حضور طبیعت در مجموعه چینی های آبی و سفید

حضور طبیعت در مجموعه چینی های آبی و سفید
(آستانه شیخ صفی الدین در اردبیل)
به كوشش : نوشین دخت نفیسی
ناشر: فرهنگستان هنر - به مناسبت همایش بین المللی طبیعت درهنر شرق - ۱۳۸۴
پیشینه تاریخی:
شاه عباس صفوی (۹۹۶ - ۱۰۳۸ هجری قمری) پس از برقراری امنیت و آرامش در مرزهای شرقی و غربی كشور، برنامه های وسیع سازندگی و عام المنفعه را در شهرهای بزرگ آغاز كرد.از جمله كارهای او آباد كردن و مرمت بقعه های متبركه بود و برای پشتیبانی مالی از این تشكیلات موقوفات گسترده ای به نام «چهارده معصوم» بنیان نهاد.
همچنین تمامی مجموعه كتابهای عربی و علوم قرآنی خود را به بارگاه حضرت رضا(ع) در مشهد مقدس و مجموعه كتابهای فارسی، تاریخی، ادبی و همچنین مجموعه كامل ظروف چینی خود را به آستانه شیخ صفی الدین اردبیلی هدیه كرد. سیاهه كامل مجموعه وقفی را جلال الدین منجم یزدی، وقایع نگار عصر صفوی در اثر خود به نام «تاریخ عباسی» ثبت كرده است.
به استناد این سیاهه، مجموعه موقوفی شاه عباس شامل ۱۱۶۲ قطعه بوده است كه با این وصف مجموعه یاد شده از بزرگترین مجموعه های جهان به حساب می آید كه شامل : ظروف چینی با لعاب سفید رنگ تخم مرغی - رنگارنگ مینایی - تك رنگ زرد و قهوه ای و سبز رنگ سالادن یا سنگینه است «چینی ها با نقش آبی كبالت در زمینه سفید» و چند قطعه نادر آثار از سنگ یشم، دوركوهی، عقیق و یك چراغ بلورین مرصع نیز در میان آنهاست.
بنابر گزارش فردریك زاره - ایران شناس آلمانی - كه نخستین بررسی مهم را در آستانه شیخ صفی الدین در اردبیل انجام داد، از تالار مربع شكلی با پوشش گنبد درضلع شرقی مجموعه ساختمانی آستانه یاد می كند. و می نویسد: در زیر گنبد، قاب بندی چوبی احداث ودر آن طاقچه هایی به شكل خود ظرف ها برای نگه داری آنها ساخته شده است. بنا بر گزارش فردریك زاره، تمام شبكه قاب بندی به رنگ های طلایی و آبی بوده و جایگاه مناسبی برای نگهداری چنین چینی های گرانبهایی بوده است.در سال ۱۸۷۵ میلادی، هنگامی كه «بارون ماكس تیتلمان» از اردبیل دیدن كرد، «چینی خانه» به حالت ویرانه درآمده ، ظروف چینی بر كف اطاق انباشته و اغلب ترك برداشته و قطعات شكسته آن زیر آوار خاك مدفون شده بود.
با تأسیس موزه ایران باستان (افتتاح ۱۳۱۶ خورشیدی)، بخش زیادی از بازیافت مجموعه اردبیل، از جمله «چینی خانه» به تهران منتقل شد و در معرض نمایش قرار گرفت و از آن نگهداری علمی به عمل آمد.
مجموعه چینی های آبی و سفید اردبیل، از غنی ترین مجموعه جهان از منظر تنوع، تعداد و طبیعت پردازی در هنر نقاشی چین، بخصوص نقاشی تزیینی است.
●ویژگی های هنری و تصویری چینیان:
مضمون هنرهای تزیینی چین طبیعت پردازی است ؛ نقاشان چینی با انتخاب منظره به عنوان مضمون اصلی خویش در واقع می خواستند فقط به روشن ترین شیوه، همان باور كهن چین - وحدت انسان و طبیعت - را بیان كنند و منظر نگاری در كار آنها حاوی تمام انواع صورت های حیات است كه این امر وفور طبیعت و فعالیت های انسان را نشان می دهد. چنین می نماید كه نگارگری به شیوه آزاد و با قلم موهایی نسبتاً عریض انجام می گرفته است و مجریان آن بیشتر هنرمندان با روحیه خلاقی بودند كه تا آن زمان تحت تأثیر تقاضاهای انبوه و سری سازی مورد نیاز صادرات قرار نگرفته و تابع سرمشق جزوه های طراحی نیز نبودند؛ این آزادی عمل فرصت های مناسبی را برای بدیهه سازی پیش می آورد، خلاقیت های هنرمندان را پیش می برد تابا اجرای گوناگون همان نقش مایه ها وتركیب بندی های مرسوم برغنای تصویر آثار بیفزایند.
در مجموعه اردبیل یك قاب سنگین از سده ۱۵ میلادی (۹ هجری قمری) موجود است كه تمام سطح آن را با رنگ آبی پوشانده، فقط محل نقش را سفید رها كرده اند، در نتیجه آذین به شكل اژدهایی سفید بر زمینه آبی تیره نمایان شده است. نقش گل، از جمله نقشمایه های مهم هنر چینیان است. گل های لوتوس، ختمی ، كاملیا، شقایق ، گل سرخ ...
از منظر مردمان سرزمین چین ، «گل» فقط از لوازم مسرت بخش به شمار نمی آید. بلكه درباره آن همچون یك پدیده زنده می اندیشند و شأن و احترامی برای آن قائل اند كه دست كمی از احترام به انسان نیست.
نیرویی كه سبب می شود تا «گل» از خاك برخیزد و روی یك ساقه ظریف و باریك قامت راست كند، در هوا با متانت بایستد و در همان حال هم نوسان كند، مایه درنگ ، تأمل و تعمق چینی هاست. افزون بر آن حساسیت ها و نازك طبعی «گل» ، رویش آرام یا سریع آن از یك غنچه پنهان و تبدیل احوال آن به شكفتگی شكوهمند، مضامینی برای آفرینش هنر فراهم می سازد. در چینی خانه اردبیل یك گروه كاسه های یك اندازه محفوظ است كه آرایش بدنه آنها منحصر به تصویر یك درخت موز، چند بوته خیزران واقع بر صخره هاست كه منظره بی روح و سرد گوشه ای از یك باغ را به تصویر درآورده است. نقش این كاسه ها گرچه یكسان هستند، ولی در هر یك از آنها تفاوتی به چشم می خورد و نشان دهنده آن است كه براساس یك سرمشق مشترك توسط اشخاص مختلف اجرا شده است.در مجموعه چینی خانه اردبیل نوعی از ظروف چینی آبی و سفید سده ۱۶ میلادی به سبك دیگری محفوظ است كه در غرب به چینی های «كراك» موسوم است.«كراك» در زبان های اروپایی به معنای كشتی بادبانی است. این مجموعه از ظروف موجود در چینی خانه اردبیل، محموله ای بوده كه در اوایل سده ۱۷ میلادی توسط یك كشتی هلندی از كشتی پرتغالی در دماغه «مالاكا» به غنیمت گرفته شده است. از این رو «مجموعه كشتی» نامیده می شود. به هر حال این محموله، از سفالینه های لعابداری بوده كه در دوران «مینگ» برای صادرات تهیه می شد.در مجموعه چینی خانه اردبیل تعدادی از آثار دارای نشان دو تن از سلاطین سلسله «مینگ» است؛ «چیاچینگ» Chia-ching (۱۵۲۲ -۱۵۶۶ میلادی) و «وان - لی » Wan-Li (۱۵۶۷-۱۵۷۲ میلادی) .
هنگامی كه شاه عباس موقوفه خود به آستانه صفی الدین در اردبیل را برقرار كرد، مصادف با دوران حكومت «وان - لی» بودكه ۳۰ سال پس از آن نیزادامه داشت.روایت شده است كه وان - لی در دوران سلطنت خود، دو مجموعه بزرگ از آثار برگزیده چینی های لعابدار را برای دو حكمران قدرتمند معاصر خود، جهانگیر شاه بابری در هندوستان و شاه عباس صفوی درایران، هدیه فرستاد. هم اكنون دست كم بخشی از مجموعه آستانه صفی الدین اردبیل می تواند مربوط به این هدایا باشد.
از خواجو تا...
عنوان: از خواجو تا...، گزیده آثار طنز و كاریكاتور استان كرمان
گردآوری و تدوین: مؤسسه فرهنگی هنری مفرغ
شمارگان: ۲۰۰۰ جلد
۳۶۱ صفحه ‎/ قیمت با جلد شومیز: ۳۷۰۰ تومان و با جلد گالینگور: ۴۲۰۰ تومان
این كتاب به مناسبت برگزاری اولین جشنواره طنز و كاریكاتور بم و با همكاری خانه طنز و كاریكاتور بم تهیه و تدوین شده است.
در ابتدای كتاب، دو یادداشت درج شده یكی به قلم علی ملانوری، مدیركل ارشاد اسلامی استان كرمان و دیگری به قلم مهدی محبی كرمانی مدیر مؤسسه فرهنگی مفرغ.
علی ملانوری در مقدمه این كتاب نوشته است: پس از واقعه تأثربرانگیز زلزله بم، شهر در ازدحام تلاش یاران همدل رو به آبادانی و نو شدن دارد. اگرچه احیا و بازسازی در همه عرصه ها، آرامشی نسبی بر شهر و مردمانش حكمفرما نموده، اما ملال ناشی از سكون و سكوت فرهنگی و فكری می تواند خاطرات ناگوار آن روزها را در دل ها زنده كند. رسالت اهل هنر كه همانا پشتیبانی روحی و روانی جامعه است مدنظر برنامه ریزان فرهنگی قرار گرفته و حتی لحظه ای به حاشیه رانده نشده است.
اینك خدمتگزاران فرهنگی مفتخرند «جشنواره سراسری طنز و كاریكاتور بم» را برپا نموده و با تكیه بر قدمت غنی طنز در استان كرمان با تورق برگ هایی از تاریخ ادبیات و مطالعه آثار ادیبانی چون:خواجوی كرمانی، طیان بمی، شاه نعمت اله ولی، هوشنگ مرادی كرمانی، حكیم قاسمی كرمانی، دكتر باستانی پاریزی، دكتر بهزاد اندوهجردی و ... و جست وجو و بررسی فرهنگ مردم، قصه ها و دوبیتی های محلی، علی الخصوص در شهر بم؛ علاوه بر زمینه سازی برای احیای نام بم به عنوان شهری كه تأثیر بسزایی در اعتلای هنر ایران داشته و تعامل هنرمندان بمی با هنرمندان سراسر كشور، در كاهش بحران های اجتماعی نقش عمده ای ایفا نموده است.
«مهدی محبی كرمانی»، مدیر مؤسسه فرهنگی مفرغ در یادداشتی تحت عنوان «عرض مخصوص» در ابتدای كتاب نوشته است: ادبیات ما، ادبیاتی استعاری است و زندگی ایرانی، زندگی پیچیده ای در میان تابوهاست. از كنار تابو جز به استعاره نمی توان سالم گذشت، به خصوص آنجا كه استعاره لنگ بزند، طنز جای پایی پیدا می كند.
●در انتهای كتاب آثار كاریكاتوریست هایی چون:
حمید خلوتی: متولد ،۱۳۵۶ لیسانس نقاشی با ۱۰ سال سابقه فعالیت و همكاری با مطبوعات استان در زمینه های تصویرسازی، طراحی و كاریكاتور.
- محمدصالح رزم حسینی: متولد ۱۳۵۸ كرمان، با ۱۲ سال سابقه فعالیت، برگزیده جشنواره سراسری جوان كشور در سال ۱۳۷۵ (كرمانشاه) _ برگزیده جشنواره سراسری جوان كشور ۱۳۷۶ (ارومیه) _ برگزیده جشنواره سراسری جوان كشور ۱۳۷۸ (كرمان) _ برگزیده جشنواره هنرهای تجسمی استان كرمان در سال ۱۳۸۱ و برگزاری بیش از ۱۷ نمایشگاه انفرادی و جمعی
- مهدی خواجویی: با ده سال سابقه فعالیت و شركت در ۲۰ نمایشگاه داخلی و خارجی از جمله: كنوكه میست بلژیك و بی ینال پنجم و ششم كاریكاتور تهران. خواجویی برگزیده اولین مسابقات بین المللی گل آقا، اولین جشنواره دانشجویان كشور و جشنواره دانشجویان جنوب شرق كشور نیز هست.
- حسین جنائی: متولد ۱۳۵۵ رفسنجان، با ده سال سابقه فعالیت و همكاری با: مطبوعات استان كرمان و آذربایجان غربی.
- حسام الدین باقری: متولد ۱۳۶۳ رفسنجان با هشت سال سابقه فعالیت و دو دوره شركت در مسابقات استانی و كسب مقام های اول و دوم.
- علی اكبر اكبریان: متولد ۱۳۶۳ شهرستان بم، با ۵ سال سابقه فعالیت و كسب مقام اول دانش آموزی سالهای ۸۰ و ۸۱.
- مجتبی مولایی زرندی: متولد ۱۳۵۹ زرند، با ده سال سابقه فعالیت و حضور در ۵ نمایشگاه.
- جواد كردی: متولد ۱۳۵۲ زرند، با ۴ سال سابقه فعالیت.
- حجت كردی: متولد ۱۳۶۱ زرند، با ۵ سال سابقه فعالیت.
- بیژن سلطانی نوه: متولد ۱۳۶۵ كرمان با ۵ سال سابقه.
- زینب امیری مقدم: متولد ۱۳۶۴ سیرجان، با ۳ سال سابقه فعالیت در زمینه كاریكاتور و كسب مقام سوم «دانشجویی آموزشكده های هنری كشوری» سال ۱۳۸۳.
- مرجان نادری نسب: متولد ۱۳۶۴ جیرفت، فارغ التحصیل رشته گرافیك و با ۲ سال سابقه فعالیت در زمینه كاریكاتور.
- وجیهه مرتضی پور: متولد ۱۳۵۸ و ۵ سال سابقه فعالیت در زمینه كاریكاتور.
- جواد خواجویی: متولد ۱۳۶۲ سیرجان، مدت فعالیت هشت سال و شركت در نمایشگاه سراسری طنز و كاریكاتور بم.
- یاسر قاسمی زاده راوری: متولد ۱۳۶۴ راور، با ۴ سال سابقه فعالیت در عرصه كاریكاتور و شركت در نمایشگاه های گروهی و انفرادی استان كرمان.

منبع : روزنامه ایران