گوآنتاناموئی دیگر در کشور موریتانی

بعد از کودتائی که در ٦ ماه اوت گذشته به سرنگونی رئیس جمهور سید ولد شیخ عبدالهی (Sidi ould cheikh abdallahi) منجر شد، کمیسیون اروپا کمک انساندوستانه خود به این کشور به میزان ١٥٦ میلیون یورو را معلق نمود. اما در عوض همکاری در مبارزه بر علیه مهاجرت غیرقانونی ادامه دارد. با سخت شدن ورود به سوتا(ceuta) و ملیلا(mellila) ، دو شهر اسپانیا در خاک مراکش، سواحل موریتانی که از آنجا می توان به جزایر قناری راه یافت به اصلی ترین نقطه حرکت مهاجرین غیرقانونی تبدیل شده است.
در موریتانی با مزاحی تلخ، ساکنان نوآدهیبو(Nouadhibou) ، شهری بندری در ٤٧٠ کیلومتری نوآکشوت (Nouakchott) پایتخت موریتانی، محله های شهرشان را که از مصالحی ساده ساخته شده اند، با نام پایتخت های کشورهای دیگر نام گذاری کرده اند : عکرا، بغداد، دوبی... وقتی در سال ٢٠٠٦، مقامات دولتی اسپانیا با توافق موریتانی مرکزی برای حبس موقت مهاجرین غیرقانونی در نوآد هیبو به وجود آوردند، نام آن بلافاصله پیدا شد : « گوآنتانامو». ساختمان یک مدرسه مترو که در حاشیه شهر و در مرز صحرای غربی .
در این جاست که آنهایی را که سعی می کنند با گذار از جزایر قناری (حدود ٨٠٠ کیلومتر دورتر) وارد خاک اسپانیا شوند، حبس می کنند. بعضی از آنها هنوز بر روی یک قایق کوچک و یا کشتی ماهی گیری سواحل آفریقا را ترک نکرده بودند وقتی ژاندارم های ساحلی موریتانی که توسط پلیس های مخفی اسپانیایی یاری می شوند، دستگیرشان کردند.
درپشت دیوارهای بلند بتونی با کاکلی از سیم خاردار، از ورای درب حلبی قرازه ای می توان حیاط شنی وسیعی ای را دید که کاملا خالی است. در انتهای ساختمان انبار مانندی به رنگ سرخ که پیش از این کلاس در آن تشکیل می شد دو توالت دیده می شود. ساکنان حلبی آباد جنب این مرکز برای استفاده از شیر آب بی هیچ مشکلی به آن رفت و آمد دارند.
دو پلیس موریتانی با خیالی راحت سرگرم نگهبانی اند. در آخرین روزهای این ماه ژوئن تنها یک سلول زندانی دارد. در فضایی ٨ متر در ٥ متر، این کلاس درس سابق با تخت های سفری اروپایی روی هم چیده شده، تزئین یافته است.
حدود ١٠ نفری، درمانده و فلاکت زده، نیمه روز خود را در این جا به پایان می برند. آنها همگی خود را از اهالی « مالی » معرفی می کنند. یکی از آنها از نگهبان می پرسد : « کی ما را ول می کنید ؟ دیگر کاسه صبرمان لبریز شده »، و دیگری با شکایت می گوید : « ١٠ روز است که اینجائیم » و نگهبان پاسخ می دهد « نه فقط یک هفته است ». بنابر ادعای مسئول هلال احمر در محل، آقای محمد ولد حمده (Mohamed ould Hamada) ، افراد فقط ٧٢ ساعت در پشت دیوارهای این مدرسه حبس می شوند.
یکی از زندانیان با اشاره به دهان و شکمش می فهماند که گرسنه است. جوانترین آنها می گوید که ١٨ سال دارد. او به سختی راه می رود، هر دوپایش زخمی اند. زخم های دهان بازکرده را می توان از روی باندهایی دید که چند ساعت قبل توسط پزشک صلیت سرخ اسپانیا روی آن پیچیده شده اند.
یکی از نگهبانان می گوید که یک قایق کوچک که ٧٦ مسافر داشت هفته گذشته غرق شد : « سی نفر غرق شدند و نجات یافتگان را به اینجا آوردند، تنها ده نفری از آنها هنوز باقی مانده اند بقیه با اتوبوس به مرز " مالی" برده شدند. آنهایی که ضعیف ترند و نمی توانند ١٥٠٠ کیلومتر سفر با اتوبوس را تاب آورند، اینجا نگهداری می شوند تا قدری جان بگیرند». نیروهای موریتانی، سازماندهی حبس و اخراج را به عهده دارند اما این مرکز نه خدمات بهداشتی ارائه می دهد و نه غذا. این مسائل به عهده صلیب سرخ اسپانیا و هلال احمرموریتانی است که گاه حتی تلفن همراه هم به افراد می دهند.
البته پیش می آید که آدمی خیر نیز با غذا به اینجا بیاید. یکی از مسئولین رسیدگی به مهاجران در وزارت کشور می گوید : « اسپانیایی ها این مرکز را درست کرده اند اما برای اداره آن هیچ کمکی به موریتانی نمی کنند و به این دلیل است که ما امکانات نداریم». در گزارشی در سال ٢٠٠٨، سازمان عفو بین الملل رفتار با مهاجرین غیرقانونی را با اشاره به شیوه اخراج های دسته جمعی و شرایط حبس در « گوآنتانامو » محکوم کرد(١).
در نوآد هیبو، انجمن های حمایت از مهاجرین نسبت به این شرایط معترضند. آقای احمد ولد کلایپ(Ahmed ould Kleibp)، مسئول انجمن حمایت از محیط زیست و حقوق انسانی(Apeah) معتقد است که مرکز « تبدیل به یک زندان واقعی شده است و شرایط حبس درآن وحشتناک است ». مسئول صلیب سرخ اسپانیا مخالف این ادعاست.
احمد ولد کلایب به ویژه نگران شرایط هدایت افراد به مرز برای اخراج آنهاست : « در بین راه بین نوآد هیبو تا مرز سنگال و یا مالی هیچ چیزی به آنها داده نمی شود ». وزیر کشور اسپانیا که در بازدید رسمی، ٨ ژوئیه گذشته به نوآکشوت آمده بود، وعده داد که یک گروه بازرسی با حضور کادرهای وزارت کشوربرای رسیدگی از نزدیک به مسئله حقوق بشر به مرکز نوآد هیبو خواهد رفت.
بین اکتبر ٢٠٠٦ و ژوئن ٢٠٠٨، ٦٧٤٥ نفر از این مرکز گذر کرده اند، یعنی حدود ٣٠٠ نفر در ماه. در ژوئن گذشته بنا بر آمار صلیب سرخ اسپانیا تعداد آنها به ٥٠٠ نفر رسید. از ٢٠٠٥، یعنی سال تشدید فشارها، گذر به اروپا از طریق تنگه جبل الطارق، جایی که تنها ١٥ کیلومتر مراکش را از اسپانیا جدا می کند، به شیوه ای جدی تر کنترل می شود. ورود به دو شهر مرزی متعلق به اسپانیا در خاک مراکش، سوتا(ceuta) و ملیلا(mellila) تقریبا غیرممکن شده است و مراکز غیر رسمی برای نگهداری مهاجرین ناپدید گشته اند.
قایق های کوچک مهاجرین اکنون دیگر از سواحل جنوب مراکش را ترک می کنند، از طرفایا (Tarfaya)، آلایون (El-Ayoun) و داخله(Dakhla). مسافرت مهاجرین گاه باز هم از جنوب تر، از سنت لوئی و داکار در سنگال آغاز می شود تا پس از طی ١٥٠٠ کیلومتر بر روی دریا به خاک اسپانیا در جزایر قناری برسند. این سفرها از آن رو بازهم خطرناک تر می شوند که قایق ها مجبورند برای احتراز از منطقه ساحلی تحت کنترل، مستقیما به دریا بزنند و در انتهای سفرشان خود را به جزایری که درمنتهی علیه غرب مجمع الجزایر قناری قرار دارند، برسانند.
درمیانه راه بین آفریقای غربی و مغرب، نوآد هیبو یکی از مراکز اصلی برای مهاجرت به حساب می آید. بخش مربوط به اتصال نوآکشوت به نوآد هیبو از جاده اصلی بین صحرا که سنگال را به مراکش وصل می کند در سال ٢٠٠٤ پایان گرفت. این جاده جریان مهاجرت به سوی بندر نوآد هیبو را بازهم بیشتر شدت می بخشد، جایی که ماهی گیری و کار در معدن از آغاز سالهای ١٩٥٠، نیروی کار صحرای سفلی را به خود جذب کرده است.
درمقابل رشد سریع و غافلگیرانه انبوهه مهاجرین، اسپانیا در سال ٢٠٠٦، توافق نامه ای را که سه سال پیش از آن با موریتانی امضا کرده بود، مجددا فعال می کند : تمام افراد مشکوک به گذار غیرقانونی از خاک موریتانی برای ورود غیرمجازبه قناری، به نوآکشوت و نوآد هیبو پس فرستاده خواهند شد.
● هرهفته یک قایق کوچک
« گوآنتانامو » تنها بخشی از تدابیری است که برای منصرف کردن افراد از مهاجرت به اجرا گذاشته شده. ازماه آوریل ٢٠٠٦، از سوی آژانس اروپایی فرانتکس(Frantex) یک سیستم برای کنترل مرزهای خارجی اروپا در نوآد هیبو برپا گشته است. در این چارچوب، دو قایق تندرو، یک هواپیمای شناسایی و یک هلیکوپتر (تندبال) دراختیار مقامات موریتانی قرار گرفته است. همکاری با کشورهای به اصطلاح « مبدا » و « گذار» در مرکز سیاست اروپایی ای قرار دارد که توسط فرانسه و اسپانیا تشویق می شود.
« توافق نامه اروپایی در مورد مهاجرت » در ٩ ژوئیه گذشته توسط وزیر کشور و هویت ملی فرانسه، آقای بریس هورت فو (Brice Hortefeux) به همکاران اروپایی اش که به مسائل حقوقی و داخلی اتحادیه می پردازند، ارائه شد. وی این توافق نامه را به مثابه پروژه اتحادیه اروپا برای مدیترانه که توسط نیکلا سارکوزی بوجود آمده، معرفی کرد. این گونه توافق ها روابط بین اروپا و دیگر کشورها در حول این مسئله و هم چنین نقش فرانتکس را تقویت می کند.
درپاسخ به انتقادهای اخیر سازمان عفو بین الملل، وزیر امنیت اسپانیا، آقای آنتونیو کاماچو ویزکینو(Antonio Camacho Vizcaino) تاکید کرد که : « اسپانیا هرگز بر موریتانی و یا هیچ کشور دیگری برای تشدید سیاست های مهاجرتی فشار وارد نکرده است». البته این ادعا باعث نشد که طبق خبر منتشره در روزنامه ال پائیس (El Pais) (۲)، دولت اسپانیا به بهای نمادین ١٠٠ یورو، سه هواپیمای سی. ٢١٢ دراختیار سنگال، موریتانی و دماغه سبز قرار دهد.
در موریتانی، چنین رفتارهای تند امنیتی ای هم انجمن های محلی را عصبانی می کند و هم موجب انصراف مهاجرین غیرقانونی نمی شود. خانم با جبریل(Ba Djibril)، روزنامه نگار در نوآد هیبو و مسئول انجمن حمایت ازمحیط زیست و حقوق انسانی می گوید : « لااقل هفته ای یک قایق کوچک راهی می شود و همه از این موضوع آگاهند، مهاجرین البته در اینجا مدتی برای کار مستقر می شوند اما هدف آنها در درازمدت رفتن به اروپا است.» آرمل شوپلن(Armelle Choplin) ، جغرافیادان و استاد دانشگاه پاریس شرقی یادآوری می کند : « تمام ٢٥ هزار نفر خارجی ای که به نوآد هیبو می آیند قصد رفتن به اروپا ندارند اما به سختی می توان ترکیب مهاجرین را مشخص نمود.
هستند کسانی که می خواهند هر طور شده به اروپا بروند ولی برای همیشه در اینجا مستقر می شوند و هستند کسانی که برنامه رفتن ندارند و یک دفعه راهی می شوند به خاطر اینکه یک موقعیت خوب پیش آمده است ». در سال ٢٠٠٨، از پنج حرکت شبانه ای که ٢ سال پیش از این، این جغرافی دان تعداد آن را ارزیابی کرده بود، بسیار دور هستیم. اما به نظر او « سیستم کنترلی که از سوی اتحادیه اروپا به اجرا گذاشته شده بیشتر از آنکه مانع مهاجرت شود نقش غربال کردن افراد را دارد. »
درنوآدینو داستان های سفرهای غیرقانونی پایان ناپذیرند. البته هستند کسانی که دیگر قصد سفر به اروپا ندارند. سلامته (Salimata) به تجارت ماهی خشک بین نوآد هیبو و داکار مشغول است و مانند بسیاری از سنگالی ها، مالیایی ها و یا اهالی گینه قصد ترک موریتانی را ندارد : « شوهر و پسر ٩ ساله ام در دریا کشته شدند، چگونه من هم می توانم دست به چنین کاری بزنم ؟ شوهرم در بندر کار می کرد. یک روز، یک نفر پیشنهاد کرد که کمک کاپیتان بشود و بهش کمک کند که یک قایق کوچک را به اسپانیا ببرد. گفته می شد که اسپانیایی ها برای جمع آوری میوه به بازوی کار احتیاج دارند. من سعی کردم منصرفش کنم. او رفت و تنها پسرمان را هم با خودش برد. او فکر می کرد که صلیب سرخ اسپانیا پسرمان را تحت حمایت خودش می گیرد و او می تواند در آنجا تحصیل کند... »
اما برای اکثریت افراد، فشارها و جسدهایی که دریا به ساحل می افکند، پایان دهنده رویاهایشان نیست. هستند کسانی که بارها در این راه با شکست روبرو می شوند و یا فریب قاچاقچی را می خورند و یا توسط پلیس ساحلی دستگیر می شوند اما به محض اینکه هزینه سفر را تهیه کردند که گاه می تواند تا ١٠٠٠ یورو برسد دوباره راهی دریا می شوند. آیساتا ٢٧ ساله اهل گینه تعریف می کند : « من دوبار سعی کردم رد بشوم با یک بچه دو سال و نیمه. روز اول راه را در دریا گم کردیم و پس از ٥ روز به جای اولمان برگشتیم و دفعه دوم پلیس ساحلی مراکش دستگیرمان کرد ». وقتی از او می پرسم که بازهم برای رفتن تلاش خواهد کرد با خنده جواب می دهد : « انتخاب مابین زجر کشیدن و مردن است.»
محاسبه افرادی که در دریا کشته شده اند، غیرممکن است. دولت اسپانیا رقم ٧٧ جسد یافت شده در سال ٢٠٠٧ در سواحل اسپانیا و جزایر قناری را مطرح می کند اما تعداد کشته شدگان بسیار بیش از اینها برآورد می شود. علی رغم تراژدی ها، چند داستان خوش عاقبت همچنان افسانه گذر آسان به اروپا را تغذیه می کند. با جبریل(Ba Djibril) می گوید : « آنهایی که قصد رفتن دارند فکر خود را فقط بر روی تجربه آنهائی که به اسپانیا رسیدند متمرکز می کنند و نه آنهائی که غرق و یا دستگیر شدند.».
بدین ترتیب هر روز مهاجرین جدیدی، افسون شده از رویائی عظیم به نوآد هیبو می رسند.سلامته (Salimata) در این مورد می گوید : « به آنها گفته شده که می توان از اینجا انعکاس چراغ های اروپا را بر روی دریا دید.»

- Mauritanie. “ Personne ne veut de nous ”. Arrestations et expulsions collectives de migrants interdits d’Europe , AFR ۳۸/۰۰۱/۲۰۰۸, Londres, ۱er juillet ۲۰۰۸.
٢- España despliega en África una armada contra los cayucos , El País, Madrid, ۱۷ juillet ۲۰۰۸
منبع: لوموند دیپلماتیک