خاطرات و اسناد محمدعلی غفاری همراه با اسناد دیوان عدالت عظمی و کتابچه تعدیات حشمت الدوله

به اهتمام : زارعی‌مهرورز - عباس
محل نشر : تهران
تاریخ نشر : ۱۳۸۰/۰۹/۱۱
رده دیویی : ۹۵۵.۰۷۴۵۰۹۲
قطع : وزیری
جلد : شومیز
تعداد صفحه : ۳۷۶
نوع اثر : تالیف
زبان کتاب : فارسی
نوبت چاپ : ۱
شماره مجلد : ۳
تیراژ : ۲۰۰۰
شابک : ۹۶۴-۶۰۸۲-۰۳-۳

کتاب حاضر جلد سوم خاطرات و اسناد 'محمدعلی غفاری 'ـ از رجال دوره قاجار ـ یکی از منابع و متون تاریخی مربوط به دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه است .این کتاب از سه بخش اصلی و مستقل تشکیل شده است1 :ـ خاطرات و اسناد محمدعلی غفاری (جلد سوم) که جلد اول و دوم آن با همین عنوان در سال 1362 به کوشش خانم دکتر منصوره اتحادیه (نظام مافی) و آقای سیروس سعدوندیان منتشر شد .جلد سوم موسوم به 'حیرت‌نامه 'و ادامه مطالب پیشین از جمله خاطرات و اسناد نام برده از شوال 1308تا شعبان 1310است .او با توجه به این که در زمره درباریان محمدعلی میرزا در تبریز بوده, علاوه بر شرح ماجراهای دارالسلطنه تبریز, اقدامات بسیاری از رجال درباری و سیاسی تبریز و تهران, همچنین رویدادهای پایتخت و مناطق و ولایات مختلف آذربایجان را بازگو کرده و زد و بندهای درباریان برای رسیدن به حکومت و کنار زدن دیگران را به صراحت نوشته است .یکی از قسمت‌های مهم کتاب, گزارش مفصل واقعه رژی در تبریز و عکس‌العمل درباریان و مردم و روحانیون آن خطه است .محمدعلی غفاری کوشیده است همزمان, وقایع تهران و شهرهای دیگر را به اختصار بازگو نماید .گزیده‌ای از سرفصل‌های خاطرات محمدعلی غفاری بدین قرار است :شرارت طایفه اکراد شاطرانلو, فتنه خوانین نمین و طالش, درباره حاجی میرزا آغاسی و میرزا تقی خان امیرکبیر, برکناری میرزا ملکم خان از مناصب دولتی, تبریز و شورش تنباکو, اوصاف محمدعلی میرزا, خلع امیرنظام از پیشکاری آذربایجان, واقعه رژی در خراسان و رشت و اصفهان, اغتشاش اوضاع آذربایجان, دستخط شاه به تجار و علما درباره رژی, وقایع تبریز در ماه رجب 1309, قضیه طلب امیرنظام, ناخوشی وبا در تبریز, فروش حکومت سراب, گوشه‌ای از اخلاق اعتضادالسلطنه, شورش فوج چهارم, اغتشاش سرحدات آذربایجان, خرابی اوضاع همدان و فارس و فروش حکومت‌ها و مناصب...گفتنی است بخش عمده اسناد کتاب را متن مکاتبات, نامه‌ها و پاسخ نامه‌های رجال سیاسی و درباری این دوره در تبریز تشکیل می‌دهند2 .ـ اسناد دیوان عدالت عظمی (وزارت عدلیه) :این اسناد مربوط به دوره مظفری است و برای فهم دستگاه قضایی اواخر عهد قاجاری و شیوه صدور حکم و رسیدگی به شکایات و انواع آنها و نقش روحانیون در حل و فصل اختلافات, بسیار مهم است .این بخش شامل متن 93سند و عریضه و دادخواهی است ـ3 .کتابچه تعدیات عبدالله میرزا حشمت الدوله .این کتابچه عریضه‌جمعی از اهالی کمره است که با بدشانسی روبه‌رو شده زیرا به هنگام سفر مظفرالدین شاه به فرنگ, به تهران می‌آیند و معطل می‌مانند .این کتابچه تصویری از حکومت استبدادی برخی حاکمان شهرها و شیوه مقابله 'رعایا 'با آنها به دست می‌دهد .رعایا گاهی می‌توانستند در برابر حاکمان که با درباریان و شاهزادگان ذی نفوذ بهم بسته و تنیده بودند, مقابله کرده و تا حدودی حقوق خود را اعاده نمایند .تمسک مهم آنها در این راه بست نشینی, عریضه نویسی و توسل به علمای دینی بوده است .