ونزوئلا دموکراسی فراگیر

از آنجا كه ارایه تعاریف كلاسیك در تحلیل انقلاب سیمون بولیوار(۳) غیرممكن است، برخی این انقلاب را به سخره می گیرند. از سال ۱۹۹۸ این انقلاب، به رغم سختی های زیاد، چهره ونزوئلا را دگرگون ساخته است. با استفاده از منابع نفتی به نفع طبقات محروم، دموكراسی مشاركتی طیف های گوناگون جامعه را به حضور در طراحی، اجرا و نظارت امور كشور فراخوانده است. دموكراسی مشاركتی با ارج نهادن به همبستگی میان ملت های آمریكای لاتین و حوزه كارائیب، طلسم دیكتاتوری رسانه ای را شكسته و به شهروندان رخصت ابراز عقیده در رادیو و تلویزیون داده است.برخلاف كشورهای جنوب آمریكای لاتین در فاصله های سال های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ ونزوئلا شاهد نظام دیكتاتوری نبوده است و به همین دلیل نیازی به دوره انتقالی دموكراتیك نداشته است. در عوض از سال های ۱۹۸۰ به بعد جنبش های اجتماعی مختلفی به منظور نیل به یك دموكراسی عمیق تر و كامل تر خواستار اصلاحات شده اند كه تقاضایشان توسط دول وقت سركوب شده است: در دوره ریاست جمهوری جیم لوسینچی(۴) (۱۹۸۹-۱۹۸۴) اصلاحات دولت به شكست انجامید.اصلاحات نئولیبرال رئیس جمهور كارلوس آندرس پرز(۵) (۱۹۹۳- ۱۹۸۹) منجر به واقعه «كاراكازو» در ۲۷ فوریه ۱۹۸۹ شد.(۶) و در دوره ریاست جمهوری رافائل كالدرا(۷) (۱۹۹۹- ۱۹۹۴) اصلاحات قانون اساسی به تعویق افتاد. در واقع دموكراسی مشاركتی پاسخی از سوی دولت هوگوچاوز به خواست طیف های گسترده جامعه است.با تشكیل مجلس تدوین قانون اساسی در ۲۵ آوریل ،۱۹۹۹ طرفداران بولیوار به وعده خود عمل كردند. قانون اساسی جدید كه طی یك همه پرسی به تأیید ملت نیز رسید، سرانجام خواست مردم را اجابت كرد. در این قانون تأكید شده است كه برای برپایی یك جامعه دموكراتیك، باید جمهوری ونزوئلا متحول شود. دیگر این فقط حكومت نبود كه باید دمكراتیزه می شد، بلكه جامعه نیز باید به سمت دموكراسی سیر می كرد.(۸)ریشه های دموكراسی مشاركتی را- كه نطفه آن با تصویب قانون اساسی جدید بسته شد- باید در تفكر لیبرال ترقی خواه (ژان ژاك روسو، استوارت میل) و در سوسیالیسم دمكراتیك نیكوس پولانتزاس(۹) جست وجو كرد. در دهه ۷۰ این مباحث به وفور موضوع بحث و جدل در آمریكای لاتین بودند كه حاصل آن در نهایت یك دموكراسی صوری بود. با این همه ونزوئلا- مطابق فصل ۴ قانون اساسی- با آغوش باز از دموكراسی مشاركتی استقبال می كند. این فصل از قانون اساسی ونزوئلا حق مشاركت مستقیم، نیمه مستقیم و غیرمستقیم شهروندان را نه تنها در روند انتخابات بلكه در فرآیند طراحی، اجرا و نظارت اداره امور كشور به رسمیت می شناسد.از این به بعد مشاركت در همه امور مملكتی تبدیل به ساختاری محوری برای تغییر روابط قدرت عمیقاً نابرابر موجود در جامعه می شود (ماده ۶۲ قانون اساسی). خطوط كلی طرح توسعه اقتصادی و اجتماعی (۲۰۰۷-۲۰۰۱)- موسوم به طرح ملت- تأكید می كنند كه مشاركت ضمن تسهیل خودبالندگی (auto- deve loppement) حس مسئولیت پذیری را به شهروندان آموخته و آنها را به ایفای نقشی برجسته تشویق می كند. در چنین روندی نه صحبت از انحراف دولت از وظایفش است نه این كه به دولت نقشی محوری داده می شود. به دولت تنها نقش همراهی كننده و خالق شرایط داده می شود؛ شرایطی كه امكان تفویض اختیارات به شهروندان را فراهم بیاورند. خانواده و جامعه سازماندهی شده نقش آفرینانی می شوند كه تغییر می دهند و تغییر می كنند.
در قانون اساسی سال ،۱۹۹۹ چندین ابزار مشاركت مستقیم در حیات سیاسی پیش بینی شده است كه از جمله می توان به همه پرسی های مختلف (مشورتی، تأییدی، ابقایی)(۱۰)، شیوه های نو در قانونگذاری و تدوین قانون اساسی و حق لابی كردن و اجتماع شهروندان اشاره كرد (ماده ۷۰). تصویب قانون اساسی در سال ۱۹۹۹ و همه پرسی مورد تقاضای اپوزیسیون در ۱۵ آگوست ۲۰۰۴ برای بركناری رئیس جمهور، شواهد عینی تحقق حقوق مذكور هستند. گفتنی است كه در همه پرسی مذكور اپوزیسیون (مخالفین) بازنده شد.همچنین در عرصه اقتصادی و اجتماعی، قانون اساسی فعالیت نهادهای شراكتی، مستقل، تعاونی ها و هر سازمانی را كه ارزش های همكاری متقابل و همبستگی ملی را سرلوحه امور خود قرار دهد، به رسمیت می شناسد و به آنها كمك می كند. این تسهیلات در هیئت ابزار قانونی متعددی ظاهر شده اند، مانند قانون شوراهای محلی برنامه ریزی (۲۰۰۲) كه میان جامعه و حكومت ارتباط ایجاد می كند.
مثال دیگر، كمیته های فنی آب و شوراهای محلی آب هستند. این كمیته ها و شوراها توسط خود شهروندان اداره می شوند. از سوی دیگر انواع تعاونی ها به شكل قابل توجهی گسترش یافته اند كه محرك اصلی آنها ابتكار عمل های دولت بوده است. از جمله این ابتكار عمل ها می توان به تخصیص اعتبارات خرد و سیاست خرید كالا و محصولات تعاونی ها اشاره كرد. شركت های دولتی مانند شركت نفتی PDVSA سعی می كنند در هنگام عرضه مواد اولیه و محصولات خود به تعاونی ها و صنایع ملی كوچك و متوسط ارجحیت دهند.از سال ۱۹۹۹ در ونزوئلا مدارسی بر اساس آموزه های سیمون بولیوار تأسیس شده اند. در۳۷۵۰ مدرسه بولیواری، بیش از یك میلیون كودك فقیر از تحصیل رایگان برخوردارند و به آنها روزانه دو وعده غذا، دو وعده خوراكی نیم روز، لباس متحد الشكل، كتاب و نوشت افزار به صورت رایگان داده می شود.
بودجه بخش آموزش ونزوئلا در سال ،۲۰۰۴ ۲۰ درصد كل بودجه كشور بود و در سال ۲۰۰۵ انتظار می رود بی سوادی در این كشور ریشه كن شود، پدیده ای كه در اغلب كشورهای منطقه مشهود نیست.
در میان طرح های آموزشی، برنامه های رابینسون ۱ و ۲ (مختص ریشه كنی بی سوادی و تحصیلات ابتدایی برای همه ونزوئلایی ها) جایگاه خاصی دارند. هدف از اجرای این برنامه ها تحكیم دموكراسی مشاركتی از طریق آموزش ارزش های همبستگی به شهروندان و كم كردن گرایشات فرد محورانه آنها است.
همچنین برنامه باریو آدنترو(۱۱) شاید مهم ترین برنامه اجتماعی باشد. مطابق این برنامه و در پی انعقاد یك قرارداد با دولت كوبا، بیش از ۱۵۰۰۰ پزشك كوبایی در محله های مختلف مستقر شدند و به صورت شبانه روزی به مراجعه كنندگان خدمات رایگان پزشكی پیش گیرانه ارایه می كنند. پزشكان ونزوئلایی ابتدا با اكراه و ترس با این برنامه برخورد كردند و بعضاً آن را رد كردند، ولی پس از چندی آنان نیز مجذوب این برنامه شدند و در ماه های اخیر دولت به آنها پیشنهاد كرده است كه در دوره های آموزشی پزشك خانواده و جامعه شركت كنند و حدود ۱۵۰۰ پزشك ونزوئلایی به عضویت برنامه باریو آدنترو درآمده اند.نمی توان انكار كرد كه دموكراسی مشاركتی نیز با موانع و چالش هایی مواجه است. در سال های اخیر كشور نفت خیز ونزوئلا به درآمدهای چشمگیری دست یافته است كه تأمین مالی این برنامه ها و ابزارهای لازم برای تحقق دموكراسی مشاركتی را آسان ساخته است. ولی مردم ونزوئلا كه در گذشته نیز طعم پول زیاد در یك كشور نفت خیز را چشیده اند، خوب می دانند كه در صورت پایین آمدن قیمت نفت چه پس رفت هایی در انتظارشان است. سختگیری های نظام حقوقی برنامه های مذكور و بحث امنیت مالی این برنامه ها، در صورت ارزان شدن نفت، نگرانی هایی را به وجود آورده اند. از سوی دیگر دولت هنوز به برخی اتهامات مربوط به ناكارآمدی و فساد پاسخ قانع كننده ای نداده است. فراموش نكنیم كه یك دموكراسی عمیق واقعی به توانایی دولت در رفع موانع بستگی دارد.با این همه تدابیر اتخاذ شده توسط دولت چاوز حاكی از تعهد وی در پروژه دموكراسی مشاركتی است. ساماندهی بحث مالكیت اراضی شهری و روستایی نزاع بزرگی را دامن زده است، ولی به مدد ابزار قانونی، ساماندهی این امر منجر به دمكراتیزه شدن مالكیت خواهد شد؛ امری كه عاملی كلیدی در احقاق حقوق شهروندی میلیون ها ونزوئلایی كه تا امروز از چنین حقی محروم بوده اند.
مساعدت حكومت به اشكال گوناگون اقتصاد در جامعه، مانند تعاونی ها و برنامه مركال(۱۲) اتهامات اپوزیسیون را تكذیب می كند. اپوزیسیون دولت فعلی به سادگی، دولت چاوز را دولتی عوام فریب و خودرأی می داند كه فقط می كوشد در قدرت باقی بماند.
منبع: لوموند دیپلماتیك
www. Monde- doplomaticque.fv.
پی نوشت ها:
۱- منظور مشاركت شهروندان در فرآیندهای ایجاد دموكراسی است.
۲- Margarita- Lopea maga: مورخ و استاد مدعو در انستیتو مطالعات آمریكای لاتین در دانشگاه كلمبیا (نیویورك).
۳- Simon Bolivar: ژنرال اهل آمریكای جنوبی (۱۷۸۳-۱۸۳۰) وی آمریكای لاتین را از سلطه اسپانیا آزاد كرد.
۴- Jaime Lasinchi
۵- Carlos Andres peraz
۶- برنامه تنظیم ساختاری تحمیل شده توسط صندوق جهانی پول، مردم را به گرسنگی كشاند كه در پی آن كاراكاس شاهد یك شورش مردمی شد. سه هزار نفر در سركوب این شورش كشته شدند.
۷- Rafael Caldera
۸- قانون اساسی جمهوری بولیواری ونزوئلا، «شرح انگیزه ها» ، كاراكاس، دسامبر ۱۹۹۹.
۹- Nicos poulantzas (۱۹۷۹-۱۹۳۶)، نظریه پرداز ماركسیست یونانی كه متأثر از لوئیس آلتوسر (Louis Althousser) بوده است. وی به خصوص در حوزه حكومت مدرن كار كرده است.
۱۰- همه پرسی مشورتی: نظر مردم در مورد مسایل كلی كشور پرسیده می شود.
همه پرسی تأییدی: نظر مردم در مورد رد یا قبول یك قانون كه توسط پارلمان رد شده، پرسیده می شود.
همه پرسی ابقایی: شهروندان درباره این كه رئیس جمهور، استانداران، نمایندگان و شهردارها قبل از پایان دوره خود بركنار شوند یا خیر، نظر می دهند. (مترجم)
۱۱- Bario Adentro
۱۲- Mercal . این برنامه شبكه توزیع مواد غذایی در مناطق محروم ونزوئلا با تعرفه های یارانه ای می باشد.
مارگریتا لوپز مایا
ترجمه: محسن ایمانی

منبع : روزنامه همشهری