تلاش زنان برای ایرانی ماندن

از زمان انقلاب مشروطیت که یکی از بزرگ‌ترین انقلاب‌های سیاسی عصر خویش بود،‌وضعیت زنان در ایران دچار دگرگونی خاص شد.
شاید برای اولین بار در همان زمان بود که زنان به صورت منسجم به فعالیت سیاسی روی آوردند. آنها برای خود هیچ نمی‌خواستند و تنها به استقلال وطن فکر می‌کردند.اما بعد از آنکه در مجلس اول به حقوق آنها اعتنایی نشد زنان برای بیان معضلات و مشکلات خود انجمن‌های سیاسی را تشکیل دادند. رهبران این انجمن‌ها زنان تحصیلکرده‌ای بودند که به نوعی با رهبران مشروطه آشنایی داشتند و می‌توانستند از نظرات آنها استفاده کنند.
این دسته از زنان با فرستادن چندین نامه به مجلس شورای ملی خواستار تشکیل مدرسه و انجمن سیاسی به صورت علنی شدند. اما در مجلس اول به این نامه‌ها توجهی نشان داده نشد و زنان مبارز به تشکیل انجمن‌های سیاسی به شکل محرمانه پرداختند. در بیشتر این انجمن‌ها، ‌خواسته اصلی زنان لزوم آموزش و گسترش سطح سواد زن ایرانی بود.
● انجمن مخدرات وطن/ ایرانی، ایرانی بپوش
این انجمن در سال ۱۳۲۹ در تهران تاسیس شد و ریاست آن برعهده زنی به نام بانو آغابیگم بود. هدف این انجمن دفاع از استقلال میهن، مخالفت با استقراض از بیگانگان، جلوگیری از خرید کالای خارجی، تبلیغ برای کالاهای داخلی از جمله پوشیدن لباس دوخت ایرانی با پارچه‌های ایرانی بود. مهم‌ترین اقدام این انجمن تاسیس یک مدرسه شبانه‌روزی برای دختران متعلق به طبقات فقیر و بی‌بضاعت بود. این مدرسه در تهران قرار داشت و حدود ۱۰۰ دانش‌آموز در آن به صورت رایگان تحصیل می‌کردند.
یکی دیگر از اقدامات مهم این انجمن مخالفت سرسختانه با اولتیماتوم روسیه بود. این انجمن برای اعتراض به نقض حق حاکمیت ملی، تظاهراتی برپا کرد که در این تظاهرات هزاران زن کفن‌پوش شرکت کردند. روز بعد از تظاهرات زنان به تلگراف‌خانه رفتند و اعتراض خود را از دخالت روسیه تزاری طی تلگرافی به تمام کشورهای بزرگ جهان مخابره کردند و پس از آن به خانه «سردار اسعد بختیاری» رفتند.به دنبال آن زنان تهران مصرف کالاهای روسیه و انگلیسی را تحریم کردند. انجمن مخدرات طوماری علیه دخالت بیگانگان از جانب زنان ایران تهیه کرد و به مجلس شورای ملی فرستاد.از اعضای مشهور این انجمن می‌توان از صدیقه دولت‌آبادی، دره‌المعالی، ماهرخ گوهرشناس، آغاشاهزاده امین، همسر ملک‌المتکلمین و دختر میرزا حسن رشدیه نام برد.
● انجمن آزادی زنان/ یک انجمن خانوادگی
قبل از آنکه جنگ جهانی اول شروع شود، انجمن آزادی زنان به همت میرزا باجی خانم، نواب سمیعی، صدیقه دولت‌آبادی، منیره‌خانم،‌ گلین‌خانم، تاج‌السلطنه و افتخارالسلطنه دختران ناصرالدین شاه تشکیل شد.
هدف این انجمن ایجاد زمینه برای شرکت زنان در فعالیت‌های اجتماعی بود. یکی از ویژگی‌های جالب و منحصر به فرد این انجمن شرکت اعضای آن در جلسه به صورت خانوادگی بود. اداره جلسات و سخنرانی‌ها به عهده زنان بود اما زنان می‌توانستند با همسران و فرزندانشان در جلسات حضور یابند.جلسات این انجمن ماهی دو بار در فیشرآباد به صورت مخفیانه برگزار می‌شد. افتخارالسلطنه دختر ناصرالدین شاه که به ملکه ایران مشهور بود یکی از فعالین این انجمن بود.
● جمعیت پیک سعادت نسوان/ بانوان مدرسه‌ساز
این جمعیت با همت روشنک نوع‌دوست در سال ۱۳۳۸ آغاز به کار کرد. نوع‌دوست در سال ۱۲۹۷ موفق به تاسیس یک مدرسه دوکلاسه دخترانه شد. وی با وجود فشارهای شدید و مشکلات ناشی از جنگ‌ جهانی اول این جمعیت را با کمک جمیله صدیقی، سکینه شبرنگ و اورانورس پاریاب تاسیس کرد. هدف این جمعیت بالا بردن سطح سواد در بین زنان ایرانی، تاسیس کلاس‌های اکابر، برگزاری سخنرانی‌ها و تاسیس کتابخانه برای بانوان بود.جمیله صدیقی و شوکت روستا که از فعالان این انجمن بودند بعدها توسط رضاخان دستگیر شدند و به زندان افتادند.
از اقدامات این انجمن انتشار مجله «پیک سعادت نسوان» بود که در آن مجموعه مقالات ادبی و اجتماعی برای کسب آزادی‌های زنان و بالا بردن سطح سواد‌ آنها چاپ می‌شد.
این انجمن علاوه بر تاسیس کلاس‌های اکابر ،دبستان دخترانه‌ای به نام «پیک سعادت» در رشت دایر کرد که هنوز هم باقی است.
● جمعیت نسوان وطن‌خواه/ اجرای نمایش برای بانوان
این جمعیت در سال ۱۳۴۰ به همت محترم اسکندری دختر شاهزاده علیخان تاسیس شد. پدرش از آزادیخواهان دوران مشروطیت بود و او توانست از این طریق با سایر افراد دوران مشروطیت آشنا شود.
هدف این انجمن با توجه به اساسنامه باقی‌مانده بعد از تاکید در حفظ شعائر و قوانین اسلامی، سعی در تهذیب و تربیت دختران، ترویج صنایع وطنی، با سواد کردن زنان، نگهداری از دختران بی‌کس، تاسیس مریضخانه برای زنان فقیر، تشکیل هیات تعاونی به منظور تکمیل صنایع داخلی و مساعدت مادی و معنوی نسبت به دفاع از وطن در موقع جنگ.مهم‌ترین و برجسته‌ترین شعار این انجمن پوشیدن لباس‌های وطنی بود. آنها با انتشار مجله «نسوان وطن‌خواه» و تشکیل کلاس‌های اکابر برای زنان و همچنین تشکیل مجالس سخنرانی در روشن کردن افکار زنان می‌کوشیدند. یکی از کارهای بی‌نظیر این جمعیت ترتیب دادن نمایش برای زنان بود. این جمعیت توانست با اجرای این نمایش و فروش بلیت مخارج دایر کردن کلاس‌های اکابر بانوان را تامین کند.
از اعضای سرشناس این انجمن می‌توان به نورالهدی منگنه، فخرآتا پارسا، صفیه اسکندری، فخرعظفی، ارغوان و مستوره اشاره کرد.
مستوره افشاری از اعضای بسیار فعال این انجمن بود که در تفلیس و دیگر شهرهای قفقاز تحصیل کرده بود و اداره کلاس‌های شبانه بانوان را به عهده داشت.
● مجمع انقلاب زنان / دوری از تجملات
این مجمع را یک دختر ۱۸ ساله در شیراز به‌نام زندخت بنیان گذاشت. نام اصلی‌اش «فخرالملوک» بود. او از نوادگان برادر کریم‌خان زند بود. مادرش بانو ضیاءالشمس دختر شریف‌الحکما بود که از پزشکان قدیم شیراز است. او نسبت به تحصیلات دخترش بسیار کوشا بود.زندخت استعداد زیادی داشت و اشعار زیبای ملی و میهنی می‌سرود و در روزنامه‌ها و مجله‌های معتبری چون حبل‌المتین چاپ می‌کرد.
او بعد از اتمام تحصیلاتش به عنوان معلم در دبستان عصمتیه شیراز به کار پرداخت. در مرامنامه این انجمن آمده است که این انجمن در راستای تهذیب اخلاق و ترویج صفات پسندیده بین خانم‌های ایرانی، ترویج معارف در توده نسوان، کوشش در ترقی نسوان و طرفداری از حقوق به وجود می‌آید.
از اقدامات مهم این انجمن ایجاد مدارس ابتدایی به صورت رایگان، تاسیس کلاس‌های اکابر و برگزاری سخنرانی‌هایی برای استفاده از کالاهای ایرانی و ترک تجملات غیرضروری بود.این انجمن نتوانست فعالیت زیادی بکند و توسط رضاخان تعطیل شد. اما زندخت راه دیگری پیدا کرد و آن انتشار مجله دختران بود. این مجله در شیراز تاسیس شد اما در تهران چاپ می‌شد.پس از استقرار حکومت پهلوی دیگر انجمن به صورت خودجوش برای زنان به وجود نیامد.

منبع : روزنامه تهران امروز