رونق یافتن کتابخانه ها در رایانه ها

به اولین کتابخانه های من در ستون "کامپیوترها" در مجله "کامپیوترها در کتابخانه ها" خوش آمدید. امیدوارم که خواندن و اندیشیدن به مطالب نگاشته شده، برای شما جالب و سرگرم کننده باشد. در ستون اول، ابتدا به معرفی شخص خودم خواهم پرداخت و پس از آن از طریق مطرح نمودن برخی سوالات و پرسشها، شما را ترغیب کنیم تا در مورد این مسئله بیندیشید که: ساخته شدن کتابخانه ها از:
● تجربه مشترک ما
در این ستون قصد دارم فرصتی را برایتان ایجاد کنم که بتوانید از ارتباطات روزمره خودتان قدم به قدم فاصله بگیرید و به عقب برگردید و به این نکته فکر کنید که چگونه مطالبی را که شما در عصر خودتان از کتابخانه ها فرا گرفته اید، ممکن است در دنیایی به کار گرفته شود که با دنیایی که ما و کتابخانه هایمان در آن رشد و پیشرفت میکنیم، بسیار متفاوت به نظر برسد. قبل از اینکه چنین کاری انجام شود، در مورد مکانی که اهل آنجا هستم، اطلاعاتی به شما خواهم داد. با این وجود که ممکن است تجربیات کاری و حرفه ای خود من قابل گفتن به نظر نرسد، اما شرط می بندم که نقاط مشترک بسیار زیادی با هم خواهیم داشت.
بر طبق آنچه استنباط کرده ام، شما خوانندگان (CIL (Libraries in Computers در انواع کتابخانه ها کار کرده اید و اطلاعات شما در مورد این حرفه جدید و به روز می باشد، ولیکن برخی از اوقات شاید درباره بعضی مسایل بی اطلاع باشید، شما راجع به آنچه کتابخانه را به سوی موفقیت سوق میدهد، چیزهای بسیار زیادی فرا گرفته اید، اما نگران هستید که غالبا چیزهای بیشتری وجود دارند که باید آنها را بیاموزید، بسیار علاقمند هستید که درباره ابزارهای وب نیز اطلاعاتی کسب نمایید و پاره ای از اوقات آرزو میکنید که ایکاش همه چیز به کندی و آهسته پیش برود تا شما بتوانید به آنها دست پیدا کنید، شما اصرار بر این دارید که هدف اصلی و مقاصد کتابخانه شما هیچگونه نیازی به تغییر و تحول ندارند، با این همه، اطمینان داشته باشید که کتابخانه شما طی سالهایی که پیش رو دارید، بسیار متفاوت به نظر خواهد آمد.
● من با اظهارات شما چندان توافقی نداشتم،
حرفه خود من و مسیر زندگیم بسیار عجیب و هیجان انگیز بوده است و شاید هم انعکاس دهنده این نکته باشد که من لحظات جالب و هیجان انگیزی را هنگام کار کردن در کتابخانه ها داشته ام. من در سال ۱۹۹۵ در رشته کتابداری دانشکده میشیگان ثبت نام کردم، و در سال ۱۹۹۷ با درجه "استاد اطلاعات" از دانشگاه فارغ التحصیل شدم. اولین تجربه کاری من به عنوان یک کتابدار در دانشکده علوم پزشکی ویتنی در دانشگاه یل بود که از آن هم به عنوان کتابخانه دانشگاهی رشته پزشکی و هم به عنوان کتابخانه بیمارستانی برای بیمارستان نیوهون شهر یل استفاده می شد. در عین حال، در مورد اداره کردن یک کتابخانه پرکار چیزهای بسیار زیادی یاد گرفتم، چیزهایی از جمع آوری تا انتقال اسناد و از میز خدمات مرجع تا ارتباطات وب را هم آموختم. آنچه از میز خدمات مرجع در کتابخانه دانشگاهی در ذهنم باقی مانده است این است که ما سه پرسش مشترک داشتیم: "عنوان روزنامه را از کجا به دست آورده ام؟"، "چرا من نمی توانم این مقاله را از منزل مطالعه کنم؟" و " حمام کجاست؟"
برای پاسخ دادن به اولین پرسش، من و همکارانم سیستم فراداده ای روزنامه ای را تحت عنوان jake توسعه دادیم. شما می توانستید یک ارجاع را در jake تایپ کنید و این سیستم به شما خواهد گفت که پایگاه داده های پیوسته یک کپی یا رونوشت داشته است و اگر امکان داشته باشد شما را به مقاله مورد نظر متصل خواهد نمود. برای پاسخ دادن به دومین پرسش، به شما کمک خواهم کرد تا سیستم proxy را طراحی و نصب کنید و ابزار انتقال اسنادی را که یکی از اولین انواع خودش بود راه اندازی نمایید. تصدیق خواهم کرد که ما هرگز نرم افزار مفیدی را جهت کمک به حل مشکلات و مسا ئل مربوط به اتاق bathroom ننوشته ایم. در عین حال که بر روی این پروژه ها کار میکردیم، به برخی چیزها توجه داشته ایم که غالبا مشترک بوده اند. هر یک از آنها بستگی به منبع نرم افزار باز یا آزاد داشتند: خواه پایگاه داده ها برگشت پایانی داشته باشد، خدمات رسان وب، خدمات رسان پروکسی یا زبان برنامه نویسی، با استفاده از اجزاء و ترکیبات آزاد در وقت و هزینه صرفه جویی می کنند. بدیهی است که ما از نرم افزار رایگان سود می بریم، بنابراین تصمیم گرفتیم که بهترین راه برای شرکت در جنبش منابع رایگان این است که آثار و کارهای خودتان را به عنوان نرم افزار منبع رایگان منتشر نماییم. جهت دستیابی به این هدف، کد رمز مربوط به خودمان را هم در اختیارjake و هم در اختیار پروژه های ILL وب قرار دادیم و در طول این مدت نیز تمامی داده ها و اطلاعات مهیا شده را در اختیار jake گذاشتیم. خیلی زود مردم در مورد اینکه چگونه کار کردن با این نمونه های جدید کاری که برای خدمات جدید مطالعه ارایه شده، مفید بوده است. بسیاری از افراد عقاید خودشان را در باب بهتر شدن این خدمات مطرح کرده بودند. در اولین گام که کارکرد بهینه این طرح را مشاهده نمودیم، اقدام به راه اندازی سایت oss۴lib.org نمودیم که امروزه نیز فعال است و کاربرد دارد تا ایده استفاده از نرم افزار رایگان در کتابخانه ها و کمک به کتابداران توسعه داده شود.
درسی را که از نرم افزار منبع باز یا رایگان فرا گرفتیم، این بود که با شرکت کردن در این اجتماع چه به عنوان کاربران، چه به عنوان تولیدکنندگان و یا فقط به عنوان هواخواهان جدی ، تمامی دنیا را به سیستم های خودمان جذب خواهیم نمود و خواهان این مسئله هستیم که دستیابی و انجام این عمل برای همتایان ما هم ساده تر و راحت تر گردد. از طریق این سیستم ها توسعه خدمات کتابخانه ای راحت تر انجام خواهد گرفت.
در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ در کتابخانه های MIT بر روی پروژه Dspace کار کردم. برایم بسیار هیجان انگیز بود، زیرا ساختن یک مخزن جعبه افزار، کاری تکنیکی و سازمان یافته و در عین حال سرگرم کننده محسوب میشود و قرار بر این بود که به صورت یک نرم افزار منبع رایگان عرضه گردد و همچنین طرحMIT به گونه ای برنامه ریزی شده بود که در آن از Dspace برای جمع آوری اطلاعات و گسترش آنها در آزمایشگاهها، ادارات، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی کتابخانه های MIT به کار گرفته شده استفاده میشد. از سال ۲۰۰۲ من به عنوان یک برنامه نویس در مرکز انفورماتیک پزشکی یل و هر مکان دیگری که از پروژه ما حمایت میکرد، فعالیت نموده ام.
این پروژه ها دو فاکتور مشترک دارند. اولا اینکه هر کدام از آنها به یک منبع باز یا رایگان تبدیل میشوند. پس از سالها فعالیت کردن در رابطه با توزیع نرم افزار رایگان حتی تصور آن برایم امکان پذیر نیست که کار کردن در کتابخانه ها را بدون اینکه جنبش نرم افزار منبع آزاد یا رایگان بنا شده باشد، بپذیریم. با این حال این عملکرد ستون من نیست، این نکته ای است که در طول تجربیاتم بدست آمده است و در حقیقت برای کتابخانه های شما بسیار سودمند می باشد و من در برهه های زمانی مختلف آن را لمس خواهم کرد. هدف اساسی تر این ستون این است که هر یک از این پروژه ها سعی بر آن دارد یک سرویس خدماتی جدید را به کاربران کتابخانه ها پیشنهاد دهد و با استفاده از چنین شیوه ای کیفیت و نحوه ارایه خدمات به کاربران و مشترکین کتابخانه ها توسعه بیشتری پیدا خواهد کرد.
● معماری یا پایه ریزی مشارکت یک نکته کلیدی است
تیم ا. ریلی مسوول رسانه ا. ریلی در مورد این الگوی ارایه شده سخن می گوید و از آن تحت عنوان " معماری مشارکت" یاد میکند. او ابتدا از آن برای جنبش منبع باز یا رایگان به نحوی استفاده میکند که الگوهایی را که در روشهای مربوط به پروژه های نرم افزاری رایگان مشاهده نموده است، توصیف نماید. در حال حاضر، این عبارت همچنین توصیف می نماید که بهترین روشهایی که در کاربردهای امروزی وب به کار گرفته می شوند چه تفاوتهایی را دارا می باشند؟ و این مسأله به چه معنایی است؟
اولین و اصلی ترین اصل پیرامون " معماری مشارکت" محدودیت و ممانعت بسیار ناچیز آن در باب مشارکت می باشد. این مسأله به هر کسی که در آن شرکت کرده باشد، این توانایی را میدهد که کاربران جدیدی را وارد نماید و همانند شرکت کنندگان مدت بسیار طولانی را به این کار بپردازد. پایه محوری دیگر آن تعادل منظم و دقیق می باشد که شاید در تمامی اوقات حالتی متوازن و متعادل داشته باشد یعنی بین آزادی بی نظم و قانون و کنترل مرکزی و قدرت تصمیم گیری همیشه برای همه کاربران حالت تعادل وجود دارد. این تعادل ویژه برای تمامی پروژه ها لازم و ضروری می باشد، اگر چه که در ظاهر هیچگونه تفاوتی بین آنها مشاهده نمیگردد، لیکن نکته کلیدی این است که افراد بدون از دست رفتن سطح بینش خودشان نسبت به پروژه های طولانی مدت و اهداف آنها، قابلیت و توانایی لازمه را کسب کنند.
و شاید مهمترین نکته این ستون این باشد که: بهترین پروژه ها روشهایی را جهت پاداش دادن به مشترکین ارایه می دهند و بدین وسیله انواع تازه ای از پایگاههای ارزشی را در مورد عملکردهای جمع آوری شده افراد در رابطه با نرم افزار و کاربرد آن در اجتماع مورد نظر در اختیار اعضاء کتابخانه ها قرا میدهند. به عبارت دیگر، پروژه ها و کاربردهای بسیار زیادی وجود دارند که شما آنها را برای برآورده شدن چندین هدف مورد استفاده قرار میدهید و به شکل مستقیم آنها را به کار میگیرید و همه آنها در رسیدن به آن هدف به طور موفقیت آمیز عمل می کنند آگاهی پیدا خواهید کرد که در معرض اجرای موفقیت آمیز یک معماری مشارکتی قرا گرفته اید، موقعی که شما از آن بیشتر استفاده کنید، کاربرد آن برای سایر کاربران دیگر بهتر و ساده تر خواهد بود و بالعکس در صورتیکه هر شخص دیگری آن را مورد استفاده بیشتر قرا ر دهد، نتیجه حاصل از آن برای شما نیز سودمندتر خواهد شد.
● نمونه هایی از معماری های مشارکتی بزرگ
سایت Amazon.com با استفاده از اطلاعاتی راجع به آنچه دیگران خریداری میکنند به شما این امکان را میدهد که در هنگام خرید کردن، بهتر تصمیم بگیرید. به خاطر اینکه در این زمینه به موفقیت بسیار زیادی دست یافته است، خریدارانی که عضو این سایت شده اند، با دریافتن اطلاعاتی ویژه این توانایی را کسب خواهند کرد که در رابطه با موضوعات و اجناس موجود در این سایت چه عملکردی داشته باشند. شما فقط به خرید چیزهای اضافی مشغول هستید، همان کاری که در اکثر فروشگاهها انجام می دهید و هنگامی که در مکانی شما یک فروشنده مطلوب و دلخواه را مشاهده نمایید و یا کتابداری را ببینید که در مورد آنچه شما میل به خواندنش دارید، آگاهی دارد عملکرد و کارکردهای سایت Amazon.com نیز بسیار مشابه چینن مثالهایی است ولیکن در مقیاسی خیلی بزرگتر و وسیع تر.
رایج ترین و عمومی ترین خدمات اجتماعی علامتگذاری (bookmarking )از قبیل[۲]del.icio.usو [۳] Diggچنین امتیازات مشابهی را در جهت عملکرد افراد ایجاد نموده است. افراد از طریق ذخیره کردن رابط ها و اطلاعات را افزایش میدهند، آنها این داده ها را با کلمات و واژه های کلیدی برچسب گذاری مینمایند و میتوانند بر حسب دلخواهشان، این رابط ها را به پایین و بالا انتقال دهند. پس این کاربردها و همچنین اطلاعات و داده های گردهم آوری شده راجع به آنچه که اجتماع آنها درباره رابط های بخصوص و انتخاب شده می اندیشید، یک چشم انداز و بینش جدید و سودمند را فراهم خواهد نمود و آنها این ارزشهای زیاد را فقط با انجام دادن اعمال پیوسته بسیاری از افراد در هنگام انجام تکالیف مشابه، بوجود خواهند آورد.
سایت google نیز افراد و اعضاء بیشماری را که صفحات وب ارزشمندی را بسازند، مورد تشویق قرا میدهد. اگر از همان ابتدای کار فاقد یک فاکتور اساسی و اصولی نبود به چنین نمونه تحقیقاتی تبدیل نمی گشت. اگر چه که در حال حاضر سوال کردن درباره ارزش مربوط به برخی چیزهایی که ممکن است در سایت google با آن مواجه شوید کاری بس سهل و ساده می باشد، ولی به سالهای قبل بیندیشید یعنی زمانهایی پیش از بوجودآمدن google که در اختیار داشتن صفحات خودتان کاری دشوار و مشکل بود. ولیکن در حال حاضر و در عصر کنونی تمام صنایع به تکنیکهایی اختصاص داده شده که بتوانند ارزشهای الگوریتمی نمایه های google را ایجاد کنند که قابلیت آشکار نمودن و نشان دادن رابط ها و پیوست های بسیار زیادی را در یک سایت داشته باشند. بنابراین این نکته مطرح شده برای ما چه معنایی میتواند داشته باشد؟
● اندیشیدن دوباره به معماری کتابخانه ای نرمال
ادعا کردن مبنی بر اینکه کتابخانه ها در کاربران و اعضاء خودشان هیچگونه قابلیت و توانایی بوجود نمی آورند، بسیار نادرست و نا آگاهانه است و با این عقیده که کتابخانه ها هرگز علایق و نیازهای اجتماعی خودشان را منعکس نخواهند کرد نیز احمقانه می باشد. مرا به این متهم نکنید که آنچه من در این ستون نوشته ام در واقع نقد و انتقادی به کتابخانه هاست. من به این نتیجه دست یافته ام که "معماری مشارکت" یک توصیف بسیار جامع و جالب می باشد که میتواند در زمینه فکر کردن دوباره به تمامی آنچه در مورد کتابخانه ها فرا گرفته ایم، تجربه و آزمایش بسیار جذاب و سرگرم کننده ای باشد.
چنین بیان شده است که، ارزیابی مجموعه کتابخانه و خدمات آن در مقابل چنین نمونه هایی که در مورد جدول معماری مشارکت مطرح شده، چندین روزنه را نشان میدهد. میتوانیم امیدوار باشیم که ابزارهای انتخاب شده مطابق با نیازهای کاربر تغییر داده می شوند و انعکاس می یابند. ولیکن هیچ بحثی وجود ندارد که توسعه مجموعه به طور معمول یک پروژه مرکزی می باشد که از سوی کتابداران و شیوه های ارائه خدمات که از سوی آنها به کار گرفته شده است، تحت کنترل قرار دارد. چگونه می توانیم عملکردهای معمولی افراد را در مورد چیزهایی فراتر از دست رفتن عملکردهای فردی بسنجیم؟ فراتر از آنچه که ما درباره کتابهای معمولی و الگوهای صحیح مطالعه آنها و پیدا کردن آیتم هایی که توسط دیگران درخواست شده یاد میگیریم، نمونه واضح تر و آشکارتری وجود ندارد که من بتوانم آن را با مواردی که در قسمت فوق ذکر شد مورد مقایسه قرار بدهم.
بنابراین" کاربران توانمند" در کتابخانه به چه معنا می باشد؟ برای این ستون، من با یک پاسخ کوتاه اما غیر منتظره آغاز خواهم کرد. تصور کنید که ما یک کتابخانه را از scratch آغاز کنیم، نه از ساختمان و نه از کارکنان، نه بودجه و نه قفسه ها، کتابها، پایگاههای اطلاعاتی و نه خدمات رسان ها. همه چیزهایی که با آن آغاز می کنیم یک مجموعه می باشد یعنی گروهی از افراد که همانند اجتماعی از کاربران کتابخانه به یکدیگر متصل هستند و ممکن است این ارتباط به دلیل جغرافیایی، آموزشی، همکاری و یا سایر دلایل باشد. اعضاء این اجتماع احتمالا تعداد زیادی کامپیوتر و نوازندگان موسیقی از خودشان خواهند داشت و تعداد زیادی از کتابها، مجلات، نوارهای ویدیویی و سایر چیزهای دیگری که در این چند ساله جمع آوری شده است.
اگر تقاضاهایی مثل کپی رایت، موانع تکنولوژیکی و پنهان کردن را کنار بگذاریم، چگونه می توانیم عملکردهای اعضاء مجموعه را به مضامین جمع آوری شده از سوی کتابخانه بیفزاییم؟ و نه فقط یک "کتابخانه" که در واقع تنها پایگاه اطلاعاتی و ساده ترین موتور جستجو می باشد، بلکه یک کتابخانه، واقعی است که تمامی معانی که در نظر ما وجود دارد را، داراست. آیا میتوانیم مجموعه ای از نمایه ها و قفسه ها را ایجاد کنیم که قابل انتقال باشند و یا ساختارهای مرجعی را بوجود آوریم که به طور بالعکس با آیتم هایی مثل عنوان یا نویسنده در ارتباط باشند و یا پرسش هایی در باب آنچه وجود دارد و آنچه وجود ندارد مطرح کنیم و با یکدیگر در این باره به بحث و گفتگو بپردازیم و راههایی جهت اتصال به منابع خارج از کتابخانه خودمان پیدا کنیم و هر جا که لازم باشد از آیتم های مورد نیاز دیگر استفاده کنیم؟
در نظر من یک کتابخانه جدید به معماری مشارکت اختصاص داده شده است و باید در این کتابخانه تمامی مجموعه ها منابع جمع آوری شده خودشان را از نحوه عملکرد افراد و اعضاء کتابخانه به دست بیاورند. در یک سطح اساسی هیچ تفاوتی وجود ندارد که چگونه کتابخانه ها فعالیت خودشان را آغاز کرده اند. جای بسی خوش اقبالی است که تمامی ابزارها در آنها وجود دارد و دیگران نیز میتوانند آنها را امانت بگیرند و از آنها استفاده مشابهی داشته باشند.
ولیکن با برگشت به تکنولوژی با موفقیت چینن عملکردی به طور خودبخود و به سهولت آنگاه که گروهی از افراد با یکدیگر گرد هم آمده اند، چه روی خواهد داد؟ این گروه می تواند یک گروه مطالعه دانشگاهی یا عده ای از دوستان در یک مهمانی شام و یا گروهی از مسافران در فرودگاه و یا گروهی از همسایگانی باشد که در یک بلوک زندگی می کنند. هنگامی که آنها گرد هم آمده اند، یک کتابخانه محلی زنده دارند. این میتواند نمونه ای از کتابخانه ها MIT و اجرای Dspace باشد که برخی از مجموعه های توسعه یافته در خارج از محیط کتابخانه ها نیز توزیع شده‌اند.
با یادآوری این نکته که یک اصل کلیدی دیگر از معماری مشارکت برقراری تعادل در بین آشفتگی هایی به شکل آزاد و سیستم کنترل مرکزی می باشد. من فکر میکنم که در این روش بسیار خوب عمل خواهد کرد، ولیکن این در صورتی امکان پذیر خواهد بود که کتابداران در مورد نحوه ساختن مجموعه های سودمند و خدمات به کار گرفته شده آگاهی و اطلاعات کامل و مکفی داشته باشند. آنچه ما پیرامون کنترل کتابشناختی اطلاعات داریم و نیز هر آنچه در مورد ارزش دستیابی به داده ها و مفید بودن آنها و خدمات مرکزی ارائه شده به کاربر یا عضو می دانیم، میتواند در جهت مهیا شدن فاکتور کنترل تعادل که برای آرام نمودن هرج و مرج بسیار لازم و ضروری به شمار میرود، به کار گرفته شود.
شاید تمامی این مطالب ارائه شده ناآگاهانه و خسته کننده به نظر برسد، اما امیدوارم که شما را وادار به تفکر و اندیشیدن بنماید. در ستونهای بعدی، به روشهای جدید ساختن یک کتابخانه که می تواند شبیه به هم به نظر آیند، به شکلی عمیق تر خواهم پرداخت. به این مسئله توجه خواهم نمود که چگونه جنبه های مختلف از آنچه کتابدار مرجع به آن اطلاعات و آگاهی دارد میتواند شیوه ای برای بنا نمودن کتابخانه های معماری مشارکت از scratch را به وجود آورد. آرزو میکنم که شما هم با نظریه "کتابخانه ها در کامپیوترها" که میتواند برای نامگذاری این ستون بهتر و پرمحتواتر از "کتابخانه های معماری مشارکتی از scratch" باشد، موافق باشید. امیدوارم که این عقاید و ایده ها در شما و آنچه راجع به کتابخانه هایتان آگاهی دارید تغییر و تحول هایی را ایجاد کند و همچنین آرزومندم که شما مجددا در ماه آینده مشتاق این باشید که چیزها و مطالبی خیلی بیشتر از حالا در مورد کتابخانه ها در کامپیوترها فرا بگیرید و پیرامون آنها بیندیشید.

دانیل چادنو
ترجمه: مریم قیاسی کاکایی
این مقاله ترجمه ای است از:
[۱] - Chudnov,Daniel(۲۰۰۷) introducing Libraries in computers. “computers in libraries, January , p :۴۳-۴۶.
http://www.infotoday.com/cilmag/jan۰۷/index.shtml
[۲]. A social bookmarks manager
[۳]. Digg is a place for people to discover and share content from anywhere on the web

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران