استان اصفهان (۲)

وضعيت اجتماعى و اقتصادى استان

در آبان‌ماه 1375، جمعيت استان اصفهان 255‚923‚3 نفر بوده است. از اين تعداد 74/30 درصد در نقاط شهري و 25/67 درصد در نقاط روستايي سكونت داشته و بقيه غيرساكن بوده‌اند. در همين سال، از كل جمعيت استان 492‚013‚2 نفر مرد و 763‚909‚1 نفر زن بوده‌اند كه در نتيجه، نسبت جنسي برابر 105 به دست مي‌آيد. به عبارت ديگر، در اين استان در مقابل هر 100 نفر زن، 105 نفر مرد وجود داشته است. از جمعيت اين استان 36/68 درصد در گروه سني كم‌تر از 15 ساله، 58/49 درصد در گروه سني 64-15 ساله و 4/80 درصد در گروه سني 65 ساله و بالاتر، قرار داشته‌اند و سن بقيه افراد نيز نامشخص بوده است. از كل جمعيت استان 99/45 درصد را مسلمانان تشكيل مي‌دهند. اين نسبت در نقاط شهري 99/33 درصد و در نقاط روستايي 99/81 درصد است.

در فاصلهٔ سال‌هاي 1365 تا 1375، در حدود 640‚591 نفر به استان اصفهان وارد و يا در داخل آن جابه‌جا شده‌اند. محل اقامت قبلي 40/13 درصد مهاجران، ساير استان‌ها، 24/61 درصد شهرستان‌هاي ديگر همين استان، و 31/92 درصد در شهرستان محل سرشماري بوده است. محل اقامت قبلي بقيهٔ افراد خارج از كشور، يا اظهارنشده بوده است.

مقايسهٔ محل اقامت قبلي مهاجران با محلي كه در آن سرشماري شده‌اند، نشان مي‌دهد كه 16/43 درصد از روستا به شهر، 57/10 درصد از شهر به شهر، 5/89 درصد از روستا به روستا و 17/24 درصد از شهر به روستا، در طي دورهٔ 10 سالهٔ 1365 تا 1375، مهاجرت كرده‌اند.

در آبان‌ماه 1375، از 335‚492‚3 نفر جمعيت 6 ساله و بالاتر استان 84/67 درصد باسواد بودند. نسبت باسوادي در گروه سني 14-6 ساله 97/52 درصد و در گروه سني 15 ساله و بيش‌تر 79/46 درصد بوده است. در بين افراد لازم‌التعليم (14-6 ساله) نسبت باسوادي در نقاط شهري 97/81 درصد و در نقاط روستايي 96/8 درصد بوده است. در اين استان نسبت باسوادي در بين مردان 88/26 درصد و در بين زنان 80/89 درصد بوده است. اين نسبت در نقاط شهري براي مردان و زنان به ترتيب 90/7 درصد و 83/6 درصد، و در نقاط روستايي 82/99 درصد و 73/02 درصد بوده است.

در آبان‌‌ماه 1375، از جمعيت 14-6 سالهٔ استان 69/45 درصد در حال تحصيل بوده‌اند. اين نسبت در نقاط شهري 72/53 درصد و در نقاط روستايي 61/2 درصد بوده است. در اين استان 95/72 درصد از كودكان، 90/85 درصد از نوجوانان و 40/06 درصد از جوانان به تحصيل اشتغال دارند.

براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375، در استان اصفهان افراد شاغل و افراد بيكار (جوياي كار) در مجموع 36/72 درصد از جمعيت ده ساله و بالاتر را تشكيل مي‌داده‌اند. اين نسبت در نقاط شهري 35/13 درصد و در نقاط روستايي 41/45 درصد بوده است. از جمعيت فعال اين استان 85/63 درصد را مردان و 14/37 درصد را زنان تشكيل مي‌داده‌اند. بيش‌ترين ميزان فعاليت مربوط به گروه سني 34-30 ساله با 57/59 درصد، و كم‌ترين ميزان مربوط به گروه سني 14-10 ساله با 3/65 درصد بوده است. بالاترين ميزان فعاليت براي مردان مربوط به گروه سني 39-35 ساله با 96/84 درصد، و براي زنان مربوط به گروه سني 29-25 ساله با 17/75 درصد بوده است.

بر طبق همين سرشماري،‌ از شاغلان 10 ساله و بيش‌تر استان 14/5 درصد در گروه عمدهٔ كشاورزي، 42/25 درصد در گروه عمدهٔ خدمات و 42/11 درصد در گروه عمدهٔ صنعت و 1/14 درصد نيز در ساير گروه‌هاي عمدهٔ فعاليت اقتصادي به كار اشتغال داشته‌اند. اين نسبت‌ها در نقاط شهري به ترتيب 7/19، 49/05، 42/56، 1/20 درصد و در نقاط روستايي 32/71، 25/31، 41 و 0/98 درصد بود است. توزيع نسبي شاغلان 10 ساله و بيش‌تر، برحسب گروه‌هاي عمدهٔ‌ فعاليت، نشان مي‌دهد كه در نقاط شهري گروه عمدهٔ خدمات،‌ و در نقاط روستايي گروه عمدهٔ‌ صنعت، بيش‌ترين تعداد افراد شاغل را به خود اختصاص داده‌اند.

استان اصفهان از جمله استان‌هايي است كه تركيب قومي مختلفي دارد. هرچند اكثريت قريب به اتفاق جمعيت استان را فارس‌زبان‌ها تشكيل مي‌دهند، ولي بختياري‌ها، ارمني‌ها و تا حدودي آذري‌ها نيز در قسمت‌هايي از آن سكني گزيده‌اند. در حال حاضر، زبان رايج در استان اصفهان عموماً فارسي است، ولي مردم ساكن در آن به زبان‌ها و لهجه‌هاي ديگري نيز تكلم مي‌كنند كه مهم‌ترين آن‌ها لري، ارمني و عبري است.

استان اصفهان از كانون‌هاي مهم صنايع كشور است؛ ضمن اين‌كه كشاورزي آن نيز از اهميت قابل‌‌توجهي برخوردار مي‌باشد. با توجه به عوامل مختلف از قبيل آب و هوا، نوع خاك و ارتفاع، مناطق كشاورزي استان را مي‌‌توان به شرح زير طبقه‌بندي نمود:

- منطقهٔ دشتى: كه اطراف زاينده‌رود و گلپايگان را در بر مي‌گيرد و به واسطهٔ وجود آب‌هاي سطحي و زيرزميني فراوان و زمين‌هاي مستعد از مهم‌ترين مناطق كشاورزي است.

- منطقهٔ كوهستانى: و كوهپايه‌اي، كه از اختصاصات اين منطقه پوشش گياهي متوسط، وجود آب‌هاي سطحي و زمين‌هاي مساعد براي كشت گندم آبي و ديم، علوفه و سيب‌زميني و كاشت درختان ميوه و اشجار است. از جمله مي‌توان از سيب درختي در منطقهٔ سميرم و غرس مو و كشت سيب‌زميني در فريدن نام برد.

به غير از گندم كه در همهٔ شهرستان‌هاي استان كشت مي‌شود، تنوع آب‌ و هوا، ميزان آب‌هاي سطحي و زيرزميني، بازار مصرف و دانش و تكنولوژي كشاورزي سبب شده است، اين استان از تنوع كشت برخوردار باشد. در اين استان فقط گندم به صورت ديم كاشته مي‌شود. مناطق ديم‌كاري نيز محدود به قسمتي از جنوب و شمال غربي استان است. ميزان محصول ديم استان در مناطق مختلف و در هر سال به علت تغيير ميزان بارندگي متفاوت است؛ به طوري كه در بعضي از سال‌ها ميزان محصول حتي كم‌تر از بذرِ كاشته شده، مي‌شود.

پراكندگي زمين‌هاي زيركشت درختان ميوه بيش‌تر در منطقهٔ جنوب، مركز و غرب استان است. نواحي شرق و شمال استان به واسطهٔ شرايط اقليمي، نوع خاك و ميزان آب‌هاي موجود كم‌تر از ساير نواحي به كشت درختان اختصاص داده شده است. در منطقهٔ‌ شرق استان، در ناحيهٔ خور و بيابانك، به واسطهٔ شرايط آب و هوايي، بيش‌تر نخلستان ديده مي‌شود.

استان اصفهان يكي از صادركنندگان ميوه‌هاي درختي است و گلابي، سيب و گيلاس از مهم‌ترين ميوه‌هاي آن هستند.

دامپروري در استان مشتمل بر گاوداري و پرورش گاو به شكل صنعتي، نيمه‌صنعتي و سنتي روستايي صورت مي‌گيرد. گاوداري‌هاي صنعتي به طوركلي به شكل ماشيني و مكانيزه و اغلب به صورت مجتمع‌هاي شير و گوشت فعاليت دارند. گوسفندداري و پرورش گوسفند به روش ثابت و متحرك انجام مي‌پذيرد و پرورش طيور عمدتاً به روش صنعتي انجام مي‌گيرد و داراي سابقه‌اي بيش از 20 سال در استان است.

علاوه بر موارد فوق، پرورش زنبور عسل و ماهي نيز در استان مرسوم و متداول است. استان اصفهان ذخاير سرشاري از انواع مواد مختلف معدني دارد. در حال حاضر، قسمتي از اين معادن مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد و به مصرف صنايع مختلف سبك و سنگين مي‌رسد. مهم‌ترين اين معادن عبارت‌اند از : معادن سرب و روي ايران‌كوه واقع در غرب شهرستان اصفهان، معادن طلاي موته در حوالي ميمه، معدن سنگ‌چيني و ساختماني در گدار سرخ گلپايگان.

استان اصفهان از مناطق مهم صنايع دستي كشور است. صنايع دستي در طول قرن‌هاي متمادي به عنوان نمايندهٔ هنر اصيل اسلامي و ايراني در دنيا شناخته شده است. در ذهن هر شنونده‌اي، همراه با نام اصفهان، بي‌درنگ تصوير كاشي‌هاي معرق، تابلوهاي مينياتور، قالي‌هاي نفيس و نقش‌هاي قلمكار آن زنده مي‌شود. ويژگي‌هاي فكري، رواني و ذوق صنعتگر اصفهاني موجب شده است كه اين صنايع از نظر تنوع، كيفيت و كميت در ميان ساير شهرهاي ايران مقام اول را دارا باشد.

مصنوعات دست‌ساز اين هنرمندان و صنعتگران، نظر خريداران ايراني و خارجي را به خود جلب كرده است. صنايع دستي و هنري اصفهان عبارت‌اند از : خاتم‌سازي، ميناكاري، قالي‌بافي،‌ سكمه‌دوزي، قلم‌كاري، مينياتورسازي، نقاشي و تذهيب، كاشي و سراميك، نقره‌‌سازي و مليله‌‌سازي.

صنايع ديگري كه در استان اصفهان موجودند عبارت‌اند از : كارخانهٔ ذوب‌آهن، صنايع فولاد مباركهٔ اصفهان،‌ كارخانهٔ پلي‌اكريل اصفهان، صنايع نظامي، صنايع مواد غذايي و فرآورده‌هاي پلاستيكي و كارخانه‌هاي بافندگي و ريسندگي.