تاملی بر نقش جامعه فرهنگی کشور در حماسه ۸ سال دفاع مقدس

۸ آبان ماه سالروز شهادت شهید محمد حسین فهمیده به عنوان روز نوجوان نامگذاری شده است. این در حالی است که هفته آتی مصادف با سالروز تسخیر لانه جاسوسی نیز به نام روز دانش‌آموز عنوان گرفته است. این رویدادها بهانه‌ای برای تجلیل و یادآوری رشادت‌ها و حماسه‌های این عزیزان در طول سال‌های دفاع مقدس می‌باشد، قشر بزرگی که به همراه معلمان خود، بزرگترین قشر جامعه (جمعیت فرهنگی کشور) را شامل می‌شوند. به همین مناسبت تحلیل زیر را تقدیم حضورتان می‌کنیم که به بیان نقش دانش‌آموزان و معلمان در عرصه دفاع مقدس می‌پردازد؛
عرصه آموزش و پرورش با مجموعه توانایی‌ها و توانمندی‌هایش و حجم عظیم از نیروی انسانی پرشور، با نشاط، با انگیزه و توانای خود، ذخیره‌ای بزرگ و پایان‌ناپذیری برای هر حرکت ملی و عمومی محسوب می‌شود.
این توانایی بزرگ در طول سالیان متمادی به امداد حرکت‌های اجتماعی آمده و در برهه‌های مختلف توانسته‌است معجزه‌ها خلق نماید. این قدرت و انرژی آنگاه به اوج کارایی و اثرگذاری خود می‌رسد که آن حرکت اجتماعی از صبغه دینی و مذهبی برخوردار باشد. آنگاه است که توانایی مادی با انگیزه‌های مقدس و روحانی، به جمع هم تشکیل قدرتی شکست‌ناپذیر، بیکرانه و حماسه‌ساز را می‌دهد. نمونه چنین رویدادی، ۲۲ سال پیش رخ داد. دشمنی قسم خورده به نیت غارت ایران زمین، تجاوزی همه جانبه را آغاز کرد بدان امید که خاک گوهر‌خیز میهنمان را به اسم ستوران خود در نوردد و ناموس و ثروت این ملک را به تاراج برد.
به دنبال وقوع این تهاجم بود که سراسر سرزمین ایران به سنگری برای مقابله و مقاومت تبدیل شد و در این میانه، مدارس و اتاق‌های کارکنان و فرهنگیان آموزش و پرورش نیز به دژهایی برای این هدف مقدس مبدل شد و این چنین بود که ارتش بزرگ و چاره‌ساز آموزش و پرورش وارد سنگر مقاومت ملی شد. اکنون در گرامیداشت فرا رسیدن هفته شکوهمند دفاع مقدس، نیکوست در نوشتاری کوتاه به تحلیل و بررسی نقش اجزای مختلف آموزش و پرورش در تدارک و اداره طولانی‌ترین مقاومت رزمی تاریخ معاصر بپردازیم.
معلمین، کارکنان و دانش‌آموزان اضلاع اصلی تشکیل دهنده قدرت و سرمایه آموزش و پرورش محسوب می‌شوند. نقش‌آفرینی هریک از این عناصر در طول ۸ سال دفاع مقدس از جهاتی مشترک با یکدیگر و ازجهاتی دارای تفاوت صوری با هم بود. از این رو به تحلیل جداگانه نقش هریک از این عناصر در خلق و تداوم این حماسه تاریخی می‌پردازیم.
● معلمین در حماسه ۸ سال دفاع مقدس
الف) حضور مفید و مستقیم در مناطق عملیاتی:
به گواهی آمار، حضور معلمین در جبهه‌های جنگ در سال‌های ۵۹ تا ۱۳۶۶ از چشمگیرترین حضور اصناف و اقشار مردمی در این عرصه بوده است به گونه‌ای که برابر آمار موجود در طی این سال‌ها مجموعا ۸۶۹۲۲ نفر معلم به جبهه‌های جنگ اعزام شده، در نهایت ۲۴۸۷ تن از ایشان به درجه شهادت نایل آمدند. ۲۸۷۰ تن از معلمان رزمنده به درجه جانبازی رسیده، ۲۶۴ تن نیز به اسارت درآمده ۲۷۹ تن از ایشان مفقودالاثر شدند. این حضور پرحجم در کنار آن که قدرتی قابل توجه در پوشش جبهه‌های جنگ به لحاظ نیروی انسانی محسوب می‌شد، دارای تاثیرات مفید و موثر دیگر نیز بود. ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان و ارائه الگویی عملی از آموزه‌های مذهبی و اجتماعی به محیط و مردم پیرامونی خود از جمله مهمترین این تاثیرات بود. ضمن آنکه این تاثیرگذاری تا خطوط مقدم جبهه‌ها نیز تداوم و گسترش می‌یافت و بدین‌ترتیب جبهه‌های جنگ، محلی برای تداوم تحصیل و تدریس تبدیل می‌شد.
ب) تحلیل تجاوز دشمن و توجیه دفاع مقدس:
در طی جنگ، از تاکتیک‌های دشمن است که سعی می‌کند با توسل به شیوه‌های جنگ روانی، عقبه جبهه را دچارتردید در ادامه و حقانیت دفاع نماید تا بدین‌ترتیب این تردید به درون خطوط مقدم تداوم یافته در نهایت به تضعیف توان مقاومت و دفاع ملت در برابر متجاوزین بینجامد. این تاکتیک در طی ۸ سال جنگ تحمیلی به کرات از سوی دشمن بعثی به کار برده شد و از جمله نقاط و سنگرهایی که آماج و هدف این تهاجمات بود مدارس و دانشگاه‌ها بود.
مسئولیت‌شناسی و عمل به وظیفه در هر سنگر و شرایطی دو عنصر و علتی بود که باعث شد معلمین فداکار حاضر در سر کلاس‌های درس در برابر این فتنه‌انگیزی‌ها ساکت نمانده، به تدارک دفاعی فعال بپردازند. از این رو به عنوان پیشقراولان آگاهی و بصیرت در جامعه وارد عرصه شدند و بدین‌ترتیب بود که کلاس‌های درس، حیات مدارس، پایگاه‌های مساجد و کوچه و خیابان‌، به صحنه‌ای برای تلاش مجدانه و نرم‌افزاری معلمین برای توجیه و روشن‌سازی افکار عمومی بخصوص دانش‌آموزان نسبت به پدیده، ابعاد، زمینه‌ها و ریشه‌های جنگ و مشروعیت وحقانیت دفاع مقدس ملت ایران تبدیل و بدین وسیله سنگری به وسعت همه ایران برای دفاع نرم‌افزاری از مقاومت در برابر دشمن متجاوز گشوده شد. مرجع بودن معلمین در نزد افکار عمومی تاثیرپذیری سخن و بیان این قشر را افزایش داده، از میزان کارایی توطئه دشمن به میزان قابل توجهی کاسته شد.
ج) انگیزه‌زایی و شورانگیزی در دانش‌آموزان:
جبهه‌های جنگ در طول ۸ سال دفاع مقدس شاهد حضور دانش‌آموزان پرشور و نشاطی بود که با نیتی مقدس، از سنگر مدرسه پای در جبهه‌های نبرد نهادند. مطمئنا بخش مهمی از این حضور مرهون زحمات و انگیزه‌زایی بوده که معلمین گرامی متقبل شده، علاوه بر حضور مستمر و مستقیم در جبهه‌های جنگ به تشویق دیگر واجدین شرایط به حضور در این دفاع مقدس می‌پرداختند. این شورانگیزی در جوانان به حضور موثر آنان در جبهه‌های جنگ می‌انجامید و کسانی که شرایط این حضور را نداشتند نیز این انگیزه و شوق حضور در پشت جبهه‌ و بخصوص پایگاه‌های مقاومت را می‌یافتند و بدین‌ترتیب دفاع مقدس به عرصه شورانگیزترین حماسه مشارکت مردمی تبدیل گشت.
● نقش کارکنان اداری آموزش و پرورش در دفاع مقدس
الف) حضور پرشور در جبهه‌های جنگ:
مراجعه به آمار حضور کارکنان اداری آموزش و پرورش در جبهه‌های جنگ بسی افتخارآمیز است. برابر این آمار در طی سال‌های ۵۹ تا ۶۶، ۱۸۰۸۴ نفر پرسنل اداری وزارت آموزش و پرورش اقدام به حضور در جبهه‌های نور علیه ظلمت کردند که از این میان تعداد کثیری از ایشان به درجه شهادت و جانبازی نایل آمدند. این حضور پرشور در بردارنده برکات بزرگی بود که از جمله آنها می‌توان به استفاده از تجارب مدیریتی این عزیزان در حوزه اداره و فرماندهی و بهره‌مندی از تدابیر فرهنگی ایشان در برنامه‌سازی تبلیغات جبهه و جنگ نام برد.
ب) تامین نیازهای پشت جبهه:
اداره بهینه امور جنگ یقینا مستلزم به کارگیری توانایی‌ها و تجارب مختلف در حوزه‌های گوناگون است و از جمله آنها پشتیبانی از جنگ در حوزه اداری و اجتماعی است. کارکنان شریف آموزش و پرورش در این بعد با انجام بهینه وظایف مکلف خود، مانع از آن شدند تا دستگاه فرهنگی و فرهنگ‌ساز کشور در گیرودار مسائل جنگ تحت‌الشعاع قرار گیرد. در حالی که دشمن آرزو داشت تا آموزش و پرورش به دلیل درگیری بدنه اصلی‌اش با دفاع مقدس رو به رکود کاری - آموزشی گذارده، کشور از عقبه و آینده علمی خود عقب بماند.
یقینا این بعد از تلاش خدمتگزاران انقلاب در سنگر آموزش و پرورش کم از حضور ایشان در خطوط مقدم نداشته و در مواردی، اهم بر آن نیز بود. این تلاش آنها در بعد پرداختن همه جانبه به مسائل آموزش و پرورش نیز نمود عینی داشت و حاصل آن تلاش و پشتکار را امروزه در شکوفایی آموزش کشور می‌توان ملاحظه نمود.حضور در عرصه تدارکات جنگ (بخصوص حضور بانوان کارمند در این عرصه) نیز از صحنه‌های فراموش ناشدنی آن سال‌های خوب و خاطره‌انگیز است. ضمن آنکه همین کارکنان شریف بودند که به سهم خود به شورانگیزی در عرصه عمومی جامعه پرداخته، بعضا با اختصاص بخشی از حقوق و مایحتاج زندگی خود، به شرکت همه جانبه در اداره امور جنگ همت گماشتند.
● تاملی بر نقش دانش‌آموزان در حماسه ۸ سال دفاع مقدس
الف) حضور پرشور در جبهه‌های جنگ:
برابر آمار، پرشورترین حضور در جبهه‌های جنگ از آن دانش‌آموزان بوده است.
طی سال‌های ۵۹ تا ۶۶، تعداد ۳۶۶۶۹۷ نفر از این عزیزان در جبهه‌های جنگ حضور یافته از این میان ۱۷۲۹۶ تن به شهادت رسیدند.
تقدیم ۲۳۲۸ نفر جانباز، ۱۱۱۰ نفر آزاده و ۲۰۶۳ نفر مفقودالاثر به آستان انقلاب اسلامی بخش دیگری از این حضور حماسی دانش‌آموزان در حماسه ۸ سال دفاع مقدس بود.
خاطرات حضور نوجوانان ۱۳ ساله در جبهه‌های جنگ، هنوز از ذهن‌ها زدوده نشده است، صحنه‌هایی که دیدنش موجی از نشاط و شوق حضور در جبهه‌های جنگ را در سایرین به وجود می‌آورد و افتخار و تجلیل عمومی را نثار ایشان می‌کرد.
خاطرات مربوط به کسانی که با دستکاری در شناسنامه‌های خود و جعل امضای والدین، خود را به خطوط مقدم نیرو می‌رساندند هنوز شهره در جهان است و جهان به این روحیه عظیم جوانان و نوجوانان ایران باید غبطه ابدی بخورد.
ب) حضور فعال در پایگاه‌های مقاومت:
حضور در جبهه‌ تنها وظیفه دانش‌آموزان نبود بلکه آنان این مسئولیت سنگین را نیز به دوش خود احساس‌می‌کردند که عقبه نیروهای خودی را که عبارت از پایگاه‌های مقاومت بود، نیز تقویت نمایند. از این رو تقویت این پایگاه‌ها در دستور کار شرعی - ملی این عزیزان قرار داشت و هنوز خاطرات گشت‌های شبانه و برقراری ایستگاه‌های بازرسی که با هدف تعمیق امنیت شهروندان صورت می‌گرفت در ذهن‌ها باقی مانده است. گشت‌هایی که در آن حضور نوجوانان در کنار پدران میانسال افتخارآمیز بود و دیدن آن صحنه‌ها، موجی از شعف و شور‌ را بر دل‌ها جاری می‌ساخت.
ج) حضور جدی و موفق در سنگر تحصیل:
دانش‌آموزان شریف ایران در کنار آن که جنگ را به فرموده امام عزیزشان در راس همه امور می‌دانستند اما از رسالت و تکلیف آموزش و علم اندوزی نیز غفلت نکردند. آنان به تحصیل و حضور در جبهه‌ به عنوان دو تکلیف مقدس می‌نگریستند که باید در کنار هم بدان عمل می‌شد. در شرایط انتخاب، سنگر جبهه‌ را به سنگر مدرسه ترجیح می‌دادند اما هیچ‌گاه از وظیفه اول و اصلی خود که آموزش و تحصیل بود غفلت نمی‌کردند و چه بسیار دانش‌آموزانی که در خطوط جبهه نیز به ادامه تحصیل می‌پرداختند. این تلاش‌ و حضور جامع، از دانش‌آموزان قدرتی مرجع و مدبر ساخت تا همگان به دوراندیشی و جامع‌نگری ایشان ایمان آورده و بر خویش ببالند که فرزندانی دارند که به همه امور، با نگاه عمیق می‌نگرند.
حضور فعال در عرصه تدارکات‌ جمع‌آوری کمک‌های مردمی، اختصاص کمک مالی و مادی به رزمندگان اسلام و حتی ایجاد ارتباط روحی و مکتوب با رزمندگان، بخش دیگری از اقداماتی بود که دانش‌آموزان شریف در طول ۸ سال دفاع مقدس به آن دست می‌زدند.

منبع : روزنامه رسالت