طبی را در نصف آیه از کتاب خویش آورده است: «کلوا و اشربوا و لاتسرفوا: بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید» و پیامبر ما نیز طب را در این دستور خویش خلاصه کرده است: المعده بیت الادواء و الحمیه راس کل دواء و اعط کل بدن ما عودته: «معده خانه همه بیماری هاست و امساک سرآمد همه داروهاست و به آن چه بدنت را عادت داده ای(از عادات درست) آن را از او دریغ ندار.
طبیب مسیحی هنگامی که این سخن را شنید، گفت: قرآن شما و پیامبرتان برای جالینوس(طبیب معروف) طبی باقی نگذارده اند. کسانی که این دستور را ساده فکر می کنند، خوب است در زندگی خود آن را بیازمایند تا با اهمیت و عمق آن آشنا شوند و معجزه رعایت این دستور را در سلامت جسم و تن خود ببینند.
متاسفانه مصادیق اسراف در جامعه زیاد است: مصرف بالای نان و ضایعات موجود، مصرف زیاد آب و هدر روی فراوان این نعمت الهی، باقی مانده غذاهایی که به زباله دانی ریخته می شود، نیم خوره میوه جات و ... همه و همه از مصادیق اسراف در جامعه ما هستند.
از امام باقر(ع) نقل است که، پدرم به شدت از اسراف دوری می کرد. هنگام غذا اگر خرده های نان در سفره بود، می خورد و می فرمود: خداوند امت های گذشته را به خاطر اسراف عذاب فرمود.

نویسنده:حبیب الله ترکاشوند

منبع : خبرگزاری فارس