اکران وحشت در رؤیای کودکی

احساس ترس در کودکان به دلیل نداشتن تجربه کافی و عدم شناخت کامل جهان اطراف و پدیده ها سریع اتفاق می افتد. کودکان اغلب به محض رو به رو شدن با یک تجربه جدید یا موجودات عجیب در داستان ها و فیلم ها دچار ترس می شوند و اگر این ترس بطور صحیح هدایت نشود می تواند پیامدهایی در پی داشته باشد.
کودکان در طول بازی و تفریحات کودکانه خود در پی دستیابی و گسترش درک خود از جهان و افراد اطراف هستند و در همین اثنا است که تصورات و توانایی های آنها شکل گرفته و موجب رشد کودک می شود. پس از رشد توانایی های کودک در اجرای نمادین نقش های اجتماعی، کودک احساس و عقیده خود را راجع به آن نقش در قالب بازی بیان می کند. این نقش های نمادین به چند دسته تقسیم می شوند، یک دسته بندی عمده، نقش های خانوادگی و فامیلی و دیگری نقش های نشأت گرفته از شخصیت های کارتونی و داستانی است.
کودکان تا سن - هفت الی هشت سالگی به سختی می توانند حقیقت را از تخیل و رؤیا تشخیص دهند.
علاوه بر این قدرت تشخیص در جزئیات رفتار، حرکات یا پیچیدگی ها معنایی ندارند، از این رو مشاهده صحنه های ترسناک، تأثیرات منفی اجتناب ناپذیری بر آنها خواهد داشت. نقش والدین در این میان بسیار مهم است و باید نسبت به فیلم ها و داستان های کودکان توجه بیشتری داشته باشند.
● میزان ترس
میزان ترس در بین همه کودکان یکسان نیست. برخی از انواع ترس که در بین اکثر کودکان رایج است عبارتند از: ترس از افراد غریبه، جدایی از والدین، صداهای بلند و عجیب، حیوانات، اتاق تاریک، موجودات عجیب، مرگ، هیولا و.‎.‎.
گاهی اوقات مطالعه یک کتاب داستان ترسناک برای کودک می تواند احساس ترس را در او برانگیزد، زیرا کودکان هنگام گوش دادن به داستان خود را به جای شخصیت اصلی داستان قرار داده و تمام احساسات آن را بطور ناخودآگاه در خود شبیه سازی می کنند و در واقع به داستان از دید کاراکتر اصلی آن نگاه می کنند. این احساس ترس هنگامی برای کودک شیرین و مناسب است که داستان به شکلی مناسب پایان پیدا کند. خواندن داستان های تخیلی مناسب تر به نظر می رسند زیرا در صورت بروز اتفاقات ترسناک در دنیای به ظاهر واقعی کودک به دید نادرستی از جهان اطراف دست یافته و دنیا را جایی خطرناک و پر از افراد شیطانی می بیند و از این رو فضایی از ترس بر وجود او حاکم شده و بستر نامناسبی را برای رشد او فراهم می آورد. این حالات در کودکان هنگام مشاهده فیلم های ترسناک تشدید می شود زیرا عامل تصویر نیز احساس ترس را در او تقویت کرده و علاوه بر این، پیام های نادرست را با سیگنال های قوی تری به کودک ارسال می کند. کودک هنگام دیدن فیلم دقیقاً به رفتار، حرکات و گفتار شخصیت ها توجه می کند و این در حالی است که او نمی تواند بین حرکات خشن و پرخاشگرانه واقعی یا میکس شده تمایزی قائل شود. علاوه بر این تأثیرات منفی روانی مشاهده این فیلم ها می تواند در آینده بر سلامت فیزیکی کودک تأثیر گذاشته و حتی باعث بروز مشکلات روحی در او شود.
به منظور کاهش این پیامدها والدین باید هنگام مشاهده فیلم های ترسناکی که مناسب کودک است در کنار او نشسته و صحنه های مختلف و اتفاقات مختلف را به زبانی کودکانه برای او توضیح دهند. این گونه مکالمات می تواند به کودک در کسب مهارت های غلبه بر ترس کمک کند، زیرا گاهی اوقات ترس در کودکان به دلیل داشتن تصور نادرست از پدیده ها در آنها شکل می گیرد برای مثال مرگ به این دلیل برای کودک ناگوار و ناخوشایند است که کودک آن را نوعی جدایی و دور شدن از آشنایان می داند. از این رو توصیه می شود والدین نیز هنگام تشریح اتفاقات به این موارد توجه کنند.
● بی تفاوتی
والدین هرگز نباید به ترس کودک بیش از اندازه توجه نشان داده یا نسبت به آن بی تفاوت باشند.
توجه بیش از حد به ترس در کودک این باور را در او ایجاد می کند که آن موضوع واقعاً خطرناک است و باید از آن اجتناب کرد، از این رو کودک جرأت خود را از دست داده و فردی ترسو بار می آید و حتی گاهی عکس العمل های او در برابر ترس نیز تشدید می شود.
توجه نداشتن به ترس در کودک می تواند باعث ایجاد احساس ناامنی در کودک شود. والدین باید کودک را مورد حمایت قرار داده و با فراهم آوردن شرایط مناسب مانند نشستن در کنار کودک، گرفتن دست کودک و.‎.‎. بستر آرامی را برای رویارویی با شرایط مجازی ترس برای او فراهم کنند.
استفاده از عبارت هایی مانند «تو نباید بترسی» یا «دلیلی برای ترسیدن وجود ندارد» در واقع سرپوش گذاشتن روی مسئله است، زیرا ترس یک احساس طبیعی است و والدین نباید این احساس را در کودک نفی کرده و مورد سرزنش قرار دهند بلکه باید این فرصت را به کودک بدهند که در فضایی آرام علت نگرانی و ترسش را بیان کند. سپس مفهوم واقعی و غیرواقعی را برای او بیان کرده و بدین ترتیب بین عوامل واقعی و خیالی ترس تمایز قائل شوند، زیرا کودکان این قدرت تشخیص را نداشته و هر دو را به یک اندازه ترسناک می پندارند.
● ترس و دلایل فرهنگی
پسر بچه ها به دلیل شرایط فرهنگی اغلب بر این باورند که نباید از چیزی بترسند و از این رو ترس را در دل خود نگه می دارند که این مسئله می تواند با مشکلاتی مانند بی اختیاری ادرار، لکنت زبان و ‎.‎.‎. خود را نشان دهد.
● بیان احساسات
تشویق کودک به بیان احساسات و ابراز اشتیاق نسبت به شنیدن سخنان کودک می تواند احساس ترس آزاردهنده را در آنان تا حد چشمگیری کاهش دهد.
علاوه بر این ، والدین باید به کودک بگویند هر کسی با دیدن این مناظر دچار ترس می شود و این احساس تنها منحصر به او نمی شود. آنها باید به کودک گوشزد کنند که افراد قوی و شجاع کسانی نیستند که هرگز نترسند، بلکه کسانی هستند که می توانند احساس ترس خود را کنترل کنند.
از راهکارهای مؤثر دیگر دراین زمینه باید به تقویت اعتماد به نفس در کودکان اشاره کرد، زیرا این فاکتور یکی از عوامل بسیار مهم و مؤثر در کنترل احساس ترس است.
● تخیلات نامحدود
فیلم های ترسناک به دلیل تأثیر مستقیمی که در تحریک دوحس بینایی و شنوایی دارد در دو حافظه دیداری و شنیداری ذخیره شده و موجب بروز تخیلات نامحدودی در فرد می شود.
تخیلاتی که گاهی بسیار ترسناک تر و مبهم تر از صحنه های واقعی خود فیلم هستند، به شکلی که میزان تمیز بین واقعیت و خیال را در نزد کودک و حتی نوجوان به حداقل کاهش داده و باعث نقصان در فعالیت های بدیهی آنها می شوند. نشانه های بارز این نوسان در خواب و خوراک آنها خود را نشان می دهد البته تأثیرات مخرب این قبیل فیلم ها صرفاً محدود به اختلالات جسمی یا کاهش تمرکز و دقت نیست، بلکه شواهد متعددی در دست است که برخی از کودکان و نوجوانان به دلیل فقدان الگوهای سالم رفتاری و نبود یک سیستم تعاملاتی مناسب در درون خانواده، با برخی از قهرمانان این قبیل آثار همانند پنداری کرده و خود را به جای آنها قرار می دهند.
عواقب چنین تعاملی، کسب هویت کاذب، دور از واقع و کاملاً مغایر با ارزش های اجتماعی است که با گذشت زمان به جای خود واقعی فرد قرار گرفته و ناآگاهانه شخص را به سمت ارضای نیازهایی سوق می دهد که متعلق به او نیست اما از اقدام و ارضای آنها احساس لذت می کنند، و این دقیقاً لحظه بروز فاجعه است که متأسفانه گاهی تدابیر شدید درمانی و بستری شدن را برای فرد به دنبال خواهد داشت. اگر آگاهانه بیندیشیم در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما هیچ گاه برای پروراندن یک قهرمان نیاز به خوفناک کردن آن احساس نشده است. رستم قهرمانی است افسانه ای که سراسر مبارزات وی مملو از دروس اخلاقی است، حتی اگر پیامد مبارزه با شکست باشد. این در حالی است که قهرمانان وارداتی به دلیل خلأ انسانی و اجتماعی خودآگاهانه مجبورند فراطبیعی عمل کنند و حتی اقدام به شکنجه کرده یا مرتکب جنایت شوند. والدین باید فرصت هویت سازی را از خود دریغ نکنند و در اقدامی اولیه باعث بهبود روابط خود با فرزندشان شوند زیرا ما باید نخستین همانندهای کودکان خود باشیم. در قدم دوم اساطیر و الگوهای ملی و مذهبی مان که به وفور در تاریخ و ادبیات کشورمان وجود دارند، به اندازه کافی جذاب و الگوبردار می باشند. به گفته خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب اخلاق ناصری: اگر می خواهید کودکتان در بزرگسالی فردی موفق بار آید با افرادی بزرگ و موفق معاشرتش دهید و اگر می خواهید از بدی ها پیروی نکند مذمت افراد بد را نزد او بگویید و از معاشرت وی با آنان بپرهیزید.

زینب سادات محسنی
دکتر مهدی کرمی، روانشناس

منبع : روزنامه ایران