عید غدیر در سیره اهل بیت علیهم السلام

● آیین عید غدیر و ائمه[علیهم السلام]
سابقه«غدیر»و«عید گرفتن»این روز مقدس، به زمان پیامبراكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)می‏رسد.در دوران ائمه‌دیگر نیز این سنت دینی ادامه داشته و امینان وحی الهی، همچون امام صادق(علیه السلام)و امام رضا(علیه السلام)آن را آشكار ساخته و یادش را گرامی و زنده نگه می‏داشتند. پیش از آنان نیز، امیرالمومنین(علیه السلام)احیاگر این عید بود.
رمز عید بودن«غدیر»نیز، كمال دین و اتمام نعمت در سایه تداوم خط رسالت در شكل و قالب امامت بود.
به فرمان پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)مسلمانان مامور شدند« ولایت»را به صاحب ولایت تبریك گویند و با آن حضرت بیعت كنند. رسول خدا نیز براین نعمت الهی شادمانی كرد و فرمود: الحمدلله الذی فضلنا علی جمیع العالمین.
آیه قرآن كه به صراحت، این روز را روز اكمال دین و خشنودی پروردگار از این واقعه و این تعیین وصی دانسته، رمز دیگری از عید بودن غدیرخم است. فرخندگی این روز و عظمت این مراسم و عید بودن غدیر، در آن روز و لحظه برهمگان روشن بود. این نكته را حتی «طارق بن شهاب» مسیحی كه در مجلس عمربن خطاب حضور داشت، فهمیده بود كه گفت: اگر این آیه "الیوم اكملت لكم دینكم..."(مائده / ۳)در میان ما نازل شده بود، روز نزول آیه را عید می‏گرفتیم. هیچ یك از حاضران نیز حرف او را رد نكردند. خود عمر نیز سخنی گفت كه به نوعی پذیرش حرف او بود. (۱).
● عید گرفتن غدیر
غدیر، تنها نه به عنوان« روزی تاریخی»،بلكه به عنوان یك«عید اسلامی»مطرح است. عید بودن آن نیز، مراسم و سنت های خاصی را می‏طلبد و نه تنها باید آن را عید دانست، بلكه باید آن را عید گرفت و به شادمانی پرداخت و به عنوان تعظیم شعائر دینی، آن را بزرگ داشت و بر شكوه آن افزود، تا ارزش های نهفته در این روز عظیم، همواره زنده بماند و سیره معصومین علیهم السلام احیا گردد.
همه این ویژگی ها برای این روز بزرگ، موقعیتی والا و ارزشمند پدید آورد، آنچنان كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)و ائمه هدی و مومنانی كه پیرو آنان بودند، از موقعیت این روز شادمان بودند. مقصود ما از«عید گرفتن»این روز نیز همین است. خود حضرت رسول نیز به این نكته اشاره و تصریح فرموده است، از جمله در روایتی كه می‏فرماید: روزغدیرخم، برترین اعیاد امت من است، روزی است كه خدای متعال مرا فرمان داد تا برادرم علی بن ابی طالب را به عنوان پرچمی هدایتگر برای امتم تعیین كنم كه پس از من به وسیله او راهنمایی شوند، و آن، روزی است كه خداوند در آن روز، دین را كامل ساخت و نعمت را بر امتم به كمال و تمام رساند و اسلام را به عنوان دین، برایشان پسندید.
كلام دیگر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)كه فرموده بود:« به من تهنیت بگویید، به من تهنیت بگویید.»(۲)نیز نشان دهنده همین عید بودن روز غدیر در كلام حضرت رسول است.
خود امیرالمومنین(علیه السلام)در ادامه خط پیامبر، این روز را عید گرفت و در سالی كه روز جمعه با روز غدیر مصادف شده بود، در ضمن خطبه عید فرمود: خداوند متعال برای شما مومنان، امروز دو عید بزرگ و شكوهمند را مقارن قرار داده است كه كمال هر كدام به دیگری است، تا نیكی واحسان خویش را درباره شما كامل سازد و شما را به راه رشد برساند و شما را دنباله رو كسانی قرار دهد كه با نور هدایتش روشنایی گرفته‏اند و شما را به راه نیكوی خویش ببرد و به نحو كامل از شما پذیرایی كند. پس جمعه را محل گردهمایی شما قرار داده و به آن فراخوانده است، تا گذشته را پاك سازد و آلودگی های جمعه تا جمعه را بشوید، نیز برای یادآوری مومنان و بیان خشیت تقوا پیشگان مقرر ساخته است و پاداشی چند برابر پاداش های مطیعان در روزهای دیگر قرار داده و كمال این عید، فرمانبرداری از امر الهی و پرهیز از نهی او و گردن نهادن به طاعت اوست. پس توحید خدا، جز با اعتراف به نبوت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)پذیرفته نیست و دین، جز با قبول ولایت به امر الهی قبول نمی‏شود و اسباب طاعت خدا جز با چنگ زدن به دستگیره‏های خدا و اهل ولایت، سامان نمی‏پذیرد. خداوند در روز غدیر، بر پیامبرش چیزی نازل كرد كه بیانگر اراده‏اش در باره خالصان و برگزیدگان است و او را فرمان داد كه پیام را ابلاغ كند و از بیماردلان و منافقان هراس نداشته باشد و حفاظت او را عهده دار باشد... .
تا آنجا كه فرمود: رحمت خدا برشما باد! پس از پایان این تجمع، به خانه‏هایتان برگردید و به خانواده خود، وسعت و گشایش دهید و به برادران خود نیكی كنید و خداوند را بر نعمتی كه ارزانی‏تان كرده، سپاس گویید. با هم باشید، تا خداوند هم متحدتان سازد، به یكدیگر نیكی كنید، تا خداوند هم، الفت شما را پایدار كند، از نعمت الهی به یكدیگر هدیه دهید، آن گونه كه خداوند بر شما منت نهاده و پاداش آن را در این روز، چندین برابر عیدهای گذشته و آینده قرار داده است. نیكی در این روز، ثروت را می‏افزاید و عمر را طولانی می‏كند. ابراز عاطفه و محبت به هم در این روز، موجب رحمت و لطف خدا می‏شود. تا می‏توانید، در این روز از وجودتان خرج خانواده و برادرانتان كنید و در برخوردها و ملاقات ها ابراز شادمانی و سرور كنید...»(۳).
● آیین عید غدیر و ائمه[علیهم السلام]
ائمه اهل ‏بیت علیهم السلام، این روز را شناخته و شناسانده و آن را عید نامیدند و همه مسلمانان را به عید گرفتن آن دستور دادند و فضیلت آن روز و ثواب نیكوكاری در آن را بیان كردند.
فرات بن احنف می‏گوید: به امام صادق(علیه السلام)عرض كردم: جانم فدایت! آیا مسلمانان عیدی برتر از عید فطر و قربان و جمعه و روز عرفه دارند؟ فرمود: آری! با فضیلت ترین، بزرگترین و شریف ترین روز عید نزد خداوند، روزی است كه خدا دین را در آن كامل ساخت و بر پیامبرش محمد(صلی الله علیه و آله و سلم )این آیه را نازل فرمود: " الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتی و رضیت لكم الاسلام دینا" گفتم: آن كدام روز بود؟ فرمود: هر گاه یكی از پیامبران بنی‏اسرائیل می‏خواست جانشین خود را تعیین كند و انجام می‏داد، آن روز را عید قرار می‏دادند. آن روز، روزی است كه پیامبراكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، علی(علیه السلام)را به عنوان هادی امت نصب كرد و این آیه نازل شد و دین كامل گشت و نعمت خدا بر مومنان، تمام شد. گفتم: آن روز، كدام روز از سال است؟ فرمود: روزها جلو و عقب می‏افتد، گاهی شنبه است، گاهی یك شنبه، گاهی دوشنبه، تا... آخر هفته. گفتم: در آن روز، چه كاری سزاوار است كه انجام دهیم؟ فرمود: آن روز، روز عبادت و نماز و شكر و حمد خداوند و شادمانی است، به خاطر منتی كه خدا بر شما نهاد و ولایت ما را قرار داد . دوست دارم كه آن روز را روزه بگیرید. (۴).
حسن بن راشد از امام صادق(علیه السلام)روایت می‏كندكه: به آن حضرت عرض كردم: جانم فدایت! آیا مسلمانان را جز عید فطر و قربان، عیدی است؟ فرمود: آری ای حسن! بزرگتر و شریف ‏تر از آن دو. پرسیدم: چه روزی است؟ فرمود: روزی كه امیرالمومنین(علیه السلام)به عنوان نشانه راهنما برای مردم منصوب شد. گفتم: فدای شما! در آن روز چه كاری سزاوار است كه انجام دهیم؟ فرمود : روزه می‏گیری و بر پیامبر و دودمانش درود می‏فرستی و از آنان كه در حقشان ستم كردند، به درگاه خدا تبری می‏جویی. همانا پیامبران الهی به اوصیاء خویش دستور می‏دادند روزی را كه جانشین تعیین شده،«عید»بگیرند. پرسیدم: پاداش كسی كه آن روز را روزه بگیرد چیست؟ فرمود: برابر با روزه شصت ماه است. (۵).
عبدالرحمان بن سالم نیز از پدرش روایت كرده كه: از حضرت صادق(علیه السلام)پرسیدم: آیا مسلمانان غیر از جمعه، قربان و فطر، عیدی دارند؟ فرمود: آری، عیدی محترم‏تر. گفتم: چه روز؟ فرمود : روزی كه حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم)، امیرالمومنین(علیه السلام)را به امامت منصوب كرد و فرمود: «من كنت مولاه فهذا علی مولاه» . عرض كردم: آن روز، چه روزی است؟ فرمود: به روزش چه كارداری؟ سال در گردش است، ولی آن روز، هیجدهم ذی‏ حجه است. پرسیدم: در آن روز شایسته است چه كاری انجام شود؟ فرمود: در آن روز، با روزه و عبادت و یاد كردن محمد و آل محمد، خداوند را یاد می‏كنید . همانا پیامبراكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)توصیه فرمود كه مردم این روز را عید بگیرند. پیامبران همه چنین می‏كردند و به جانشینان خود وصیت می‏كردند كه روز تعیین جانشین را عید بگیرند. (۶)
امام صادق(علیه السلام)نیز روزه غدیرخم را برابر با صد حج و عمره مقبول نزد خداوند می‏دانست و آن را«عید بزرگ خدا»می‏شمرد.
در« خصال»صدوق از مفضل بن عمر روایت شده كه: به حضرت صادق(علیه السلام)عرض كردم: مسلمانان چند عید دارند؟ فرمود: چهارعید. گفتم: عید فطر و قربان و جمعه را می‏دانم. فرمود: برتر از آنها روز هیجدهم ذی‏ حجه است. روزی كه پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)،(دست)حضرت امیر(علیه السلام)را بلند كرد و او را حجت بر مردم قرار داد. پرسیدم: در این روز، چه باید بكنیم؟ فرمود: با آن كه هر لحظه باید خدا را شكر كرد، ولی در این روز، به شكرانه نعمت الهی باید روزه گرفت. انبیای دیگر نیز این گونه به اوصیای خود سفارش می‏كردند كه روز معرفی وصی را روزه بدارند و عید بگیرند .
در حدیث دیگری در«مصباح شیخ طوسی»(۷)امام صادق(علیه السلام)آن روز را روزی عظیم و مورد احترام معرفی كرده است كه خداوند حرمت آن را بر مومنان گرامی داشته و دینشان را كامل ساخته و نعمت را بر آنان تمام نموده است و در این روز، با آنان عهد و میثاق خویش را تجدید كرده است. امام، غدیرخم را روز عید و شادمانی و سرور و روز روزه شكرانه دانسته كه روزه‏اش معادل شصت ماه از ماه های حرام( محرم، رجب، ذی قعده و ذی حجه)است. در حدیثی دیگر است كه، حضرت صادق(علیه السلام)در حضور جمعی از هواداران و شیعیانش فرمود: آیا روزی را كه خداوند، با آن روز، اسلام را استوار ساخت و فروغ دین را آشكار كرد و آن را برای ما و دوستان و شیعیانمان عید قرار داد، می‏شناسید؟ گفتند: خدا و رسول و فرزند پیامبر داناتر است، آیا روز فطر است؟ فرمود: نه. گفتند: روز قربان است؟ فرمود: نه، هر چند این دو روز، بسیار مهم و بزرگند، اما روز« فروغ دین»از اینها برتر است، یعنی روز هیجدهم ذی حجه... .
فیاض بن محمدبن عمر طوسی در سال ۲۵۹( در حالی كه خودش ۹۰ سال داشت.)گفته است كه حضرت رضا(علیه السلام)را در روز غدیر ملاقات كردم، در حالی كه در محضر او جمعی از یاران خاص وی بودند و امام(علیه السلام)آنان را برای افطار نگاه داشته بود و به خانه‏های آنان نیز طعام و خلعت و هدایا، حتی كفش و انگشتر فرستاده بود و وضع آنان و اطرافیان خود را دگرگون ساخته بود و پیوسته فضیلت و سابقه این روز بزرگ را یاد می‏فرمود.
محمدبن علاء همدانی و یحیی بن جریح بغدادی می‏گویند:
ما به قصد دیدار احمدبن اسحاق قمی - از اصحاب امام عسكری علیه السلام - در شهر قم به در خانه‏اش رفته، در زدیم. دختركی آمد. از او درباره احمد بن اسحاق پرسیدیم. گفت: او مشغول عید خودش است، امروز عید است. گفتیم: سبحان الله! عید شیعیان چهارتاست: عید قربان، فطر، غدیر و جمعه. (۸).
این نیز نشان دهنده سیره عملی بزرگان شیعه، نسبت به این روز فرخنده است. امید است كه جامعه شیعی، با اهتمام ورزیدن به عید ولایت و رهبری، رشد خودشان را نشان دهند و با تكریم این حبل المتین استوار شیعه، دین خویش را نسبت به بنیادهای اعتقادی ادا كنند.

پی‏نوشت ها:
۱) به نقل از علامه امینی در جلد ۳ الغدیر.
۲) شرف المصطفی .
۳) مصباح المتهجد، ص ۵۲۴ .
۴) تفسیر فرات بن ابراهیم كوفی، در سوره مائده .
۵) كافی، ج ۱، ص ۳۰۳ .
۶) همان، ص ۲۰۴.
۷) همان، ص ۵۱۳ .
۸) الغدیر، ج ۳، به نقل از مختصر بصائر الدرجات .

منبع : مجمع جهانی شیعه شناس