بار دیگر دکارت

رنه دكارت همیشه یكی از جذاب ترین فیلسوفان بوده است، به خصوص به خاطر شفقت، دعوا و مرافعه ها و نیز كاهلی بسیارش. همانطور كه «ای سی گریلینگ» نویسنده زندگی نامه جدیدی از او بیان می كند: «او همیشه در زندگی مسیر خود را دنبال كرد، مسیری كه اصلاً پرحادثه و پرشور و شر نبود.»
او در صورتی كه اتاق كارش گرم و راحت بود می توانست در آن كار كند، ۱۰ ساعت در شبانه روز می خوابید و از بلند شدن در صبح ها بیزار بوددر كتاب حكایت می شود كه دوستی نزدیك های ظهر به دیدنش آمد و او را هنوز در تختخواب یافت در حالی كه به سقف خیره شده است. آن دوست با نگرانی پرسید كه آیا او مریض است. فیلسوف بزرگ پاسخ داد: «نه، دارم كار می كنم.»
توصیف گریلینگ از دكارت به عنوان یك انسان و یك اندیشمند در كتابی كه به قول نویسنده «هدفش برقراری ارتباط با افراد غیرمتخصص است»، مسیری دقیق میان شرح احوالاتی سرزنده و یك متن محققانه چالش برانگیز را می پیماید و به طور تحسین آمیزی در ارائه چهره ای دقیق، باریك بینانه و به لحاظ تاریخی موثق یكی از پدران بنیانگذار مدرنیته موفق می شود.
گرچه دكارت شخصیتی عالی در خردگرایی و از آغازگران علمی جدید به شمار می رود، اما در سال ۱۵۹۶ متولد شد، یعنی در زمانی كه هنوز خاطره كشتار فجیع «روز سن بارتلمی» زنده بود، و دوران زندگی اش با وحشت و آشوب «جنگ سی ساله» مصادف بود. اما نباید خردگرایی او را ناشی از واكنش در مقابل چند دستگی و افراطی گری مذهبی دورانش دانست.
دكارت در تمام زندگی اش كاتولیكی مؤمن بود. درواقع گریلینگ دلایل جالب توجهی را ارائه می كند، درمورد این كه او در ابتدای زندگی اش برای یسوعیان جاسوسی می كرده است. این مدعا آنقدر ها هم كه به نظر می رسد برای آن دوران تصنعی و مبالغه آمیز نیست. كریستوفر مارلو نمایشنامه نویس انگلیسی در همان دوره، علاوه بر نوشتن نمایشنامه از لحاظ درگیری در فعالیت های جاسوسی هم زبانزد بود. این فرضیه جاسوسی ممكن است توضیح دهنده نقل مكان ناگهانی دكارت در سال ۱۶۲۸ به هلند باشد.
گرچه نمی توان دكارت را مرد خانواده به حساب آورد، اما بارقه های معدودی از چنین عواطفی در زندگی او دیده می شود. او از هلنا یانس صاحب دختری به نام «فرانسیس» شد و بعدها از هلنا و دخترش سرپرستی كرد.
فرانسیس در پنج سالگی مرد و دكارت با صراحتی تأثربرانگیز در نامه ای نوشت كه از «فیلسوفانی نیست كه معتقدند مردان نباید بگریند» یكی از دوستان دكارت اظهار كرده است كه با آوردن فرانسیس تنها زمانی در زندگی او بوده است كه او «برخلاف عزت تجردش» رفتار كرد. گریلینگ معتقد است كه چنین وصفی «از لحاظ انسانی نامحتمل است. من در این مورد یقین ندارم. نیوتن و كانت هر دو زندگی را در عزوبت گذراندند.
گرچه امروزه دكارت به عنوان فیلسوف به یاد آورده می شود، اما در ریاضیات و هندسه هم پیشگام بود و اولین كسی بود كه توضیحی قانع كننده در مورد ماهیت رنگین كمان ارائه كرد.او تشریح كننده علاقه مند كالبد حیوانات هم بود، گرچه كمتر از این لحاظ شهرت دارد. از جمله تجربه های عجیب و غریب او با حیوانات می توان به شلاق زدن به یك سگ در حالی كه ویولون نواخته می شد اشاره كرد، كه البته با معیارهای زمان او می توان آن را كاری كاملاً ملایم به حساب آورد.او می توانست در نقد رقبای فلسفی و علمی اش بسیار سنگدل باشد، به نحوی كه هابز را« حقیر »و كار« فرما» (مشهور به آخرین قضیه فرما) را «كثافت »می خواند.
در عین حال خود دكارت یك اصل موضوعه كلیدی فلسفه غرب «من می اندیشم، پس هستم» برای ما به جای گذاشت و نیز «روش شك» را كه زمینه ساز علمی جدید شده است: هیچ چیز را از پیش نپذیر، تجربه كن، بیازما، پرسش كن، تنها چیزی را بپذیر كه حقیقی بودنش ثابت شده باشد.
دكارت در اوایل ۵۰ سالگی به سوئد دعوت شد تا به تدریس ملكه كریستیانا بپردازد. در آنجا او مجبور شد در بحبوحه زمستان اسكاندیناوی بی كلاه در ساعات آغازین روز تا ۵ بامداد در محضر ملكه بایستد و به او فلسفه بیاموزد. هنوز دو هفته نگذشته بود كه مرد كوچك فرانسوی با قد ۱۵۵ سانتی متر(با پاهای بدون كفش) به بستر بیماری افتاد و در عرض یك ماه از ذات الریه مرد.
یك ضمیمه مفید این زندگینامه عالی برای خوانندگان مروری بر سایر زندگینامه های فیلسوفان بزرگ كه گریلینگ خواندن آنها را توصیه می كند از جمله زندگی نامه نیچه نوشته رودیگر سافارانسگی و زندگینامه ویتگنشتاین جوان نوشته ری مونك و برایان مك گینس.
زندگینامه دكارت نوشته گریلینگ به خاطر شفافیت، ظرافت و متقاعد كننده بودن مطبوعش كاملاً سزاوار است كه به این فهرست بپیوندد.
دكارت: زندگی رنه دكارت و جایگاهش در دوران خودش ‎/ نوشته: ای سی گریلینگ ‎/ناشر: فری پرس، ۲۰۰۵ ‎/ ۳۵

كریستوفر هارت
ترجمه: علی ملائكه
منبع: The Sunday Times, Nov.۲۰,۲۰۰۵

منبع : روزنامه همشهری