ارزیابی تحمل به خشکی و صفات مربوط به عملکرد دانه در لاین های جو هاپلوئید مضاعف شده

بذر ۷۲ لاین جو مضاعف شده جو (DH) حاصل از تلاقی رقم Steptoe با رقم Morex همراه والدین دریافتی از دانشگاه تولوز فرانسه در پاییز سال ۷۹ در گلخانه کاشته شد و بذر کافی برای آزمایشهای بعدی به دست آمد. این لاین ها در سالهای زراعی ۸۱ – ۸۰ و ۸۲ – ۸۱ در یک طرح بلوکهای کامل تصادفی، در سه تکرار، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در خطوط ۲ متری به تعداد ۴۰ بذر کشت شدند. پس از سبز شدن به منظور تجزیه کواریانس، تعداد بوته ها در هر خط ثبت گردید.
صفات مورد اندازه گیری عبارت بودند از: عملکرد دانه، تاریخ گلدهی، تاریخ ظهور سنبله، ارتفاع بوته، تاریخ رسیدن، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه در بوته، وزن هزار دانه، طول سنبله و درصد پروتئین دانه. ابتدا برای تمام صفات تجزیه کواریانس انجام شد و صفات عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه در بوته و طول سنبله معنی دار شدند. مشاهدات تصحیح شده صفات برای تجزیه مرکب داده ها مورد استفاده قرار گرفت و صفات فوق در نتایج تجزیه آماری، تفاوت معنی داری نشان دادند. همبستگی عملکرد دانه با صفات ارتفاع بوته (r=۰.۳۲۵**)، تعداد دانه در سنبله (r=۰.۳۲۴**)، تعداد پنجه در بوته (r=۰.۴۴۷**) و وزن هزار دانه (r=۰.۳۰۷**) مثبت و در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار بود و ضریب تبیین برای این چهار صفت براساس مدل به ترتیب برابر %۲۰, %۱۰.۵, %۱۰.۶ و %۹.۴ برآورد شدند. ضریـب تغییـرات صفات مورد اندازه گیری فوق الذکر به ترتیب ۱۴.۷, ۱۱.۷, ۲۶.۸, ۱۳.۵, ۱.۷, ۸, ۳.۶, ۳.۳, ۴۰.۵ و ۹.۹ درصد بود. بیشترین ضریب تغییرات در صفات «عملکرد دانه» و «تعداد پنجه هر بوته» و کم ترین ضریب تغییرات در صفات «تاریخ رسیدن» و «تاریخ گل دهی» مشاهده شد. رگرسیون چند متغیره خطی نشان داد که ۷۱% تغییرات عملکرد دانه (Y) توسط ۴ صفت تعداد پنجه در بوته (x۷)، ارتفاع بوته (x۴)، تعداد دانه در سنبله (x۶) و وزن هزار دانه (x۸) توجیه می شود. بهترین معادله متوسط عملکرد دانه بر مبنای رگرسیون مرحله ای به شرح زیر برآورد شد.
Y = -۴۲۸.۸ + ۱۷.۲۲x۷ + ۵.۸۲x۸ + ۳.۵۲x۶ + ۱.۷۰x۴
نتایج تجزیه علیت نشان داد که اثر مستقیم متوسط تعداد پنجه، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله بر متوسط عملکرد دانه، مثبت و بالاست؛ ولی صفت ارتفاع بوته فقط اثر غیرمستقیم مثبت و بالایی از طریق متوسط تعداد پنجه بر متوسـط عملکرد دانه دارد. میانگین داده های صفات مربوط به تکرارهای ۱ و ۲ با هم و ۳ (مربوط به دو سال) به طور جداگانه برای تجزیه کلاستر استفاده شد و مشخص شد که والدین با فاصله اقلیدسی دور از هم قرار گرفته اند. ضمنا برای مقایسه میانگینهای صفات مورد مقایسه از T۲ هتلینگ استفاده شد و مقادیر T۲=۱۷۸.۵ و F=۱۶.۸** به دست آمد که نشان دهنده این واقعیت است که دو گروه (بدون آبیاری و با آبیاری) از لحاظ صفات مورد مطالعه، تفاوت معنی داری دارند. نتایج این بررسی در هر دو گروه حاکی از آن است که خصوصیاتی مانند تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه را می توان به عنوان شاخصهایی برای گزینش در جهت بهبود عملکرد دانه و حتی علوفه دام در ارقام جو مورد مطالعه توصیه نمود.

سیدعلی پیغمبری
بهمن یزدی صمدی
سیروس عبدمیشانی
احمد صرافی
علیرضا طالعی
محمدرضا قنادها

منبع : پایگاه اطلاعات علمی