بورس الکترونیک گزینه‌ای مناسب فراروی سرمایه‌گذاران

”معامله به هنگام“ (۲)، واژه‌ای که اغلب سرمایه‌گذاران با شنیدن آن به فکر کارگزاری‌های جزئی می‌افتند که سفارشات خرید و فروش را در قبال دریافت کاربردی اندک از طریق اینترنت انجام می‌دهند. سرمایه‌گذاران با بهره‌گیری از خدمات این کارگزاران جزء، به‌جای پرداخت کمیسیون‌های بالا به کارگزاران سنتی، میلیون‌ها دلار صرفه‌جوئی می‌کنند. اما قدرت حقیقی اینترنت در تغییر شیوه‌های سرمایه‌گذاری و افزایش میزان صرفه‌جوئی افراد در پدید آوردن یک بورس الکترونیک خودکار و متمرکز نهفته است مبادله الکترونیک واسطه‌های حرفه‌ای و مبالغ اضافی را که آنان برای کاهش ریسک و افزایش نقدینگی ایجاد می‌کنند از بین می‌برد. بدین‌ترتیب سرمایه‌گذاران بیشتری جذب بازار شده و هزینه‌های معامله نیز کاهش می‌یابد.
آیا تابلوهای الکترونیکی بورس انعکاس‌دهنده آینده معامله برای همه سرمایه‌گذاران است؟ احتمالاً خیر. حذف نقش واسطه‌هائی چون متخصصان (۳) در بورس نیویورک و کارگزاران سنتی، دغدغه‌های عمده‌ای را درباره نقدینگی و کارآئی بازار به‌وجود آورده است که بسیاری مایل به پذیرش آن نیستند از نظر اغلب سرمایه‌گذاران هزینه فایده ناشی از کاربرد سیستم‌های معاملاتی ”آنلاین“ در مقابل احساس امنیتی که آنان از معامله سهام در بازارهای سنتی به‌دست می‌آورند، ناچیز است.
● بورس‌های آینده
امکان معامله به‌هنگام از طریق شبکه ”اینستی نت“ (instinet از سال ۱۹۶۹ برای سرمایه‌گذاران نهادی (نظیر مؤسسات مالی) فراهم بوده است ولی سرمایه‌گذاران فردی تا همین اواخر از این امکان برخوردار نبودند. لیکن با دسترسی راحت‌تر افراد به فن‌آوری‌های ترین به‌ویژه اینترنت، اوضاع تا اندازه زیادی تغییر کرده است.
امروزه ۹ شبکه ارتباطات الکترونیکی ”(ECNs) معاملات سهام - یک‌چهارم کل معاملات سهام انجمن ملی معامله گران اوراق بهاءدار (NASDAQ) را خارج از بازارهای بورس سنتی انجام می‌دهند. در حال حاضر، Instinet که متعلق به ”هلدینگ رویتر“ می‌باشد، بزرگترین شبکه ارتباطات الکترونیکی دنیا است که دوسوم از کل معاملات الکترونیکی خارج از بازار را انجام می‌دهد. سایر شبکه‌های عمده عبارتند از ”Island“، که در ۱۹۹۸، طی ۹ ماه، سفارشاتی به ارزش بیش از ۱۸۷ میلیارد دلار انجام داد؛ ”Tradebook“، متعلق به ”بلومبرگ“ و ”ArchpeligoA“ در ژانویه ۱۹۹۹، مدیران شرکت‌های ”Goldman Sach“ و ”E-trade“ با خریداری ۲۵% از سهم ”Archpeligo“ راور خود را به آینده شبکه‌های ارتباطات الکترونیکی نشان دادند.
صنعت خدمات مالی محدودیت‌های استفاده از اینترنت را برای سال‌ها کنار زد. در ۱۹۹۵ شرکت ”Capital Wto“، ”بوردهای معاملاتی“ اینترنتی را در وب سایت خود (wwwj-cap.comA) معرفی کرد که نحوه عملکرد معاملهٔ به‌هنگام را نشان می‌داد. از سال ۱۹۹۵، شرکت اطلاع‌رسانی الکترونیک سهام در انگلستان امکان معامله اینترنتی سهام را به امید شکستن انحصار بورس لندن برای سرمایه‌گذاران فراهم کرد.
جری پوتنام، مدیر ”Archpeligo“ می‌گوید: ”[بورس الکترونیک] ساده، عادلانه، بسیار کارآمد و مقرون به‌صرفه است“. ”ما می‌توانیم در مدت زمانی کوتاه حجم فوق‌العاده‌ای از سفارشات را بدون دخالت انسان به جریان اندازیم“ پوتنام بر این باور است که با ظهور آخرین فن‌آوری‌ها، زمان موعود برای بورس الکترونیک فرا رسیده است. (۵)
تکاپو برای بورس الکترونیک تا اندازه زیادی نشأت گرفته از افزایش حجم عرضه اولیه در فضای وسیعی باشد. شرکت‌های عرضه‌کننده این سهام سخت به دنبال یک بازار سهام ثانویه جایگزین می‌باشند. ماهیت متغیر شرکت‌های فهرست شده در nasdaq دلیل دیگر افزایش اقبال عمومی نسبت به معامله آنلاین سهام می‌باشد. شرکت‌های دارای فن‌آوری برتر به‌طور طبیعی برای سرمایه‌گذاران دارای این نوع فن‌آوری جذاب می‌باشند.
افرادی که مایل هستند در عرضه‌های اولیه سهام شرکت‌های موسوم به ”دات کام (Dot com)“ شرکت کنند همان افرادی هستند که به احتمال زیاد علاقمند به خرید ساده به‌هنگام می‌باشند.
● نحوه عملکرد بورس الکترونیک
در اینجا نحوه عملکرد بورس الکترونیک را با ذکر مثالی مرکب از محصولات مالی فعلی و آتی توضیح می‌دهیم. روزی یکی از سرمایه‌گذاران از طرف کارگزار جزئی که نزد وی حساب معاملاتی باز کرده است ایمیلی دریافت می‌کند سرمایه‌گذار مزبور از این طریق شانس مشارکت در عرضه اولیه یک شرکت کوچک را از طریق اینترنت، بدون نیاز به واسطه یا کمک کارگزار پیدا می‌کند. حداقل سرمایه‌گذاری ممکن در این عرضه ۱۰۰۰ دلار است و امید می‌رود که در بازار ۲/۲ Nasdaq میلیون سهم را به قیمت اولیه ۱۰ تا ۱۲ دلار به فروش برساند. تصور یک چنین سناریوئی چندان دشوار نیست، به‌ویژه با مشاهده سودهای روزانه اخیر شرکت‌هائی مثل Glob.com که سهام آنها به قیمت اولیه هر سهم ۹ دلار عرضه شده، در اولین روز معامله تا ۹۷ دلار بالا رفته و در پایان آن روز، قیمت آن روی ۵۰/۶۳ ثابت بوده است. هر چند باید در این مورد احتیاط کرد، زیرا اولاً سرمایه‌گذاری در عرضه‌های اولیه شرکت‌ها پرمخاطره و متضمن درجه بالائی از مخاطره است و از این رو مستلزم تحقیق فردی در مورد شرکت مزبور می‌باشد. ثانیاً، کارگزاری ممکن است به‌منظور تأمین سرمایه یک شرکت کوچک تازه عرضه شده [در بازار اولیه] از خرید و فروش فوری این سهام در مواقع از پیش تعیین شده خودداری کند.
هنگامی‌که سرمایه‌گذاران قصد فروش سهام خود را دارند، خیلی‌ها بر این باور هستند که تنها گزینه آنها پرداخت یک هزینه معامله اندک به یک سرویس آنلاین و معامله سهام به قیمت عرضه جاری است. در حالی‌که با به‌کارگیری شبکه ارتباطات الکترونیک، سرمایه‌گذار می‌تواند سهام خود را در بازار بورس الکترونیک به فروش برساند. این امر، امکان معامله الکترونیک را در دامنه قیمتی موردنظر در اختیار وی قرار می‌دهد. در اصل، بازار یک تابلو اعلانات، مملو از سفارشات، خرید و فروش سهام به قیمت معین است (”سفارشات بازار“، به دنبال ”بهترین قیمت“ بازار هستند) مشتری می‌تواند فهرستی از سفارشات را تهیه و در صورت تمایل به خرید یا ”کلیک کردن“ روی رضایت‌بخش‌ترین سفارش، معامله را انجام دهد. برای فروش سهام، سرمایه‌گذار می‌تواند سفارش خود را ”ارسال کرده“ و منتظر بماند تا مشتری احتمالی معامله را کامل کند. اگر دو سفارش در قیمت و تعداد با هم همخوان شوند، سیستم به‌طور خودکار معامله را به ثبت رسانده و به این ترتیب سهام واگذار می‌شود.
هدف سیستم معاملاتی الکترونیک حذف واسطه‌ها و بهینه‌سازی قیمت است. هر سهمی در بازار دارای کارشناسانی است که براساس قیمت‌های متعارف خرید و فروش سهام خود، نوسانی را در قیمت‌ها ماهیت یک بازار بورس الکترونیک را تشکیل می‌دهد. برای مثال، یک سرمایه‌گذار ممکن است بخواهد ۵۰۰ سهم از یک شرکت کوچک را که در بازار Nasdaq با نوسان قیمت ۵/۲۰-۲۰ دلار معامله می‌شود، به فروش برساند. نگاهی به فهرست سفارشات الکترونیک در اینترنت، یک سفارش خرید ۳۰۰ سهمی به قیمت ۲۵/۲۰ از طرف آقای اسمیت و یک سفارش خرید ۱۰۰۰ سهمی به قیمت ۱۳/۲۰ از طرف آقای جونز را نشان می‌دهد. در اینجا مشتری هم می‌تواند با انتخاب سفارش اسمیت ۳۰۰ سهم خود را به وی بفروشد و هم با انتخاب سفارش جونز تمام ۵۰۰ سهمش را به او واگذار کند. اگر هیچ‌یک از این سفارشات جالب نباشد، مشتری می‌تواند شخصاً سفارش فروش خود را وارد سیستم کرده و ۵۰۰ سهم خود را مثلاً به قیمت ۳۸/۲۰ به فروش می‌رساند.● قیمت نقدشوندگی
اگرچه سرمایه‌گذاران می‌توانند بر نوسان قیمت‌ها فائق آمده و با پرداخت کارمزدی اندک به کارگزار و انتخاب قیمت‌های بهتر هزینه‌های خود را به حداقل برسانند، اما مشکل اجتناب‌ناپذیر نقدشوندگی گریبان خیلی از آنها را خواهد گرفت. وقتی مشتری سفارشی صادر می‌کند، خواستر یک معامله نقدی دوطرفه است و سهام خود را به مزایده می‌گذارد مسلماً به دنبال پاسخ نیز می‌باشد. حال اگر پاسخی در کار نباشد معامله‌ای نیز صورت نخواهد گرفت. در چنین شرایطی دارائی‌های سرمایه‌گذار قابل نقدشوندگی نیست، بلکه عدم توازن عرضه - تقاضا به مرور زمان می‌تواند بی‌ثباتی شدیدی در قیمت سهام به‌وجود آورد. هر چه میزان نقدشوندگی یک بازار در قیاس با بازارهای سنتی بیشتر باشد سرمایه‌گذاران بیشتری نیز جذب آن بازار خواهند شد و بالعکس نقدشوندگی پائین موجب گریز سرمایه‌گذاران خواهد شد. ادعای طرفداران بازار متمرکز که نقدشوندگی بیشتر یک بازار را دلیل جذابیت آن می‌دانند، ممکن است پیشرفت‌های فن‌آوری و مقرون به‌صرفه بودن آشکار آن را در [بازار سرمایه الکترونیکی] تحت‌الشعاع قرار دهد. (۶)
در بازارهای سنتی، مشکل نقدشوندگی به‌وسیله کارشناسانی که نقش بازارساز را در این بازار ایفاء می‌کنند، حل می‌شود قاعده اصلی تعیین‌کننده در عملکرد کارشناس، تعهد جبران است. براساس این قاعده کارشناس موظف است در مواقعی‌که سفارشات مشتریان نمی‌تواند نقدشوندگی کافی را ایجاد کند یا سفارشات با یکدیگر همخوان نیست قیمت عرضه و تقاضا ارائه کند. بازارساز زمانی موظف به خریدن سهام است که عدم توازن به نفع طرف فروش باشد و زمانی موظف به فروش سهام است که عدم توازن به نفع طرف خرید باشد. نوسان تعیین شده توسط بازارساز را می‌توان کارمزد وی برای این خدمات به‌شمار آورد. در حقیقت، عملکرد بازارساز موجب حفظ ثبات نسبی در قیمت‌های سهام می‌شود. طرفداران بورس الکترونیک و واسطه‌زدائی بر این باور هستند که چنین خدماتی غیرضروری است. در مقابل، حامیان سیستم بازارسازی معتقدند که بازارساز با اتخاذ نقدشوندگی در قبال دریافت کارمزدی کمتر از ارزش واقعی ایجاد شده، کیفیت بازار را ارتقاء می‌دهد.
به‌راستی کدام‌یک از این سیستم‌ها مطلوب‌تر است؟ به‌نظر می‌آید در حال حاضر سسیتم معاملات با واسطه به‌رغم نوسان تعیین شده، در مجموع بهتر است. در ۱۹۹۶ ”ریک کلمونس“ و ”بروس ویر“ (اساتید فاینانس در مدرسه بازرگانی استرن) در یک شبیه‌سازی آزمایشی، سیستم‌های معاملاتی باواسطه و بی‌واسطه را با هم مقایسه کردند. نتایج آزمون‌های آنها نشان داد که واسطه‌گری، شاخص‌های کیفیت بازار از جمله نوسان بازار و هزینه معاملات دوسره (خرید و سپس فروش سهام در یک چارچوب ثابت زمانی) را ارتقاء می‌دهد (۷) آنها به این نتیجه رسیدند که سفارشات مبادله (از طریق بورس الکترونیک) بدون مداخله متخصصان و بازارسان، سریعتر و به قیمت بهتر انجام خواهد شد. لیکن بورس الکترونیک تنها زمانی کارآمد می‌باشد که تعداد سفارشات فوق‌العاده زیاد باشد علاوه بر این، بازارهای باواسطه نوسان مطلوبتری برای بازار سهام پرمعامله ایجاد می‌کند. هر چه سهام پرمعامله‌تر باشد توانائی متخصصین بازار برای کاهش تأثیر بازار و ایجاد نوسان بهتر (مثل درصدهای پائین‌تر قیمت سهام) بیشتر است. در مطالعات آنها بازار بی‌واسطه، نوسان کمتری برای سهام پرمعامله ایجاد می‌کند. (مثل درصدهای بالاتر قیمت سهام).
مطالعات ”کلمونس“ و ”ویر“ حاکی از آن است که بورس الکترونیک، سرمایه‌گذاران را به یک روش معاملاتی خاص - سفارش محدود - محدود می‌کند. ممکن است برخی سرمایه‌گذاران نسبت به سایران در بورس الکترونیک احساس راحتی بیشتری کنند. پرسشی که اکنون مطرح می‌شود این است که آیا بازار الکترونیک از قابلیت جذب سرمایه‌گذاران کافی برخوردار است تا نقدشوندگی مورد‌نیاز برای سرمایه‌گذاران علاقمند به انتفاع از این بازار، تأمین شود.
● مشکلات سرمایه‌گذاری آنلاین ”الکترونیک“
تحقق بازار الکترونیک منوط به رفع تردیدهای عمومی سرمایه‌گذاران در خصوص معامله آنلاین است. کلاهبرداری مشتریان، حمل هویت، فساد پرونده‌ای و سرقت، جملگی ترس‌های منطقی و مشروع علاقمندان معامله الکترونیک است. در کارگزاری‌های سنتی ارباب‌رجوع خواسته خود را به دقت برای کارگزار تشریح می‌کند. لیکن با توجه به حذف عامل انسانی در کارگزاری‌ها و بازارهای الکترونیک، ناامنی افزایش می‌ایبد. البته پیشرفت‌های چشمگیر در تجارت الکترونیک در افزایش حجم فروش‌های اینترنتی طی سال‌های گذشته تا ادازه زیادی از این نگرانی‌ها کاسته است.
نقایص فنی از دیگر اشکالات جدی بازارهای الکترونیک است که می‌تواند اعتماد سرمایه‌گذار را نسبت به این بازار از بین ببرد مثلاً، در فوریه ۱۹۹۹ وقوع نقص فنی به‌هنگام نصب یک نرم‌افزار جدید در کارگزاری‌ E-trade باعث شد هزاران تن از مشتریان از اجراء یا عدم اجراء معاملات اوراق بهاءدار خود بی‌خبر بمانند. سرمایه‌گذاران اینترنتی با ارسال بیش از ۱۵۰۰ ایمیل حاکی از عصبانیت و درج نوشته‌های رکیک در اتاق‌های گفت‌وگو به این رویداد اعتراض کردند. بعدها تحقیقات وزارت دادگستری نیویورک در خصوص این شکایات بر گرفتاری‌های معاملات الکترونیک افزود. این چالش‌ها نه تنها سرمایه‌گذاری هزاران تن از سرمایه‌گذاران را به مخاطره می‌افکند، بلکه به کلی آنان را از سرمایه‌گذاری الکترونیک بیزار خواهد کرد. شاید بزرگترین اشکال برای سرمایه‌گذاران آنلاین، فقدان درک مالی و تجربه معاملاتی آنان باشد. ممکن است سرمایه‌گذار به‌هنگام خرید سهام موردنظر خود تحقیقات کافی به‌عمل نیاورد، به تابلوهای خبری ناموثق اعتماد کنند و از اتاق‌های گفت‌وگوی اینترنتی، اطلاعات غلط دریافت کند. به‌علاوه، سرمایه‌گذار آنلاین ممکن است در معرض خطر عدم آگاهی کامل از قواعد حاکم بر انواع معاملات قرار گیرد.
نمونه‌ای زیانبار از این عدم آگاهی را روزنامه ”وال استریت“ ژورنال چند روز پس از عرضه اولیه Glob.com“ گزارش داد. دکتر جرج میشل ۵۰۰ سهم شرکتی را به تصور اینکه قیمت هر سهم آن ۹ دلار است سفارش داد، اما قیمت خرید را در سفارش خود ذکر نکرد. در نتیجه درخواست وی برای خرید سهام به قیمت بازار در زمان وصول سفارش انجام شد جرج فکر می‌کرد. فقط حدود ۵۰۰۰ دلار باید برای خرید این سهم بپردازد، اما در واقع ۱۰ برابر این مبلغ را به خاطر افزایش سریع قیمت، برای خرید پرداخت کرد. مسلماً او در آینده چنین اشتباهاتی را تکرار نخواهد کرد.
● نتیجه‌گیری
سرمایه‌گذاری در بورس الکترونیک سرمایه‌گذار را وارد یک بازار بالقوه بی‌ثبات، فاقد پشتوانه یا کم‌پشتوانه خواهد کرد. معامله در بورس الکترونیک، به‌ویژه در مراحل اولیه شکل‌گیری متضمن اشکالاتی از جمله بی‌ثباتی هر چه بیشتر قیمت سهام، عدم نقدشوندگی و احتمال بی‌اعتمادی سرمایه‌گذار به اینترنت و توانمندی‌های فردی‌اش است. گرچه برخی سرمایه‌گذاران ایده بورس الکترونیک را کارآمد و سودمند می‌پندارند، لیکن بسیاری از آنان به‌راحتی از صرفه‌جوئی‌های ناشی از فقدان نوسان ایجاد شده توسط بازارسازان در بازار الکترونیک به خاطر وجود یک امنیت نسبی در بازارهای سنتی چشم‌پوشی می‌کنند.

بورس الکترونیک گزینه‌ای مناسب فراروی سرمایه‌گذاران (۱)
ماتیو ماشن
مترجم دکتر ابوالفضل شهرآبادی
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد زنجان
۱) Intrnet Stock Exchange,
۲) Online Trading
۳) Speclallsts
۴) electronic communicatons networks
۵) CNN Financial New January ۸.۱۹۹۹
۶) &#۰۳۹;Alternative Securities Trading Systems: Tests and Implications of the Adoption of Technology", by Eric K.Clemons and Bruce W.Weber, Information Systems Research, Vol, ۷ # ۲ June ۱۹۹۶, p ۱۶۵ ۷-lbid, p ۱۸۱

منبع : مجله بورس