زنان ۲۰۰۵

چندی پیش خواندن «جنس دوم» را به كسی كه البته فرهیخته و فرهنگ دوست نیز بود، پیشنهاد دادم. اما با تعجب شنیدم كه وی علم نویسنده را مشابه متون كمونیستی و حتی برخی افراطیون بنیادگرا تعبیر كرد. اینك در پایان سال ۲۰۰۵ میلادی از نگارش چنین متونی، نزدیك به نیم قرن می گذرد و هرچند هر اثری ورای ماندگاری فرزند زمانه خود نیز محسوب می شود اما آنچه سال به سال در مسیر تحولات و دستاوردهای بشر و البته در كنار هزینه هایی كه برای آنها می پردازد دیده می شود این است كه پس از گذشت نیم قرن، رشادت زنانی چون نویسنده جنس دوم و دیگر متفكران صحنه زندگی بشر در حل مشكلات و تعبیرات متفاوت جامعه نسبت به نژاد، مذهب و از جمله جنسیت، مراحل به بارنشستن خود را می گذراند. سال ۲۰۰۵ نه به عنوان یك نقطه اوج اما در بستر چنین تلاش و تكاملی قرار می گیرد. در حقیقت ورای تمامی دیدگاه ها و گونه گونی باورها و منش ها حضور زنان در عرصه های سیاسی اجتماعی، بشردوستانه و به ویژه سطوح عالی مدیریت سیاسی و اقتصادی از نقاط عطف سال گذشته است.
بنابراین آنچه در هزاره جدید در عرصه عمل و تكاپوی جوامع مختلف در حال به بار نشستن است حامل تفكری است كه این بنا را پایه ریزی كرد. در كارنامه سالانه این كره خاكی، جنگ، خونریزی، دشمنی و خشونت هنوز پررنگ است اما در حقیقت سیر پیشرفت بشر یك تلاش یك سویه نیست. برایند كلی نشان می دهد عقل جمعی، سرانجام بر هرگونه تنگ نظری پیروز می شود. جایگاه و دستاوردهای زنان و پیشرفت آن ورای هرگونه تغییر فمینیستی در حقیقت حلقه ای از دایره رشد تمامی انسان هاست.
در این رهگذر، جایگاه زنان و موفقیت های آنان تجربه ای پیش روی ملتهایی كه در حال طی این راه هستند، می گذارد. اعتلا و برابری زنان تنها تجربه های آنی و هیجانی نیستند زنان موفق كشورهای عموماً پیشرفته تر، در حقیقت وارث نسلی هستند كه به تفكر و ارزش آن و تحول در مبناهای كهنه و بی حاصل آن، پرداختند.
نقاب های فرسوده زنان عرب
نخستین تحولاتی كه می توان در جهان پیرامون به فال نیك گرفت، تحول موقعیت زنان در منطقه خاورمیانه، به ویژه كشورهای حوزه خلیج فارس است یعنی زنان عرب. اگر موسیقی عربی و برخی دیگر از هنرهای تابع آن تا به حال نامی در فرهنگ و عرصه عمومی جهان اختیار كرده است اما گویا وضعیت زنان در كشورهای عربی رو به پیدایش آهنگی جدید در كشورهای عربی دارد.دولت كویت به عنوان اولین كشور حوزه جنوبی خلیج فارس كه از پارلمان منتخب برخوردار شده، از چند سال پیش شاهد اعتراضات گسترده نیمی از جامعه یعنی زنان نسبت به نادیده گرفتن حقوقش بود. در سال گذشته پارلمان كویت مسأله حقوق زنان را مورد بررسی قرار داد تا شاید این بار زنان كویتی بتوانند حق انتخاب كردن و انتخاب شدن را به دست آورند. هرچند این بار هم، جامعه مردسالار كویت تنها مسأله مشاركت زنان را در شورای شهر بررسی و با آن موافقت كرد و اگرچه اعطای حق مشاركت زنان در انتخابات شوراهای شهر آن هم پس از ۴۴ سال سلب این حق از آنها می تواند دستاورد اندكی تلقی شود اما در قیاس با كشوری چون عربستان كه مردان آنها برای اولین بار است چنین حقی را یافته اند، می تواند یك نتیجه خوب برای زنان كویتی باشد. این دستاورد در حالی تحقق می یابد كه شخصیت های بین المللی زیادی كویت را به دلیل این تبعیض نكوهش كرده اند. گرایش اصلاح گرانه دولت كویت پس از نخست وزیری شیخ صباح الاحمد دست به دست هم داد تا روزنه ای برای مشاركت سیاسی زنان در این كشور فراهم شود. كویت همانند بقیه شیخ نشین ها با قرائت غلطی از اصل ولایت مردان بر زنان مانع مشاركت این اقشار در امور سیاسی می شود، در حالی كه از سوی دیگر، حرمسراهای پادشاهان و شیوخ این كشورها نقش زیادی در عزل و نصب ها و حتی اتخاذ تصمیمات حكومتی دارند.
این وضعیت هرچند نمونه برتری از عربستان را به نمایش می گذارد اما در این ردیف كشورهای عربی، نمونه های برتر دیگری نیز وجود دارند. در تاریخ كشور امارات متحده عربی هیچگاه سابقه نداشته یك زن به سمت وزیر برسد. آغاز سال پیش، نخستین ماه های صدارت یك زن به عنوان وزیر بود. آن هم در وزارت اقتصاد. خانم شیخه بنی القاسمی، وزیر اقتصاد جدید امارات شد و با این كار عملاً به الگویی برای زنان كشور بدل شد. در دانشگاه ویژه زنان در دبی كه مانند بسیاری از مكانهای عمومی وخیابانهای امارات، نام شیخ زاید را بر خود دارد، او چنان مورد تشویق و توجه ۴۰۰ دختر دانشجوی مشغول تحصیل در این دانشگاه قرار گرفت كه تعجب همگان را برانگیخت. در گذشته كشورهایی در جنوب خلیج فارس چون بحرین، قطر و عمان صاحب وزرای زن شده بودند، اما گفته می شود هیچ كدام از آنها نفوذ و شهرت خانم القاسمی را نداشته اند. پست وی نیز از دیگران مهمتر است. اقتصاد كشور امارات كه رشد آن چشمگیر است، اكنون توسط این زن رهبری می شود. خودش می گوید كه یك كار غیرممكن را انجام داده است. وی در سال ۱۹۸۱ در رشته انفورماتیك از دانشگاه ایالت كالیفرنیا در شهر چیكوی آمریكا فارغ التحصیل شد. اوایل دهه هشتاد میلادی حتی در آمریكا هم تعداد زنان كاملاً متخصص و ماهر در زمینه فناوری اطلاعات بسیار كم بود. خودش می گوید ما در كلاس تنها ۵ زن در میان ۳۰ دانشجو بودیم. این زن عرب كه جزو خاندان سلطنتی امارات هم هست تحصیل در رشته فناوری اطلاعات را بهترین تصمیم زندگی خود می داند.
سرانجام پشتكار و دستاوردهای القاسمی توجه ولیعهد را به خود جلب كرد و از وی خواست تا یك شركت اینترنتی به نام Tejari.com تأسیس كند. امروز بیش از ۷۰ درصد خریدهای دولت امارات از طریق این شركت انجام می شود و ۵۰ كارمند شاغل در این بخش به ۳ هزار مشتری در سراسر دنیا خدمات می دهند. نمایندگی هایی هم در اردن، كویت، عراق، لبنان و سوریه تأسیس شده. موفقیت القاسمی باعث شد وی به عنوان مدیر سال امارات انتخاب شود. جوایز و القابی نظیر «بهترین زن اقتصاد جهان عرب» جایزه بهترین پروژه فناوری اطلاعات و چندین جایزه دیگر تاكنون نصیب وی شده اند. این رشد وقتی جالب تر است كه بدانیم در امارات متحده عربی براساس قانون، زنان به هیچ رو در انتخاب فعالیت های شغلی خویش آزاد نیستند. یك مرد می تواند به راحتی از هرگونه كار همسرش در بیرون از خانه جلوگیری كند. شاید به همین دلیل هم هست كه بنی القاسمی تاكنون ازدواج نكرده است كه البته می گوید از این كه بچه ندارم، بیش از هر چیز دیگر متأسف هستم. اما رشد خود را بیش از هر چیز مرهون نگاه باز خانواده اش می داند. او در سن ۱۳ سالگی زبان انگلیسی را به خوبی صحبت می كرد. پس از آن به دنیاها و فرهنگ های جدیدی پا نهاد.
او معتقد است: برخلاف عربستان سعودی در امارات، زنان شانس های زیادی دارند. اگرچه گاهی مجبورند برای موفقیت دو برابر مردان كار كنند. خانم وزیر برنامه های زیادی برای اقتصاد امارات دارد. تا صد سال دیگر كه منابع نفت پایان یافتند، این اقتصاد شكل و قوام خوبی به دست آورده باشد. وقتی خبرنگار نشریه «ویمن وان» می پرسد: شعار زندگی اش چیست؟ او می گوید: «اگر می خواهی دیگران به تو احترام بگذارند، ابتدا تو به آنها احترام بگذار. اگر می خواهی ادامه بقا بدهی باز هم به دیگران احترام بگذار تا احترام آنها را به دست آوری.»
اما امیدواری های زنان در سال ۲۰۰۵ هنگامی اوج می گیرد كه به جامعه محافظه كار و به شدت سنتی عربستان می رسیم. در كشور قبیله ها، شمشیر و نفت، زنان به راحتی قادر به بیان نظرات خود نیستند. اما نیمی از فارغ التحصیلان دانشگاه های این كشور زنان هستند كه فقط ۵ درصد از نیروی كار را تشكیل می دهند. زنان سعودی حق رأی ندارند و نمی توانند آزادانه و فعال در اجتماع حضور داشته باشند، یا حتی رانندگی كنند. آنها در پی راهی هستند تا این موانع را از مسیر اجتماعی خود بردارند.
خانم ایمان الخطانی روزنامه نگار می گوید: مدتی است زنان عربستان آرام آرام زمزمه هایی در اعتراض به یك سری محدودیت های اجتماعی سر داده اند.در آغاز سال ۲۰۰۵ حدود ۳۰۰ زن و خبرنگار و دانشجوی دختر با نوشتن نامه ای به امیر عبدالله ولیعهد عربستان سعودی كه اكنون پادشاه عربستان است از خاندان پادشاهی آل سعود خواستند كه با اعطای یك سری آزادی های سیاسی و حقوقی زنان موافقت شود. در شرایط كنونی مطبوعات عربستان نقش ارزنده ای در روشنگری و معرفی زنان نسبت به حقوق خود دارند. در سال ۲۰۰۴ در جریان اجلاس سازمان تجارت جهانی در داووس سوئیس خانم لوبنا اولایان كه یك تاجر برجسته زن عربستان است گفت: اگر امروز مرا مانند زنان سنتی عربستان نمی بینید، به این دلیل است كه قصد دارم به شما بگویم زنان عربستان دارای توانمندی ها و ارزش های انسانی زیادی هستند و لازم است دیدگاه قدیمی جهانیان نسبت به وضعیت زندگی اجتماعی آنان ترمیم شود. بازتاب سخنان او در كشور عربستان با واكنش تند مسؤولان مذهبی این كشور روبه رو شد.
پس از واقعه یازده سپتامبر، حكومت سعودی چاره كار را مبارزه با تعصب گرایی و بنیادگرایی دید و در نتیجه در سال ۲۰۰۴ اولین نهاد كمیسیون حقوق بشر در این كشور تأسیس شد. پس از آن نیز قرار شد اولین انتخابات شوراهای شهر عربستان برگزار شود.
خانم لعیا هاتون، یكی از زنانی كه نامزد انتخابات پارلمان بود، می گوید: احساس مسؤولیت زیادی می كنم چون زنان كشور من به زنانی نیاز دارند كه بتوانند در مجلس و نهادهای پارلمانی از حق آنها دفاع كنند. این گروه اقلیت باید بتوانند در جریان اصلاحات در این كشور اعتماد به نفس خود را پیدا كنند. به نظر می رسد زحمات و تلاش ها تا حدی به ثمر رسیده چون برای اولین بار در تاریخ عربستان سعودی ۳۶ نفر از زنان در وزارت امور خارجه این كشور مشغول به كار می شوند.
سالیانه ۵۰ هزار دختر دیپلمه عربستانی به بیكاران این كشور اضافه می شوند، هرچند امكان مشاركت زنان در امور سیاسی ممنوع است اما دولت عربستان به تازگی امتیازات ویژه ای برای فعالیت های اقتصادی به آنها داده است. بر اثر فشارهای گروه های فعال زنان در این كشور، در میانه سال گذشته دولت عربستان سعودی با دادن فرصت های شغلی بیشتر به زنان این كشور موافقت كرد. برای نخستین بار در تاریخ عربستان سعودی، مجوز فعالیت های بازرگانی برای یك زن سعودی بدون معرفی وكیل صادر شد. مجوز فعالیت بازرگانان زن عربستان پیش از این به نام یكی از مردان خانواده درخواست كننده صادر می شد.
زنان نیمكره غربی
با فاصله ای نه چندان دور از خاورمیانه خانم دورا باكویانی شهردار كنونی آتن و عضو عالیرتبه حزب محافظه كار ND یكی از برجسته ترین زنان یونانی است. وی اولین زن یونانی است كه اعتماد ۶۱ درصد شهروندان آتن را به دست آورد و اولین شهردار زنی است كه مسؤولیت برگزاری بازی های المپیك را برعهده داشته است. وی اداره بهتر شهر آتن توسط مردم را نشانه توسعه یافتگی شهرداری در یونان می داند. شهری كه این روزها با داشتن امكانات مدرن حمل و نقل، فرودگاه جدید، ده ها پارك، مراكز متعدد ورزشی و همكاری عالی با سایر وزارتخانه ها به یك شهر نمونه در اتحادیه اروپا تبدیل شده است. وی هرچند از سال ۲۰۰۲ در این سمت است اما آنچه در سال گذشته به وی موقعیت چندانی بخشید، احتمال جانشینی وی به جای وزیر امور خارجه كنونی یونان بود.
اما مهمترین چشم انداز موفقیت ها در ماه های پایانی سال گذشته پیروزی زنی بود كه كودكی خود را در سوی شرقی دیوار برلین گذرانده بود. صدر اعظمی آنگلا مركل در آلمان بیش از آن كه زنانه یا مردانه تعبیر شود، تعبیر فراگیرتری دارد. بشر حال در هر رنگ، عقیده یا نظام سیاسی اما سرانجام پا به این وادی می گذارد كه از قضاوت ها و معیارهای انتخاب جنسیتی بگذرد. معیار مهارت های حرفه ای و امتیازات و ارزش های موجود در حقیقت جایی برای مكث بر سر عنوان زن یا مرد بودن باقی نمی گذارد. این بدین معنی نیست كه همه صدر اعظم، مدیر اقتصادی یا وزیر شوند اما مهم این است كه از سرپرستی فرزندان گرفته تا امور جدی تر در صحنه اجتماع مانعی بر سر راه انتخاب شهروندان نباشد.
پیش از این هم در فرانسه خانم ادیت كرسون دوران ده ماهه نخست وزیری را با واكنش شوخی سیاستمداران این كشور گذرانده بود. در آلمان ۳۰ درصد نمایندگان بوندستاگ (مجلس سفلای آلمان) را زنان تشكیل می دهند. این رقم در مجمع ملی فرانسه ۱۳ درصد است. با این وجود آنگلا مركل به این سادگی هم آغاز نكرد چنان كه حتی مورد طعن همسر شرودر قرار گرفت. آنجا كه وی در تبلیغات انتخاباتی به نفع شوهرش گفت: آیا صدراعظمی كه فرزندی ندارد، می تواند مادران خانواده ها را درك كند؟ بله در حقیقت مركل فرزندی ندارد. او فرزند كشیشی پیشرو و سرشناس بود اما دكترای فیزیك دارد، برای دومین بار با یك استاد شیمی ازدواج كرده و پس از فروپاشی دیوار برلین فعالیت سیاسی خود را با همكاری با هلموت كهل آغاز كرد. وی نخستین زنی بود كه به رهبری بزرگترین حزب سیاسی آلمان رسید و اولین زنی بود كه ریاست فراكسیون حزب دموكرات مسیحی را در مجلس فدرال برعهده گرفت. مركل سرانجام به ریاست فراكسیون مشترك دو حزب عمده آلمان انتخاب شد. اما در انتخابات سپتامبر ۲۰۰۵ هیچ یك از دو حزب اكثریت لازم را به دست نیاوردند. سرانجام شرودر با شهامت سیاسی و به منظور جلوگیری از بی ثباتی آلمان قدرت را به رقیب خود كه در ضمن آرا بیشتری به دست آورده بود، واگذار كرد.
خود وی در پاسخ به خبرنگار اشپیگل كه می پرسد نخستین صدراعظم زن بودن مهم تر است یا صدراعظم متولد آلمان شرقی بودن، می گوید: زن بودن، چون همیشه زن بودن را هویت خود دانسته ام و از این حقیقت آگاهم كه در بسیاری از سمت های حكومتی هیچ زنی تاكنون زمام امور را در دست نگرفته. اگر موفق شویم، زن بودن در انتصاب ها تبدیل به هنجار خواهد شد.اما سال ۲۰۰۵ پیش زمینه واقعه دیگری نیز برای دنیای سیاست در سال های آینده بوده است. در این سال اتاق وزارت خارجه كشور ۲۰۰ میلیونی آمریكا به دست یك زن سیاهپوست سپرده شد.
هرچند كه نگاه خشن و برخورد سرد و مستبدانه او هیچ شباهتی به نامش كه برگرفته از كلمه ایتالیایی Cndlcezza (به ملایمت) و نام قطعه ای موسیقی است، ندارد كه مادرش كه مانند خود او پیانیست بود، این نام را بر او گذاشته بود. زنی كه گذشته از گرایش یا منش سیاسی اش، پیش از آن مراحل سختی را در هنگامه تبعیض نژادی گذرانده بود، به ریاست دانشگاه استانفورد رسیده بود و زمانی پدر رئیس جمهور كنونی آمریكا او را به گورباچف چنین معرفی كرد: «من همه چیز را در مورد شوروی از این زن یاد گرفتم». سال ۲۰۰۵ در حقیقت آغاز زمزمه رقابت آتی او با همسر رئیس جمهور سابق یعنی هیلاری كلینتون بود. در حقیقت رایس تهدیدی مهلك و هولناك برای موفقیت هیلاری محسوب می شود. شاید برخورد این دو زن گریز ناپذیر باشد، دو زنی كه نرده بان ترقی را تا بالاترین پله ها پیموده اند و احترام احزاب مخالف خود را برانگیخته اند و به بالاترین نقطه اوج در حوزه سیاسی آمریكا رسیده اند.
این برای اولین بار در تاریخ آمریكاست كه اكثر رأی دهندگان می گویند از یك زن به عنوان رئیس جمهور حمایت می كنند. در نظرسنجی ماه مه ۲۰۰۵ از سوی usa today، CNN و مؤسسه گالوپ، ۷۰ درصد پاسخ دهندگان به احتمال زیاد به یك زن به عنوان رئیس جمهور رأی خواهند داد.اما این دو رقیب به اندازه دو رنگ سیاه و سفید با هم فرق دارند. البته در برخی جهات هم تصویر یكدیگرند. جنگ آنها جنگ شمال وجنوب، دموكرات ها و جمهوریخواهان، متأهل و مجرد و جنگ میان حومه نشین و شهرنشین و منافع داخلی در مقابل منافع خارجی خواهد بود.
در دانشگاهی كه این زن سیاهپوست بود استاد خطاب به ۲۵۰ دانشجو از پست و حقیر بودن ژنتیكی سیاهپوستان آمریكا با استناد به كارهای شبه علمی ویلیام شاكلی می گفت كه هنر، ادبیات، زبانشناسی و همه گنجینه های تمدن غرب محصولات اندیشه سفیدپوستان به عنوان نژاد برتر است.
اما قبلاً والدین سیاهپوست او، متقاعدش كرده بودند كه «حتی اگر نتوانیم در رستوران وول ورث همبرگر صرف كنیم اما اگر بخواهیم، می توانیم رئیس جمهور آمریكا شویم».آنچه آمد نقاطی برجسته از حضور زنان در عرصه های جدی تر زندگی بر روی كره زمین است. عرصه هایی كه در عین حالی كه به معنای انكار ابعاد شخصی و درونی زندگی یك زن نیست اما نیازمند پشتكار، فعالیت بیشتری برای نمود خلاقیت های نیمی از جمعیت كره زمین است كه تا به حال كمتر مجالی برای رشد داشته است.
مهری حقانی

منبع : روزنامه ایران