یک بازیگر و چند صدا

یكی از نكاتی كه در دوران اوج دوبله در گذشته به چشم می‌خورد اختصاصی شدن صدای یك گوینده روی یك هنرپیشه خاص بود و چون آن زمان دوبله در دوران طلایی خود قرار داشت و گوینده‌های مختلف با دامنه صداهای متفاوت بودند در بیشتر اوقات بهترین صدا هم برای یك بازیگر انتخاب می‌شد كه صدا این ظرفیت را داشت كه هم به چهره هنرپیشه می‌نشست و مطابق با سبك بازیگری‌اش بود و هم كاملا می‌توانست حق مطلب بازی آنها را ادا كند و مهمترین كاركردش عادت كردن گوش مخاطب به صدای آن گوینده برای بازیگری خاص بود.
اما در حال حاضر این مساله در دوبله ما كمتر به چشم می‌خورد و در اكثر مواقع صداهای متفاوت را روی یك بازیگر می‌شنویم كه می‌توان موضوع را از چند جهت بررسی كرد.
یك دلیل مهم برمی‌گردد به تفاوت سبك‌های بازیگری و تغییر كردن و متنوع‌تر شدن جنس بازی‌ها از گذشته به حال. در گذشته به طور مثال الن دلون در بیشتر فیلم‌هایش نقش یك گنگستر سرد و درونی و بی‌احساس را بازی می‌كرد كه صدای خسروشاهی برای او ایده‌آل بود و چون دائما او نقش‌هایش را با این درونمایه تكرار می‌كرد تماشاچی هم طبعا منتظر شنیدن این جنس صدا بود و البته در آن زمان هم در همه فیلم‌های دلون صدای خسروشاهی به گوش نمی‌رسید و استثناهایی هم بود كه در این میان می‌توان به فیلم‌های آرماگدون (دوبله اول)- اسلحه بزرگ (دوبله دوم)- بیوه كودر- روكو و برادران اشاره كرد كه به ترتیب ژرژ پطروسی – محمود قنبری- منوچهر زمانی و كاوس دوستدار جای این بازیگر حرف زده‌اند.
اما در زمان حال بازیگرهای جدید هالیوودی نقش‌های بسیار متفاوت با گریم‌های مختلف را بازی می كنند كه همین باعث می‌شود ما روی یك بازیگر در فیلم‌های مختلف چندین صدا را بشنویم یك نمونه مناسب برای این مثال جانی دپ است.
در یك ماه گذشته سه فیلم از این بازیگر پخش شده به نام‌های دنی براسكو- در جست‌وجوی ناكجاآباد- پنجره مخفی كه فراخور فضای متفاوت فیلم‌ها به ترتیب صداهای منوچهر والی‌زاده- خسرو خسروشاهی- كیكاوس یاكیده به جای دپ به گوش می‌رسد كه هر یك از این گوینده‌ها صدا و بیانشان ساختار و كیفیت‌های متفاوتی دارد و نكته جالب اینجاست كه درونمایه نقش‌ها و نوع گریم بازیگر در انتخاب گوینده‌ها بسیار موثر است.
به عنوان مثال در فیلم اول دنی براسكو، دپ در نقش یك پلیس مخفی است كه به دار و دسته گنگستر نفوذ كرده است و نقش دنی براسكو بیرونی، پرتحرك و كمی خشن است و این مولفه‌ها در صدای والی‌زاده بیشتر حس می‌شود و اصولا وی در گویندگی نقش‌های بیرونی موفق‌تر از نقش‌های درونی است.
(به یاد بیاورید گویندگی‌های عالی‌اش را در فیلم‌های قطار افسارگسیخته و پالپ فیكشن.) ضمن آنكه این صدا به سبیل كلفت و مردانه دپ كه به واسطه آن چهره‌اش خشن‌تر شده است هم می‌خورد. اما در فیلم دوم در جست‌وجوی ناكجاآباد با یك چهره شیك (بدون ریش و سبیل) و تمیزتر از دپ روبه‌رو هستیم و نقش كمی درونی‌تر است بنابراین به یك صدای آرام‌تر و ملایم‌تر نیاز هست و ما صدای خسروشاهی را می‌شنویم كه این مولفه‌ها را دارد.
اما در فیلم سوم با نام پنجره مخفی كه یك تریلر روانی است باز قضیه فرق می‌كند. شرایط فیزیكی چهره دپ در این كار متفاوت از دو فیلم قبلی‌ است و چهره‌اش جوان‌تر شده است (با موهای لخت قهوه‌ای رنگ و عینك) بنابراین به صدایی جوان‌تر از خسروشاهی و والی‌زاده نیاز هست و ما صدای كیكاوس یاكیده را می‌شنویم كه به هر حال سن و جنس صدای این گوینده جوان‌تر از دو گوینده قبلی است.
ضمن اینكه مختصات نقش دپ در این فیلم باز متفاوت است و وی نقش یك فیلمنامه‌نویس خجل، كم‌رو و درونی را ایفا می‌كند كه لحن صدایی آرام و كم فراز و نشیب و ملایم را می‌طلبد كه اینها دقیقا در صدای یاكیده وجود دارد (به یاد بیاورید لذت نقاشی را) و خصوصا آن كم‌رویی و شرم و حیا در آوای كلامش در این فیلم به خوبی قابل لمس هست البته یاكیده قبلا در فیلم چارلی و كارخانه شكلات‌سازی تیم برتون هم تجربه موفقی از خود برای جانی دپ به جای گذاشته بود. این مساله برای شان پن هم قابل اشاره هست.
جای این بازیگر در فیلم‌های بازی، رودخانه مرموز، ۲۱ گرم و همه مردان شاه به ترتیب گوینده‌های معتبری چون خسرو خسروشاهی، منوچهر اسماعیلی، چنگیز جلیلوند و ناصر تهماسب حرف زده‌اند كه هر كدام از آنها كیفیات متفاوتی از خود بر جای گذاشتند.
در فیلم اول پن فردی جوان و حساس و ضربه‌پذیر، با مخاطرات عاطفی بالاست كه این دقیقا مولفه‌های اصلی صدای خسروشاهی است و او انتخابی مناسب به نظر می‌رسد. در فیلم دوم (رودخانه مرموز) سن این بازیگر بالاتر رفته و یك نقش بسیار مشكل و پیچیده درونی را ایفا می‌كند و اسماعیلی به‌رغم تلاش بسیارش نتوانسته در ادامه همه جنبه‌های ظریف كاراكتر موفق باشد و در بعضی جاها خوب و در بعضی جاها ناموفق است.
فیلم سوم (۲۱ گرم) باز با یك نقش بسیار سخت و چند لایه از پن روبه‌رو هستیم كه اصولا انتخاب جلیلوند با توجه به ساختار صدایی و نوع و خصوصیات بیانش برای این نقش مناسب نیست (ای كاش وی در این فیلم جای بینیز دل‌تورو حرف می‌زد) و فیلم چهارم كه چند روز پیش از شبكه اول سیما (سینما یك) پخش شد با نام همه مردان شاه، به جای پن تهماسب صحبت كرده بود كه به هر حال با توجه به توانایی‌های فراوان وی در گویندگی و همچنین درونمایه نقش موفق بود و توانسته بود گلیم خود را از آب بیرون بكشد.
در نتیجه باید گفت در روزگار جدید خیلی سخت بتوان مثل گذشته یك گوینده ثابت برای ستاره‌های جدید پیدا كرد و بحث مفصل‌تر و پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. البته در پایان یك استثنا هم قابل ذكر است و آن گزینه‌های عالی و تراز اول جلال مقامی به جای رابین ویلیامز است كه برای همه نقش‌های متفاوت این بازیگر از جومانجی و بی‌خوابی گرفته تا خانم دات فایر و انجمن شاعران مرده صدا و بیانی آرمانی و دلچسب دارد.

علی باقرلی

منبع : روزنامه هم‌میهن