صفرهای مشکل ساز

حتما شما هم تا به حال با این مشكل مواجه شده اید؛ وقتی كه از روی برچسب یك كالا قیمت آن را می خوانید، نمی دانید قیمت درج شده به ریال است یا تومان. واحد پول كشور ما از سالیان دور ریال بوده و سالهاست كه مردم با برداشتن یك صفر، لفظ تومان را در مبادلات روزمره جایگزین ریال كرده اند. تومان به عنوان واحد پول تا جایی بین مردم رایج شده كه عده زیادی از افراد در هنگام مراجعه به بانك برای تبدیل تومان به ریال دچار مشكل می شوند و بعضا تعدادی صفر كم یا زیاد می گذارند. چندی است كه در محافل اقتصادی بحث تغییر واحد پولی كشور مطرح شده است. دولت ها با دلایل متعددی دست به تغییر واحد پولی كشور می زنند كه یكی از آنها، افزایش حجم پول در گردش بازار و افزایش میزان نقدینگی است. تركیه، آرژانتین، برزیل و فرانسه از جمله كشورهایی هستند كه در یك مقطع زمانی دست به تغییراتی در واحد پولی خود زدند و البته در این میان تركیه كشوری است كه بتازگی این تجربه را پشت سر گذاشته است. ترك ها شش صفر از مقابل واحد پولی خود حذف كردند؛ یعنی واحد پولی شان همان لیر است اما درشت تر شده است. طرح تغییر واحد پولی از ریال به تومان، واكنش های بسیاری را در میان اقتصاددانان برانگیخته و در این میان موافق و مخالف، هر یك با ارائه دلائل ، از نظرات خود دفاع كرده است. آنچه در ادامه می آید یك جمع بندی از نظرات كارشناسان امر است و البته در این میان سئوال اصلی و اختصاصی ما این بود: تغییر واحد پولی كشور از ریال به تومان چه اثرات مثبت یا منفی در مبادلات روزمره مردم دارد؟
كاهش یا افزایش تورم؟
در اینكه تورم موجود در كشور ما بیش از سطح استانداردهای بین المللی است شكی نیست، اما آیا تغییر واحد پولی تاثیری در تورم می گذارد؟ زمانی كه سالهای متوالی، تورم در اقتصاد یك كشور حاكم باشد، عملا ارقام اسمی پول برای معاملات درشت می شود؛ هر كشوری بعد از گذشت زمان طولانی از حاكمیت تورم در اقتصاد كشور، اقدام به تغییر واحد پولی خود می كند، اما تبدیل ریال به تومان تاثیر چندانی بر نرخ تورم ندارد. ایران بالاترین نرخ تورم در منطقه را داراست و علاوه بر آن براساس متون علمی اقتصاد، چاپ اسكناس درشت نیز تاثیری بر رشد نرخ تورم ندارد و تورم موجود در كشور ما به اندازه ای شكننده و خطرناك نیست كه بخواهیم واحد پولی كشور را به این خاطر تغییر داده و ریال را از سیستم بانكی حذف كنیم.
تاثیر بر ارزش پول كشور
مخالفان تغییر واحد پولی از ریال به تومان، معتقدند این كارهزینه های زیادی را به نظام بانكی كشور تحمیل می كند؛ پس قبل از تغییر در واحد پولی، تقویت پول ملی مهم است. اگر پول ملی ما در مقابل سایر ارزها تقویت شود، به مراتب از تغییر واحد پولی كارسازتر است؛ یعنی تبدیل ریال به تومان تاثیری در ارزش پول ملی ندارد.
چاپ اسكناس درشت
چاپ اسكناس درشت از تبدیل ریال به تومان كارآمدتر است. موافقان چاپ اسكناس درشت معتقدند كه خرد بودن اسكناس های رایج برای مردم و بانك ها زحمت زیادی ایجادمی كند. دستگاه های خودپرداز به دلیل خرد بودن اسكناس های كشور با سرعت زیادی مستهلك می شود و علاوه بر این، كاركنان بانك ها هم مجبورند روزانه انرژی زیادی صرف پر كردن مخزن دستگاه های خودپرداز كنند. اما رئیس كل بانك مركزی هم معتقد است كه باید اسكناس های درشت چاپ شود و ریال، واحد پول رسمی ماست و دلیلی برای تغییر آن وجود ندارد. در شرایط خاص همچون تورم بالا در اقتصاد و نیز نقدینگی غیر قابل كنترل، دولت ها به ناچار اقدام به چاپ اسكناس های درشت می كنند. در صورتی كه مهار تورم و كاهش نقدینگی در اقتصاد با چاپ اسكناس های درشت عملی نشود، در آن حالت دولت به حذف چند صفر از واحد پولی یا تبدیل ریال به تومان اقدام خواهد كرد. بانك مركزی در نظر دارد اسكناس های درشت ۵ و۱۰ هزارتومانی چاپ كند، اما هنوز مجوز لازم برای این كار اخذ نشده است. چاپ اسكناس های درشت امكان انجام مبادلات را آسان تر می كند و از طرفی حجم پولی كه مردم با خود حمل می كنند كمتر می شود. بانك مركزی نیز برای چاپ اسكناس متحمل هزینه كمتری می شود، هرچند كه در این میان عده ای معتقدند چاپ اسكناس درشت باعث تضعیف ارزش پول كشور می شود.به اعتقاد رئیس كل بانك مركزی، تومان یك واحد پول تركی و به معنای هزار است كه از گذشته وارد ادبیات پولی كشور شده است.
توسعه پول الكترونیك و كارت های هوشمند
عده ای كه معتقدند تبدیل واحد ریال به تومان مشكلی را حل نمی كند، راه حل را در توسعه پول الكترونیك می دانند. فرهنگ استفاده از كارت های هوشمند و پول الكترونیك هنوز جایگاه مناسبی میان مردم پیدا نكرده است. طبق آمارهای موجود متقاضیان این كارت ها درنظام بانكی، مشخص است كه فرهنگسازی لازم برای استفاده از خدمات نوین بانكی در كشور صورت نگرفته است، اما اگر مزایا و محاسن استفاده از پول الكترونیك برای مردم روشن باشد اعتماد عمومی در این زمینه جلب می شود. كشورهای توسعه یافته و برخی كشورهای در حال توسعه توانسته اند اصلاحات بهینه ای را در نظام بانكداری و پولی ومالی خود ایجاد كنند وخرید و فروش خود را از طریق كارت های هوشمند انجام دهند. با گسترش كارت های اعتباری، تقاضا برای استفاده از اسكناس كاهش می یابد و دیگر نیاز چندانی هم به چاپ اسكناس درشت احساس نمی شود.با رواج استفاده از كارت های هوشمند، درشتی و ریزی اسكناس تا حد زیادی اهمیت خود را از دست می دهد و حجم اسكناس درمبادلات روزمره كاهش می یابد.از سوی دیگر كاهش هزینه چاپ اسكناس و ساده كردن حمل آن نیز نمود پیدا می كند. حدود نیم قرن است كه كشورهای توسعه یافته این تجربه را پشت سرگذاشته اند و دیگر كمتر شخصی در این كشورها اقدام به حمل پول می كند و تنها با استفاده از كارت های اعتباری یا كارت های بدهی نیاز خود را در هر جایی تامین می كنند. در دنیای صنعتی به دلیل ناامنی های زیاد، حمل ونقل پول ریسك بالایی دارد. درشت شدن رقم پول های كاغذی باعث راحت تر شدن كار جعل برای متقلبان می شود.عدم رواج ریال
استفاده از ریال، دیگر در بازار مبادلات رواج ندارد؛ سكه های یكصد ریالی، ۲۵۰ ریالی و ۵۰۰ ریالی برای مبادلات استفاده نمی شود، اما هنوز در بانك مركزی سكه های یك و دو ریالی هر چند در حد بسیار محدود، ضرب می شوند. رئیس كل بانك مركزی گفته است كه ضرب این سكه ها به دلیل اینكه واحد پولی كشور ریال است، همچنان باید انجام شود، اما در حال حاضر بخش عمده مبادلات در بازارهای ایران به وسیله اسكناس صورت می گیرد. بنابراین با افزایش ارزش اسكناس ها، چاپ تعداد زیادی از اسكناس باارزش پایین اجباری نخواهد بود و این امر نیز مقدار حمل اسكناس را در بازار كاهش می دهد.موافقان طرح تغییر واحد پول از ریال به تومان معتقدند كه امروزه مردم، كمتر از واژه ریال استفاده می كنند و در عرف معمول جامعه، آنها در خرید و فروش خود از واحد پول تومان استفاده می كنند و البته این كار از حدود ۳ دهه قبل انجام می شد. در سال ۲۰۰۴ نرخ ارز در ایران به طور متوسط برابر با ۸ هزار و ۷۹۵ ریال بود و با توجه به اینكه نرخ ارز در سال ۲۰۰۳ برابر با ۸ هزار و ۳۰۱ ریال بود، یعنی ارزش ریال ایران در سال ۲۰۰۴ نسبت به سال ۲۰۰۳ برابر با ۶ درصد كاهش یافته است.ایران از لحاظ كاهش ارزش واحد پول در سال ۲۰۰۴ در میان ۵۰ كشور مورد بررسی از سوی نشریه فایننشیال تایمز، در رتبه چهل و هشتم قرار گرفت و فقط دو كشور اندونزی و سری لانكا بعد از ایران قرار گرفتند. از میان ۵۰ كشور مورد بررسی، واحد پول ۳۶ كشور با افزایش ارزش و ۷ كشور با كاهش ارزش رو به رو بوده و واحد پول ۷ كشور نیز بدون تغییر مانده است.
تاثیر تغییر واحد پول بر مردم
طولانی شدن ارقام در آمارهای بودجه ای و حسابرسی، عملا نقشی در زندگی روزمره ما ندارند، اما تبدیل واحد از ریال به تومان باعث روان و ساده شدن ارقام طولانی و شفافیت امور مالی شده و تقویت ارزش انطباقی پول را در پی دارد.چاپ اسكناس های درشت، امكان انجام مبادلات را آسان تر كرده، حجم پول جیب مردم را كاهش می دهد و همچنین بانك مركزی برای چاپ اسكناس، متحمل هزینه كمتری می شود. هر چند كه چاپ اسكناس ۵ و ۱۰ هزار تومانی باعث سهولت در انجام مبادلات می شود، اما درشت شدن، امكان جعل را افزایش می دهد.از سوی دیگر برخی كارشناسان معتقدند كه جمع آوری پول های در جریان و چاپ اسكناس های جدید با تعداد صفرهای جدید هیچ نوع مزایای اقتصادی و پولی و مالی ندارد و تنها از نظر روانی تاثیرهای مثبتی بر مردم و بازار خواهد گذاشت. چون ارزش پول ملی كاهش یافته، مردم با مشكلات عدیده ای مواجه هستند؛ به طور مثال برای گرفتن مبلغی بیش از یكصد هزار تومان از دستگاه های خودپرداز بانك، باید چند دقیقه پشت دستگاه معطل ماند كه همین مسئله باعث ایجاد صف های طولانی می شود.تغییر واحد پول داخلی از لحاظ اثرات اقتصادی خنثی است، اما از لحاظ عملیات حسابداری و عرف معاملاتی میان مردم، مزاحمت های زیادی را ایجاد می كند، زیرا تمامی دفاتر به پول قدیم نگهداری می شود و امور حسابداری سالهای گذشته بر اساس ارقام حسابداری واحد پول قدیمی است و این تبدیل واحد، اشتباهاتی ایجاد می كند.
بانك مركزی چه می گوید؟
تبدیل واحد پول از ریال به تومان، مبادلات و معاملات بنگاه های پولی كشور را روان تر و سریع تر می كند. از سوی دیگر چاپ مجدد اسكناس هزینه بر است و البته این هزینه بری در كوتاه مدت اعمال می شود و در بلند مدت اتفاقا تبدیل ریال به تومان باعث صرفه جویی در هزینه های چاپ پول می شود. درشت شدن اسكناس ها باعث ساده شدن مبادلات در اقتصاد كشور می شود. از سوی دیگر عمر اسكناس در ایران نسبت به كشورهای صنعتی بسیار پایین است و بخش زیادی از هزینه های بانك مركزی صرف نشر و تجدید چاپ اسكناس می شود، اما با اجرایی شدن تبدیل ریال به تومان از حجم پول مورد نیاز كشور كاسته شده و حجم زیادی از هزینه ها حذف می شود.
همان ریال خوب است
مخالفان تبدیل واحد ریال به تومان معتقدند كه چون در نظام رسمی ثبت و ضبط حساب های كشور و اقتصاد ملی ما، واحد پول، ریال است و باید آن را حفظ كنیم، به همین دلیل نباید با دیدگاه های سلیقه ای و غیركارشناسی به بازار شوك وارد كرد و ریسك سرمایه گذاری اقتصاد را بالا برد، چرا كه در حال حاضر نظام پولی ما در حد ثبات است و نیازی به این اختلافات نیست.این مسئله در كوتاه مدت، روابط پولی ما با دنیا را تحت تاثیر قرار می دهد و سرمایه گذاری خارجی و معاملات تجاری ما را دستخوش تحول و نگرانی می كند. این مسئله برای بازارهای جهانی، دیر جا می افتد و تغییر یكباره واحد پول اختلالاتی در روابط و مبادلات ما با دنیا به وجود می آورد. علاوه بر اینها، این طرح نیاز به مصوبه مجلس دارد و برای تبدیل ریال به تومان، متخصصان بازارهای پولی و مالی باید همه جوانب آن را بررسی كنند و در صورتی كه اثرات مثبت آن بیشتر بود، تومان جایگزین شود.از سوی دیگر برخی معتقدند تغییر واحد پول در حالتی اتفاق می افتد كه حجم نقدینگی پول به حدی رسیده باشد كه مردم در معاملات روزانه خود دچار مشكل شده باشند، اما در حال حاضر مردم ما چنین مشكلی ندارند و حمل ودریافت و پرداخت پول را براحتی انجام می دهند. در سطح بازار نیز پرداخت ها مستقیما توسط سیستم بانكی یا چك صورت می گیرد و مشكلی در معاملات وجود ندارد. برای تبدیل واحد پول باید تغییراتی در فرهنگ مردم ایجاد شود.رئیس كل بانك مركزی هم معتقد است كه ریال، واحد پول رسمی است و دلیلی برای تغییر آن وجود ندارد.این كار، بازی با اعداد است و اثر عینی در اقتصاد و سیستم پولی و بانكی ندارد و بالا و پایین كردن تعداد صفرها، قدرت خرید پول را تغییر نمی دهد. پس لزومی به تغییر واحد نیست. تبدیل ریال به تومان، تضعیف رسمی یك به ۱۰ خواهد بود و این روش نمی تواند باعث تقویت ارزش پول ملی شود.
آیا اسكناس های تازه ای از راه می رسند؟
مشاهده اسكناس هایی كه روی آن نشانی از واحد ریال موجود نیست، حتما در روزهای اول، تازگی های خاص خودش را داراست.اصلا مردم ما در مبادلات روزمره چقدر به تعداد صفرهایی كه مقابل یك قطعه اسكناس است، توجه می كنند. بچه ها هم وقتی برای اولین بار با اسكناس ها آشنا می شوند، ریال را نمی شناسند؛ ۵۰ تومانی، ۱۰۰ تومانی، ۱۰۰۰ تومانی و... . در صورت تغییر واحد از ریال به تومان، چقدر طول می كشد تا مردم به واحدپولی جدید عادت كنند؟اسكناس های جدیدی كه یك صفر از جلوشان برداشته شده و كلمه تومان در آن جایگزین كلمه ریال شده است.چه چیز باعث شده، زمزمه های تغییر واحد پول در محافل اقتصادی شنیده شود؟ اگر این تغییر، اعمال شود چه اثراتی دارد؟مبادلات روزمره، استهلاك اسكناس ها، ارزش پول و تورم هر یك چه تغییری میكند؟ الهام اناری

منبع : روزنامه همشهری