شبکه‌های زنجیره‌ی ارزشی و مقتضیات جدید کار الکترونیکی

در اینترنت هیچ حد و مرزی وجود ندارد. فرایندهای پیشه‌گانی اطلاعات‌مدار[۳] می‌توانند به فراسوی محدوده‌ی شركت‌ها برسند و هم عرضه‌كنندگان و هم مشتریان را دربرگیرند. مراكز دادوستد الكترونیكی صحنه‌ی روابط متداخل سازمانی[۴] شده است. با افزایش پیچیدگی‌ها، تقاضا‌های جدیدی برای جذب كاركنان الكترونیكی[۵] مطرح می‌شود. در شركت‌های گسترش‌یافته، همه به كارگر الكترونیكی تبدیل می‌شوند، زیرا در یك فضای (نه در یك مكان) متشكل از شبكه‌های مجازی، همه با هم در ارتباط‌اند و با یكدیگر همكاری می‌كنند. كاركنان الكترونیكی به لطف كاركرد‌های حاصل از ساختار دانش جدید، ظهور كرده‌اند و در یك جریان زمانی دائمی، دانش را فرا می‌گیرند، ارائه می‌دهند، و آن را مصرف می‌كنند. كاركنان الكترونیكی، دانشكار هستند. آنان دانش را به شیو‌ی مستقیم كسب می‌كنند، ارائه می‌دهند، و مصرف می‌كنند. محیط‌های پویایی كه در آن كار می‌كنند، به هیچ واسطه‌ای كه میان آنان و دانش فاصله ایجاد كند و منجر به اتلاف وقت شود، اجاز‌ه‌ی دخالت نمی‌دهند.
● هیاهو فرومی‌نشیند، و اینترنت همچنان رشد می‌كند
اقتصاد جدید، مشكل‌دار و بیمار است. بحران هنوز به پایان نرسیده، اما دو سال اخیر هم برای اینترنت، سال‌های رشد تصاعدی بوده . آغازگر[۶]ها و دات‌كام‌[۷]ها ناپدید می‌شوند، اما در جریان دائمی بهره‌برداری بهینه‌ی گروهی[و سازمانی] از كاربردهای اینترنت، هیچ وقفه‌ای رخ نمی‌دهد. اینترنت دارای كاربردی فراگیر شده و به سكوی ارتباطات در فرایند‌های تجارت اطلاعات‌مدار بدل شده است.اكنون شركت‌ها یك گام پیش‌تر می‌روند. آن‌ها با استفاده از اینترنت و گذار از محدودیت‌هایی كه داشته‌اند، فرایند‌های كاری‌شان را گسترش می‌دهند و آن‌ها را عمیقاً با تشكیلات عرضه‌كنندگان، شركا، مشتریان، و گاهی حتی رقبایشان، پیوند می‌دهند. مؤسسات به شركت‌ها‌ی گسترش‌یافته بدل می‌شوند، به ایجاد شبكه‌ها و جوامع زنجیره‌ی ارزشی می‌پردازند و از بهینه‌سازی بالقوه‌ای كه قبلاً هرگز تجربه نكرده بودند، لذت می‌برند.
● شركت‌های گسترش‌یافته: مقتضیات و راه‌حل‌ها
در صنعت خودروسازی، همكاری نزدیك با عرضه‌كنندگان سابقه‌ای طولانی دارد. امروزه شركت‌های گسترش‌یافته باز هم پیش‌تر می‌روند و شبكه‌های اطلاعات‌مدار به هم پیوسته‌ای‌ را در كنار كل زنجیره‌ی ارزشی ایجاد می‌كنند كه نه‌تنها عرضه‌كنندگان، بلكه شركا و مشتریان را نیز دربرمی‌گیرند. شركت‌ اصلی بصورتی گسترده به استفاده از منابع برون‌سازمانی[۸] روی آورده‌ و بنابراین به مقدار زیادی به شركا وابسته است. به‌منظور فائق‌آمدن بر مشكلات فزاینده‌ی پیشه‌ی اصلی [این مجموعه] كه به مقدار زیادی به مشاركت [شركا] وابسته است، محیط‌های كاری تجارت الكترونیكی، مثل مراكز دادوستد الكترونیكی متداول شده‌اند.به نظر می‌رسد كه در اینجا دور باطلی وجود دارد و شركت‌هایی نیز با آن درگیر هستند. امروزه شركت‌های كم‌رونق، به‌منظور صرفه‌جویی در هزینه‌ها و كاهش مشكلات، به استفاده از منابع برون‌سازمانی روی آورده‌اند. اما این وابستگی به شركا، منجر به افزایش مشكلات و همچنین قیمت‌ها می‌شود. انتظار می‌رفت كه تجارت الكترونیكی و مراكز دادوستد الكترونیكی، این مشكلات را كاهش دهند، اما ماهیت بسیار سیسمتیك آن، همچنان باعث افزایش این مشكلات گردید. آگاهی از واقعیت «هزینه‌های نهایی مالكیت»، بر بینش واقع‌بینانه‌ی موجود افزود. در نهایت، تنها از طریق برنامه‌های كاربردی سودمند و با دانش فنی كاركنان باكفایت بود كه این دور باطل قطع شد. افرادی كه دانش آنان با برنامه‌های كاربردی سودمند پشتیبانی می‌شد، غلبه بر مشكلات را ممكن ساختند. شركت‌ها با استفاده از كارمندان مطلع و برنامه‌های سودمند، می‌توانند یك شیوه‌ی دوگانه را دنبال كنند:
۱) انقباض
۲) رشد همزمان.
انقباض از طریق تمركز بر پیشه‌ی اصلی، و رشد از طریق ایجاد یك شبكه‌ی مشاركت گسترش‌یافته. در چنین محیط پویا و پیچیده‌ای، كاركنان الكترونیكی نقش خود را محوری می‌یابند، زیرا دانش آنان است كه مبنای موفقیت می‌باشد. در فرایندهای پیشه‌گانی محیط‌های گسترش‌یافته، اطلاعات و دانش جایگاه اصلی را دارند. در نهایت، آن‌ها بازنمایاننده‌ی عنصر انسانی و اهمیت فراوان آن در میلیاردها معامله‌ی عددی هستند.روابط گسترش‌یافته‌ی فراسوی مرزهای شركت‌، از همه‌ی فعالان، با توجه به قابلیت‌های اجتماعی و حرفه‌ای آن‌ها، خواسته‌های بسیاری را می‌طلبد. آنچه بیش از همه مورد نیاز است، قابلیت‌های كلیدی یك حرفه است.
شركت‌ها نیازمند به تأمین خدمات دانشی [مورد نیاز] در فرآیند‌های پیشه‌گانی اطلاعات‌مدار، همراه با تمامی عناصر زنجیره، با كار‌كرد ارزشی گسترش‌یافته هستند. این یك چالش فوق‌العاده برای آموزش جمعی، و یك اقدام جمعی با كاركرد محافظه‌كارانه‌ی سنتی، و همراه با پذیرش مشكلات غالباً جدی است. هنگامی كه خریداران در حال بستن قراردادهایشان در اینترنت هستند، لازم است كه با اطلاعات، دانش، و آموزش از طریق اینترنت، پشتیبانی شوند.
زمانی كه از یك مركز دادوستد الكترونیكی استفاده می‌كنند، باید در آن مركز دادوستد الكترونیكی پشتیبانی شوند. وجود یك مركز آموزش نوین و «واقعی» ساخته‌شده از سنگ و آجر، یا نوبت‌دهی برای یك دوره‌ی آموزشی (كه ماهیتاً در آن، تاریخ مشخصی تعیین نمی‌شود) هیچ فایده‌ای برای آن‌ها ندارد.اعتماد، اساس تمامی تراكنش‌ها، چه در شكل سنتی و چه در محیط الكترونیكی است. مسیر رسیدن به اعتماد، دانش است. به‌منظور ایجاد اعتماد و انجام تراكنش‌های مطمئن، لازم است كه دانش به صورت یك خدمت، در تمامی زنجیره‌ی ارزشی گسترش‌یافته ارائه شود.
چنین خدمتی از طریق ورودی[۹]های دانش و برنامه‌های یادگیری الكترونیكی و در ورای محدوده‌های سنتی بخش منابع انسانی ارائه می‌شود، و از طریق ارائه‌ی گزینه‌های پیشنهادی در امر آموزش و دانش، به بخش «مدیریت روابط مشتریان» در بهبودبخشیدن به صداقت و وفاداری مشتریان، و به كارمندان مسئول خرید در بهبودبخشیدن به كیفیت روابط با كارگزاران، كمك می‌كند.
همان‌طور كه در پایگاه اینترنتی متعلق به شركت تداركات دانشگاه‌های مجازی[۱۰] آمده: « فروشندگان نیازمند آموزش‌دادن و خریداران خواستار یادگرفتن هستند.»مهیاكردن چنین زیرساختاری آسان نیست. افراد در امتداد خطوط زنجیره‌ی ارزشی گسترش‌یافته در محیط‌های مجازی عمل می‌كنند. بنابراین توانایی كسب، بازنمایی و توزیع دانش باید دقیقاً در این محیط‌، در حالت كاملاً اطلاعات‌مدار انجام گیرد. امروزه برنامه‌های كاربردی كه افراد را قادر به انجام این كار بكنند، بسیار مورد نیازند.
● مقتضیات تازه‌ی كاركنان الكترونیكی: به‌دست‌آوردن و توزیع دانش جاری
ارائه‌ی دانش و آموزش به‌صورت الكترونیكی در شركت‌ها پانزده سال سابقه دارد. امروزه برنامه‌های مهارت‌آموزی رایانه‌محور در هر مركز آموزشی معمول شده. گرچه اكنون مهارت‌آموزی رایانه‌محور، برای توزیع سریع‌تر و دسترسی بهتر، از طریق وب جهانگستر و به‌عنوان مهارت‌آموزی وب‌محور ارائه می‌شود، اما دانش نسبتاً راكدی از این طریق عرضه می‌شود.
سرعت فرایندهای اینترنتی به انعطاف‌پذیری و سازگاری‌پذیری بالا در تأمین دانش و آموزش نیاز دارد و به نظر می‌رسد كه مهارت‌آموزی‌های رایانه‌محور برای این محیط جدید مناسب نیستند.تولید مهارت‌آموزهای رایانه‌محور به زمان بسیار زیادی نیازمند است و هزینه‌های بسیاری دارد. مهارت‌آموزهای رایانه‌محور نمی‌تواند تقاضاهای حاصل از كوتاه‌شدن زمان و چرخه‌ی تولید و تحویل به بازار را برآورده سازد. این برنامه‌ها اساساً مبتنی بر تعامل میان انسان و ماشین است، اما ساختن دانش‌ در اینترنت، به ارتباطات فردبه‌فرد نیاز دارد و از آن بهره می‌گیرد.
از آن‌جا كه در این روند، زمان عامل بسیار حیاتی به‌شمارمی‌آید، تأمین دانش باید با جریان ارتباطات درون شركت‌های گسترش‌یافته تلفیق شود. مسیری كه از شناسایی دانش آغاز و به ایجاد یك فرصت یادگیری (با معنای‌ آموزشی) ختم می‌شود باید به‌‌طور چشمگیری كوتاه شود. با توسعه‌ی دامنه‌ی دانش درونی و تأمین آموزش برای تمامی مشتریان و شركا و در نتیجه برای بازارهای خارجی، میزان كیفیت مورد انتظار از نظر محتوا و عرضه نیز افزایش چشمگیری می‌یابد.ازاین‌رو صاحبان دانش در شركت‌ها باید بدون مداخله‌ی هیچ واسطه‌ای، خودشان قادر به تأمین دانش باشند.
آیا این مقتضیات را می‌توان برآورده كرد؟ بله، خوشبختانه از طریق برنامه‌هایی كه كم‌وبیش در دسترس هستند یا به زودی به بازار خواهند آمد، این امر امكانپذیر است. برنامه‌های نرم‌افزاری نوینی كه برای تولید محتوا تهیه می‌شوند، به چالش‌های جدید پاسخ می‌دهند. برنامه‌های مهارت‌آموزی را می‌توان مطابق با معیارهای زمان بازاریابی، در وب جهانگستر قرار داد. نسل برنامه‌های پیش‌ساخته و خودكار ایكس‌ام‌ال/ اچ‌تی‌ام‌ال/ پی‌دی‌اف ، امكان تولید سریع، با محتوای غنی و تعاملی را فراهم می‌سازند. با این برنامه‌های كاربردی سهل‌الاستفاده، صاحبان دانش می‌توانند به‌طور انفرادی یا با همكاری یكدیگر و به شكلی سریع و كارآمد، دوره‌های آموزشی تعاملی را تولید و اصلاح كنند و آن‌ها را از طریق وب منتشر نمایند.این امر مضامین فوق‌العاده‌ای را برای كاركنان الكترونیكی به همراه دارد. عرضه‌ی دانش را می‌توان از طریق خود صاحبان دانش به انجام رساند و پشتیبانی كرد. عرضه‌ی مستقیم دانش از طریق برنامه‌های نرم‌افزاری، از افزایش واسطه‌ها در فرایند تولید دانش جلوگیری می‌كند، انجام این فرایند را به طرز چشمگیری سرعت می‌بخشد، و در هزینه‌ها كاهش قابل‌ملاحظه‌ای می‌دهد. زمانی كه نرم‌افزار‌های مناسب، «توانایی بی‌وقفه در بازخوراندن دانش به دانش و تجربه به تجربه را به نوع بشر می‌دهد»، پتانسیل بی‌سابقه‌ای برای دستیابی به بهره‌وری می‌توان به‌وجود آورد.

[۱]. Leopold Reif, “About extended enterprises, value chains networks and new requirements for e-work”, in Telework ۲۰۰۱-Report of the ۸th European Assembly on New Ways to Work. Helsinki: ۱۲-۱۴.۹.۲۰۰۱, pp. ۱۴۴-۱۴۶.
[۲]. دانشجوی دكتری اطلاع‌رسانی و كتابداری دانشگاه فردوسی مشهد
[۳]. Informated business processes
[۴]. cross-organizational
[۵]. e-worker
[۶]. start-up
[۷]. dot.com
[۸]. outsourcing
[۹]. portal
[۱۰]. powered.com - the Dell and Barnes & Noble virtual universities provider
لئوپلد ریف[۱]
مترجم: عبدالرضا نوروزی چاكلی[۲]
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران