قدم آهسته بگذار بر این گنج هنرمندی

شاهکارهای ادبیات جهان که در آنها نویسنده‌ها به تفصیل و با ذکر جزئیات به توصیف پدیده‌ها و فضاها می‌پردازند، هر جا می‌خواهند اوج نمادهای تفاخر و تجمل و زیبایی سلیقه فضایی را نشان بدهند، جمله خود را با این عبارت به پایان می‌برند که: «... و سرسرای بزرگ آن با فرش ایرانی پوشانده شده بود و...»
این سابقه که میراث زحمات گذشتگان ماست، در میان فراز و فرودهای تاریخ حفظ شده تا به ما رسیده و هر کس به اندازه‌ای در آن سهمی داشته است. فرش ایرانی هنوز هم یک کالای سرمایه‌ای مطمئن است. سرمایه‌ای که برای همه جهانیان هنوز دلربایی ویژه دارد.
«فرش ایرانی» یک برند(مارک) تجاری شناخته‌شده است. همان‌طور كه برای عینك مارك «RAYBAN» نمونه تقلبی وجود دارد، فرش ایرانی هم نمونه تقلبی دارد که این نشان از مقبولیت و شهرت برند فرش ایرانی است.
در سال‌های گذشته کشورهای آسیایی نظیر هند، چین و پاکستان که شرایط مشابهی از جهت آشنایی با صنایع دستی، داشتن کارگر ارزان و فراهم بودن مواد طبیعی را داشتند، تلاش زیادی کرده‌اند تا سهمی از بازار جهانی فرش دستباف را از آن خود سازند و تا حدی هم موفق شده‌اند. ناگفته نماند اگر از موضوع اختصاصی تعلق برند فرش دستباف به ایران بگذریم، بازار جهانی فرش دستباف بازاری کمتر از ده میلیارد دلار در سال است که اگرچه در مقیاس جهانی رقم درشتی به شمار نمی‌آید، ولی برای ما که چیزی حدود نصف این بازار را در اختیار داریم، رقم مهمی به حساب می‌آید.
البته ما کاری با مسائل بین‌المللی فرش ایران نداریم. تخصصش را هم نداریم. می‌خواهیم ببینیم مصرف‌کننده وطنی که برای خرید فرش به بازار می‌رود، باید چگونه عمل کند که مغبون جماعت بازاری نشود؛ همین. این مقدمه را هم گفتیم که روشن بشود کار برای خودش سابقه‌ای دارد.
در زمانی نه‌چندان دور فرش دستباف بخش ثابت جهیزیه نوعروسان ایرانی بود. اعیان و اشراف چندین تخته فرش نفیس به دختران خود می‌دادند و طبقات پایین‌تر یک تخته فرش متوسط. روستاییان هم حداقل یک تخته فرش خرسک.
حالا با رشد سریع جمعیت تولید دستی فرش جوابگوی نیاز گسترش سریع شهرنشینی و خانواده‌های مستقل و دارای نیازهای گوناگون نیست. و فرش ماشینی رقیبی جدی برای آن نوع از فرش‌های دستی شده که فقط کارکرد پوشش کف ساختمان‌ها را داشته‌اند.
حالا اگر شما قصد خرید فرش دستی دارید، خواندن این مطلب می‌تواند تا حدودی به شما کمک کند.
فرش‌های دستی برای دو هدف تهیه می‌شوند: تزیین و پوشش. فرش‌های تزیینی براساس اندازه، نقشه و میزان گره به‌کار رفته یا «رج» دسته‌بندی می‌شوند. اندازه‌های رایج فرش دستی تزیینی عبارتند از: قطع زرین که در ابعاد ۵ /۱×۱متر بافته شده است یا قطع قالیچه که ابعاد آن ۵/۱×۲/۲متر است. البته قالیچه‌هایی که به عنوان تابلو بافته می‌شوند نیز در همین دسته جای می‌گیرند. این فرش‌ها براساس نقشه به نام طراحان اصلی خود شهرت دارند. برخی از مهم‌ترین طرح‌های فرش تزیینی عبارتند از: «نقش ماهی» که از کارهای گذشته تبریز محسوب می‌شود و نقش «شیر فر»، نقش «مقیم فر»، نقش «اولیا»، نقش «تقی زاده» و نقش «جواد قلم» که در میان آنها نقش‌های اولیا و مقیم فر از مقبولیت بیشتری برخوردارند.
قیمت‌گذاری این فرش‌ها براساس تعداد گره یا رج وهمچنین جنس نخ به‌کار رفته در آنها تعیین می‌شود. این تعداد معمولاً بین سی تا شصت گره (رج) در هر هفت سانت است. به همین ترتیب قیمت یک قالیچه تزیینی بین یک میلیون و هفتصد تا سه میلیون و پانصد هزار تومان در تغییر است. قیمت یک قطع زرین نیز بین هفتصد تا یک میلیون و پانصد هزار تومان متغیر است. این فرش‌ها چون مشتریان خاص خودش را دارد، بیشتر در حوزه عتیقه‌ها جا دارد و معمولاً خریداران آن را طرفداران هنر و متمولین تشکیل می‌دهند.
فرش‌های دستی که برای پوشش خانه‌ها استفاده می‌شوند معمولاً در اندازه‌های ۳، ۶ ، ۹و۱۲ متری به بازار عرضه می‌شوند. البته با کوچک شدن خانه‌ها و اضافه شدن مبلمان به وسایل خانه‌ها، در حال حاضر قطع شش‌متری بیشترین خواهان را دارد.
نقش غالب در این دسته از فرش‌ها، نقش کاشان است که در رنگ‌های سفید، کرم، کرم چرک، لاکی(قرمز) و سرمه‌ای در بازار وجود دارند. البته منظور از رنگ در فرش، رنگ غالب است وگرنه در یک فرش دستی بالغ بر یکصد و بیست رنگ متفاوت به کار رفته است.
قیمت یک تخته فرش دوازده‌متری کاشان در بازار بین یک میلیون و هفتصد تا چهار میلیون و پانصد هزار تومان در نوسان است. این رقم برای فرش‌هایی است که با کرک یا پشم بافته می‌شوند. اما قیمت فرش‌های تبریز یا قم که با همین ابعاد و نقشه و رنگ از ابریشم بافته می‌شوند، بین هفت تا بیست و پنج میلیون تومان است. و البته به جز جنس و نقش، تعداد گره‌ها هم در قیمت موثر است. به این ترتیب که هرچه تعداد گره‌ها بیشتر باشد، فرش از نرمی و زیبایی و بالطبع قیمت بیشتری هم برخوردار است.
صرف‌نظر از مواردی که گفته شد، خریداران فرش دستی باید به دو نکته مهم دیگر هم توجه داشته باشند. اول آنکه فرش را حتماً باید با توجه به ابعاد محل استفاده خریداری کرد. چرا که تاخوردگی و فشار برای فرش دستی نابودکننده است.
و دیگر آن که ابعاد کوچک برای مصرف‌کننده خیلی گران تمام می‌شوند. برای مثال اگر در پذیرایی شما یک فرش دوازده‌متری پوشش لازم را فراهم می‌کند، هیچ‌گاه از دو فرش شش متری استفاده نکنید. چرا که باید حداقل سی درصد بیشتر پول بپردازید زیرا واحد قیمت فرش دستی «تخته» است نه متر.
نکته مهم بعدی شستن فرش‌های دستی است. شما بعد از مدتی استفاده از فرش دستی متحمل کاهش قیمتی بین ده تا بیست درصد خواهید شد اما بعد از شستن فرش دستی حدود پنجاه درصد از قیمت آن کاهش خواهد یافت. بنابراین باید به گونه‌ای از فرش دستی استفاده کرد که تا چندین سال نیازی به شستن آن نباشد.
البته زیاد نگران کاهش قیمت فرش دستی نباشید. افزایش قیمت فرش‌های دستی به اندازه‌ای هست که تلافی این کاهش قیمت‌ها را بنماید. درواقع مصرف‌کننده فرش دستی می‌تواند مطمئن باشد که با خرید فرش دستی همواره ارزش واقعی پول خود را حفظ کرده است. ضمن آنکه همیشه تابلویی از ظرافت و هنر ایرانی را در کنار خود داشته است.
فعالان بازار فرش دستی این روزها بازار بی‌رمقی را می‌گذرانند. با این قیمت‌هایی که برایتان مثال زدیم، دیگر تعداد آدم‌هایی که بتوانند به صرفه اقتصاد خانواده و هنر این سرزمین و زیبایی سلیقه ایرانی فکر کنند، روز به روز کمتر می‌شود. وقتی می‌شود با سیصد، چهارصد هزار تومان یک فرش ماشینی طرح کاشان خرید و دیگر غصه نگهداری و قرض را نخورد، بهتر است فعلاً دم را غنیمت بشماریم. که این هم بخشی از فرهنگ ایرانی است.
فروشندگان فرش می‌گویند سال گذشته اصلاً سال خوبی برای بازار فرش دستباف نبود. اما امسال رکود کامل بر بازار حکم‌فرماست و ما فروشندگانی داریم که تمام امسال را بدون معامله سر کرده‌اند!
قیمت‌های سر به فلک کشیده باعث شده است که مصرف‌کننده ایرانی با آنکه می‌داند با خرید فرش دستی قیمت واقعی پول خود را حفظ می‌کند، از سر ناچاری به خرید کالایی بپردازد که همان کار را برای او انجام می‌دهد ولی تعهدی در قبال حفظ سرمایه او ندارد.
ولی مطمئن باشید از نظر حساب و کتاب و دو دوتا چهارتا خرید فرش دستی یک سرمایه‌گذاری مطمئن است. شاید مقداری سخت‌تر باشد ولی به آینده‌اش می‌ارزد. شما هم تابلویی از این هنر ایرانی را به خانه خود ببرید. اما یادتان نرود که با احتیاط روی آن قدم بگذارید، با احتیاط.

جمال رهنما

منبع : روزنامه شرق