فرهنگ شهروندی حلقه گم شده زندگی در پایتخت

تبدیل شهرنشین به شهروند، به ویژه در کلان شهری همچون تهران یکی از راه های حل بحران های شهری به ویژه در بخش های خدمات شهری است و این هدف که در اغلب موارد توسط مدیران شهر به فراموشی سپرده می شد امروز در راس برنامه های مدیریت شهری قرار دارد.
محله محوری، توجه به مناطق مرکزی و جنوبی شهر، توسعه خدمات و رفاه شهری، توجه به مسایل فرهنگی شهر همه و همه از مواردی بوده که مدیریت شهری در دوره جدید به آن عنایت جدی داشته است تا به هدف خود یعنی ایجاد تفاوت در دو نقش شهرنشین و شهروند و توسعه نقش شهروندی برسد.
محمد باقر قالیباف شهردار تهران بارها رسالت های عمده شهرداری تهران را گام برداشتن در حوزه تربیت اعلام کرده است و از نظر او وظیفه شهرداری تهران فقط جمع آوری زباله و آسفالت کردن معابر نیست، بلکه وظیفه این نهاد ایجاد مراکز فرهنگی و تربیتی در جهت ارتقای فرهنگ شهروندی است.
در واقع مدیریت جدید درصدد است تا تفکر عام مردم در رابطه با وظایف شهرداری در حیطه فعالیت های عمرانی و خدمات فنی شهری را تغییر داده و مردم به تدریج با فعالیت های فرهنگی و اجتماعی شهرداری آشنا شده و از مدیران شهری خود انتظار ارتقا سطح خدمات اجتماعی و فرهنگی داشته باشند.ایجاد نقش شهروندی به این دلیل برای مدیریت شهری اهمیت دارد که در جامعه احساس تعلق شهری را ایجاد کرده و به تبع آن مسئولیت پذیری افراد را نسبت به محیط شهری بالا می برد.
به عبارت دیگر زمانی که فرد خود را به عنوان شهروند یک شهر تلقی می کند ناخودآگاه نسبت به جنبه های مختلف آن احساس مسئولیت کرده و در واقع خود را با دیگران در امور شهری شریک می داند.درست در این زمان است که می توان از فرد انتظار همکاری با مدیریت شهری برای ایجاد زمینه های زیست بهتر در شهری مطلوب را داشت.
می توان انتظار داشت که شهروند از حقوق فردی خود در قبال حقوق جمعی شهری گذشت کند.استفاده شهروندان از حمل و نقل عمومی و اشتیاق کمتر آن ها نسبت به استفاده از خودرو شخصی برای رفع معضل ترافیک و آلودگی هوای شهر از مصادیق گذشت از حقوق فردی به نفع حقوق جمعی است.
این در حالی است که نتایج تحقیقات جامعه شناسان شهری نشان داده که میزان تعلق اجتماعی شهروندان تهرانی ضعیف است و شهروندان نسبت به محیط زندگی خود احساس تعلق و یگانگی ندارند.گسترش شهرها در نتیجه افزایش جمعیت و مهاجرت از روستاها پدید آمده است، همچنین مهاجرت از روستا به شهر باعث تراکم جمعیت شهر می شود و این در حالی است که مهاجران وارد شده به شهر با اوضاع و احوال زندگی شهری خو نگرفته اند.
کمبود امکانات و تسهیلات شهری در قبال روند افزایش بی رویه جمعیت موجب شده تا احساس نارضایتی در شهرنشینان ایجاد شود و روند ایجاد نقش شهروندی و تعلق به شهر را در افراد کندتر کند و در واقع درصورتی که امکانات و رفاه شهری در جامعه ای افزایش یابد افراد ساکن در آن نقش شهروندی را سریع تر تجربه خواهد کرد.
از سوی دیگر آگاهی از نیازها و مسائل مردم و بررسی نگرش آنان در میزان نقشی که می توانند در رفع مشکلات شهری داشته باشند، زمینه مساعدی برای برقراری ارتباط منطقی و صحیح بین نهاد خدمت رسان به شهروندان و خود شهروندان فراهم ساخته و اعتماد میان شهروندان و مدیریت شهری برقرار می شود.
مشارکت شهروندان در مدیریت شهری می تواند در تامین منابع اقتصادی، کاهش هزینه خدمات، افزایش انسجام اجتماعی، کاهش آسیب ها و تنش های ناشی از زندگی شهری و رضایت شهروندان موثر باشد.از این رو مدیریت شهری در صورتی می تواند موفق باشد که از پایین ترین سطح تا بالاترین سطح در آن مدیریت کلان شهری، مدیریت شهری - مناطق شهری- نواحی شهری و محلات شهری به عنوان لایه های سیاست گذاری و تصمیم گیری وجود داشته باشد.یکی از دلالی اصلی این که بر اساس نتایج به دست آمده از تحقیقات جامعه شناسان شهری; میزان تعلق اجتماعی شهروندان ضعیف است، آن است که تهران بیش از آنکه دارای شهروند باشد، افراد شهرنشین دارد.
بنابراین باید با افزایش برنامه های آموزش فرهنگی و اجتماعی، حقوق زندگی شهری به شهروندان شناسانده و زمینه مشارکت اجتماعی آنان در مدیریت شهری فراهم شود.هر اندازه که پروژه های فرهنگی- تفریحی شهرداری ها نمود بیشتری داشته باشد و تغییر سیمای شهر جلوه ای با شکوه تر یابد پرداخت هزینه هایی که به نوعی به خود شهروندان بازمی گردد; چندان دشوار نیست.
اگر پرداخت مالیات برابر با رفاه ملموس باشد; شهروندان پرداخت آن را وظیفه خویش می دانند. دکتر سید موسی پورموسوی، مشاور شهردار تهران در امور توسعه و مطالعات شهری معتقد است مشات هویت شهری امروز ما را متاثر از دلایل تاریخی، فرهنگی و اجتماعی گذشته می داند و معتقد است; هویت شهری ما برگرفته از هویت شهروندان ماست و ابتدا باید از شهروندان خود هویتی را تعریف کنیم تا بتوانیم بر مبنای آن هویت شهری را تعریف کنیم.کارشناسان معتقدند توسعه خدمات شهری و اجرایی طرح های مشارکتی و محله ای راهی است که در ایجاد نقش شهروندی موثر است و در واقع رفاه شهری می تواند شهرنشین را به شهروند تبدیل کند.از سوی دیگر توجه عادلانه به توسعه در محله های مختلف شهر و تقسیم یکسان طرح ها و بودجه های شهری در محله های مختلف راهی است که می تواند در تشویق شهروندان به مشارکت شهری موثر باشد.
رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران می گوید: شورایاری محله در ۳۷۱ محله تهران که متشکل از معتمدین محله است توانسته اند تعامل مثبتی را با مردم برقرار کنند که این همان تجلی شهروندی است و تشکیل این شورا امروز سرمایه ماست.
عامل اساسی دیگر در ایجاد نقش شهروندی وجود اخلاق مشارکت است که این اخلاق وابسته به نحوه برخورد مدیران شهری با شهروندان و نحوه عملکرد آن هاست.سید موسی پورموسوی مشاور شهردار تهران با تاکید بر نبود مفهوم شهروندی در کشور تصریح می کند: ما در کشور دارای مدیر شهرداری هستیم نه مدیر شهری، چرا که اساسا مفهومی به نام شهروند در کشور ما وجود ندارد که نیازمند مدیر شهری باشد.
به گفته وی ، متاسفانه در کشور ما شهرداری نقش خدماتی پیدا کرده است; در حالی که شهرداری اساسا یک نهاد اجتماعی است. در حقیقت تا زمانی که مردم برای خویش جایگاه شهروندی را قایل نشوند, شهرداری ها هم به همین صورت خدماتی باقی خواهند ماند.
وی محلات را کانون تحولات شهری در این می داند و از فضای محله به عنوان بهترین مکان برای نهادینه کردن مفهوم شهروندی نام می برد. جامعه شناسان معتقد هستند که مشارکت شهروندان باید از سطحی ترین موارد تا طرح های برزگ شهری دیده شود.
در صورتی که این امر صورت گیرد مردم برای سرمایه گذاری در حوزه شهری تشویق شده و سرمایه های بخش خصوصی به این سمت سرازیر می شود و مشکلات کمبود اعتبار و مالی شهرداری نیز برای اجرای پروژه های شهری تا حدودی مرتفع خواهد شد.
در واقع احساس شهروندی مشارکت مالی را نیز از سوی شهروندان به دنبال خواهد شد و شهروندان در سرمایه گذاری و سوددهی شهر خود را سهیم می کنند. در این رابطه شهردار تهران معتقد است که کار مردم را باید به دست مردم سپرد و با ایجاد بستر مناسب برای حضور آنان در همه ابعاد به صورت عادلانه و یکنواخت، اداره شهر را به آنان سپرد. چرا که هزینه شهر را همین شهروندان پرداخت می کنند. به گفته قالیباف، معتمدان محلات باید به کار شهرداری نظارت کنند و در زمینه های شهری به شهروندان آموزش همگانی دهند، چرا که محلات پایه و اساس جامعه هستند و معضلات اجتماعی باید از محلات بر طرف شود و به تدریج از سطح اجتماع برداشته شود.
شهردار تهران تاکید دارد که خدمات رسانی و توزیع عادلانه آن تلاش برای ایجاد اشتغال فرزندان و تربیت صحیح وظیفه مدیریت شهری است و تلاش برای پیشبرد این سه محور نیازمند مشارکت همگانی و حضور همه مردم است.معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران می گوید: به جوانی جمعیت به عنوان یکی از ویژگی های جامعه ایرانی است و رویکرد علمی در برنامه ریزی ها و رویکرد جهادی در فعالیت ها به منظور جلب مشارکت معنیدار مردم به ویژه جوانان در فعالیت های شهری از ویژگی های مدیریت شهری کارآمد است.
وی می گوید: شعار شهرداری تهران شهروند مداری و توسعه محله ای است و ما باید با ایجاد انگیزه و احساس تعلق اجتماعی مردم و ارتقای سطح دانش آنان، شهروندانی مسئول و اجتماعی بسازیم. به گفته نوریان، احیای هویت محله ای نیز از محوری ترین موضوعات کاری شهرداری تهران است. نوریان ادامه می دهد: «شهروند سالم، خانواده سالم، محله سالم و شهر سالم» با توسعه محلات، به عنوان کوچکترین واحد شهری محقق می شود. انجام مطالعات اجتماعی با رویکرد کاربردی و برای حل علمی معضلات محلی و افکار سنجی و انجام امور فرهنگی، اجتماعی و هنری از برنامه های شهرداری تهران برای محله ها است.
بخش اعظم فعالیت های شهرداری در حوزه آسیب های اجتماعی، ایجابی و پیشگیرانه است و تنها در بخش های اندک و مشخصی با آسیب ها و معضلات اجتماعی مبارزه می شود. هویت محله ای می تواند به عنوان زمینه ای عملی و در دسترس برای مشارکت مدنی شهروندان مورد توجه مدیریت شهری قرار گیرد.
مشارکت های اجتماعی مردمی، استفاده از قابلیت ها و توانایی های شهروندان در ساماندهی امور شهر، افزایش توان مدیریت شهری در اجرای پروژه ها و طرح ها، احصا» مشکلات و چالش های واقعی شهروندان و ساکنان هر محله و تعامل با حوزه های دولتی و عمومی از مهم ترین اهداف رویکرد محله محوری در مدیریت شهری است. بهترین راه انتقال مشکلات و خواسته های مردم به مدیریت شهری و دستگاه ها نیز شورایاریها هستند که تاکنون این حلقه مفقوده بوده است.
از دیگر مزایای مشارکت شهروندی را اولویتبندی اجرای طرح ها و پروژه های شهری با توجه به تصمیم شهروندان است.اظهارات مسئولان مدیریت شهری نشان می دهد که لزوم مشارکت شهروندان در مسایل شهری را درک کرده اند و در تلاش هستند با هدفدار کردن اقدامات شهرداری برای رسیدن به این خواسته، روحیه شهروندی و همیاری گروهی را در ساکنان پایتخت تقویت کرده و از مشکلات این کلان شهر بکاهند.

ندار ریحانی

منبع : روزنامه ابتکار