پدر علم فیزیک ایران

● به مناسبت ۱۲ شهریور، روز درگذشت استاد حسابی
استاد حسابی سال ۱۲۸۱ در تهران و در یک خانواده تفرشی متولد شد. در آن زمان به ذهن هیچ‌کس خطور نمی‌کرد که سال‌ها بعد او پایه‌گذار دانشگاه تهران، اولین محل تحصیل علوم جدید در ایران شود و جامعه مهندسی و علوم پیشرفته ایران را مدیون عزم و اراده خود کند.
هیچ‌کس به اندازه‌ او در بنیانگذار سازمان‌ها و نهادهای علمی و صنعتی کشور پیشرو نبوده. در چهارسالگی به همراه خانواده به بغداد رفت و پس از دو سال به دمشق و پس از یک سال به بیروت عزیمت کرد و در مدرسه فرانسوی بیروت به تحصیل پرداخت. دکتر حسابی برای ادامه تحصیلات به مدرسه آمریکایی بیروت رفت و در ۱۷ سالگی از دانشگاه آمریکایی بیروت لیسانس ادبیات گرفت.
سپس در دانشکده فرانسوی بیروت مهندس راه و ساختمان شد. بعد از بازگشت از دانشگاه آمریکایی بیروت به تحصیل اختر‌شناسی، ریاضی، تاریخ و زیست‌شناسی پرداخت و بعد از چندی راهی فرانسه شد و در آنجا مهندسی برق و مهندسی معدن خواند. به علت علاقه شدیدی که به فیزیک پیدا کرد و استعدادی که از خود نشان داد با رفتن او به دانشگاه “سوربن” و گذراندن دوره دکترای فیزیک موافقت شد.
دکترای فیزیک را با درجه ممتازی گذراند و عازم آمریکا شد.
پس از حدود دو سال تحقیق در دانشگاه شیکاگو و چند سال تدریس در دانشگاه “پرینسون” با دلی آکنده از عشق به وطن و هموطنان خود به ایران بازگشت و اولین مدرسه مهندسی راه را تاسیس کرد.
به دلیل ازیاد دانشجو، دکتر حسابی تصمیم گرفت محل بزرگتر و آموزش وسیعتری را پایه‌‌ریزی کند.
به همین دلیل بعد از گفتگویی سخت با وزیر آموزش‌ موفق شد رضایت او را برای تاسیس دارالمعلمین عالی جلب کند و بعد از تاسیس آن محل با همکاری دانش‌آموزان آن اولین رادیوی ترانزیستوری در ایران را بسازد و روح خودباوری را در بین آن جوانان تقویت کند.
دکتر حسابی توانست رشته فیزیک ایران را به موفقیت امروز برساند که هزاران نفر فارغ‌التحصیل دارد.
استاد فقید از جمله پایه‌گذاران دانشگاه تهران بود و دانشکده فنی و دانشکده علوم دانشگاه تهران را تاسیس کرد. اولین رصدخانه تعقیب ماهواره‌ها در شیراز، پایه‌گذاری موسسه ژئوفیزیک و مرکز اتمی دانشگاه تهران و تدوین قانون استانداردها گوشه دیگری از خدمات ارزنده استاد حسابی است.
استاد حسابی با وجودی که عضویت انجمن فیزیک اروپا، انجمن فیزیک آمریکا، انجمن فیزیک فرانسه، آکادمی علوم نیویورک و بسیاری انجمن‌های معتبر جهانی را داشت و به عنوان یک نظریه‌پرداز فیزیک در بالاترین سطح علمی جهان مطرح بود، تدریس در ایران و انتقال دانسته‌های خود به دانشجویان را بر هرکاری ترجیح می‌‌داد و هرگز پیشنهاد کار در خارج را نپذیرفت و همیشه حتی تا آخرین روزهای عمر در کنار دانشجویانش باقی ماند.
استاد حسابی به امر واژه گزینی و اعتلای زبان علمی فارسی شدیدا عشق می‌ورزید. قریب شصت سال کار روی یک فرهنگ لغات علمی فارسی به انگلیسی و انگلیسی به فارسی، مبین علاقه استاد به این امر است.مهندس ایرج حسابی فرزندش می‌گوید:
“پس از پیروزی انقلاب اسلامی، استاد با عشق به خودکفایی کشور و با گرو گذاشتن همین تنها ملک زندگی خود، نزد بانک‌ها و تهیه وسایل آزمایشگاهی و تجهیزات پژوهشی و صنعتی در همین خانه بیش از ۱۲۰ نفر از شاگردان خود اعم از مهندسان، متخصصان، تکنسین‌های کارآزموده و استادان دانشگاه را به کار و تحقیق مشغول کرد.حدودا ۴۸ نوآوری در صنایع مکانیک، هیدرودینامیک، الکترونیک و اپتیک فیزیک، حاصل کار ایشان در ۸۰ تا ۹۰ سالگی است.
مقام معظم رهبری در مورد این استاد ارجمند می‌فرمایند: “خدمتی که استاد دکتر سید محمود حسابی به فرهنگ ایران نمودند، کمتر از خدمتی نیست که ایشان به علم فیزیک کردند.”
سرانجام دکتر محمود حسابی، بزرگمردی که مدت هفتاد سال برای شناساندن و اعتلای فیزیک در ا یران تلاش کرد، در ۱۲ شهریورماه ۱۳۷۱ روی در نقاب خاک کشید و جامعه علمی ایران یکی از ستاره‌های درخشان خود در صد سال اخیر را از دست داد.

آفرین فخری علیایی

منبع : روزنامه رسالت