نقش پل های «پی. ام. پی» در جنگ پل پیروزی

برای انجام یک عملیات نظامی و دستیابی به پیروزی و موفقیت های از پیش تعریف شده، کارشناسان نظامی از مدت ها قبل با طراحی های عملیاتی و برنامه های مدون، سعی در ترسیم و طراحی بهترین نوع حمله و ضربه زدن به دشمن را می کنند. اما در مواردی چند، موانع و مشکلات خاصی از جمله عبور از موانع طبیعی همچون رودخانه ها، دره ها و کوه ها، عملیات را با تأخیر و چه بسا به عدم کسب پیروزی همراه می کند. خاصه آنکه موانع مصنوعی ساخت انسان نیز در انجام برخی مأموریت ها، سد راه و مزید برعلت می شوند. درجنگ هشت ساله ایران و عراق، آنچه در منطقه جنوب برای ما حائز اهمیت بود و در عملیات نیز نقش حیاتی ایفا می کرد، چگونگی عبور نیروها و تجهیزات از رودخانه هایی چون کارون، نیسان، کرخه و... بود. چرا که گذر از این رودخانه ها با تجهیزات نظامی، آن هم بدون معبر ناممکن می نمود.
□□□
یکی از ابعاد ناشناخته و مهجور مانده بزرگترین عملیات جنگی و آفندی ایران یعنی بیت المقدس، عبور رزمندگان جان برکف ارتش اسلام و تجهیزات، ادوات، خودروها و جنگ افزارهای غول پیکر از رود غرنده و پرتلاطم کارون برای پیشروی و رسیدن به خرمشهر و عقب راندن دشمن بود.
اما این مهم، چگونه صورت گرفت؟ پاسخ را باید در پل های «پی .ام .پی» جست وجو کرد. پل های شناوری که در آن مقطع حساس از جنگ، توسط مهندسان توانمند و متعهد نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی در اصطلاح فنی «روانه» یا همان «نصب» شدند.
● پل های «پی. ام .پی» چیست؟
پل های «پی. ام .پی» در نوع خود پل هایی سریع و هجومی هستند و کاربرد آنها تنها مختص زمان جنگ نیست، گرچه در زمان جنگ پل های دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفتند، اما این پل ها به دلیل خصوصیات ویژه شان، درجه نخست اهمیت را دارا بودند. امیر جانگداز درباره ویژگی های مذکور به این نکته اشاره می کند: «ما پل هایی به نام «ام ۴» تا ۶ نیز داشتیم که در عملیات فتح المبین ابتدا در شوش، در محلی به نام «سید خلف» روانه شد و همچنین در محلی به نام شمریه، اما این پل ها امکان عبور دادن تجهیزات سنگین مانند تانک و نفربر را نداشتند.
درحالی که پل های «پی. ام .پی» این امکان را دارند. ضمن اینکه پل های «پی. ام .پی» را می توان در مدت زمان نیم ساعت تا شعاع ۲۲۷ متری روانه کرد که از جمله امتیازهای آن است.
در صورت نصب صحیح این پل ها، می توان باری در حدود ۶۰ تن را از آن عبور داد.
امیر جانگداز با بیان این مطلب، توان استقامتی این پل ها را به خوبی روشن می کند. به گونه ای که در عملیات بیت المقدس برای عبور تانک ها از رودخانه خروشان کارون، این پل ها نقش اساسی داشته اند.
امیر جانگداز در ابتدای جنگ در کسوت افسر مهندسی قرارگاه کربلا در نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران مشغول به خدمت بوده و از اوایل دهه ۴۰ شمسی وارد نیروی ارتش شده است. به گفته خودش؛ در قرارگاه کربلا تمام امور مربوط به مهندسی لشکرها اعم از مین برداری، پاک کردن معابر، هدایت تمامی وسایل سنگین مهندسی، زدن سنگرها و خاکریزها و از همه مهمتر روانه کردن پل های «پی. ام .پی» و گرداندن آنها را به عهده داشته است. او در عملیات فتح المبین، ۱۱ پل روی رودخانه کرخه زده و در عملیات بیت المقدس پنج پل روی کارون روانه کرده است. ضمن اینکه با وجود توان بالای فنی و تلاش های ایثارگرانه نیروی زمینی ارتش و مهندسی نزاجا از منظری منصفانه و دقیق درباره پل های «پی. ام .پی» سخن می راند؛ به گونه ای که خدمات سپاه پاسداران و جهاد سازندگی را نیز دراین زمینه نادیده نمی گیرد.
در عملیات آفندی بیت المقدس که منجر به آزادسازی خرمشهر شد و در نهایت ۵۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک کشور از چنگال بعثیون رهایی یافت، عملیات عبور از رودخانه کارون توسط قرارگاه های فتح و نصر بدون همراهی واحد مهندسی نیروی زمینی ارتش در روانه کردن پل های «پی. ام .پی» غیرممکن بود.
بخصوص که این پل ها به گفته امیر جانگداز، «از ویژگی عبور و مرور دو طرفه به دلیل دو صفحه بودن برخوردار بودند و محدودیتی از این حیث نداشتند.»
البته پل های «پی .ام. پی» یک نقطه ضعف کوچک هم دارند، آن هم در صورتی که طولشان مثلاً اگر از ۲۲۷ متر به ۳۸۰متر افزایش پیدا کند، توان تحمل بار آنها تا حدود زیادی کاهش می یابد.
همچنین این پل ها را می توان از طریق هلی کوپتر نیز هدایت کرد، به این شکل که با بستن به هلی کوپتر در ساحل قابل کنترل هستند.
● نحوه روانه کردن پل های «پی.ام.پی»
هر پل «پی.ام.پی» از تعدادی صفحه تشکیل شده است. هر صفحه سوار بر یک خودرو می شود و مثل یک آکاردئون به هم بسته شده اند. این خودروها زمانی که در شیب رودخانه قرار گرفتند، با خارج شدن ضامن نگهدارنده پل ها، آنها را در ساحل رودخانه رها می کنند. البته پیش از این رها کردن متوالی و به ترتیب پل ها، باید ارزیابی دقیقی از منطقه جغرافیایی و ابعاد رودخانه انجام شود و اصول کارشناسی در روانه کردن و نصب این پل های شناور مدنظر قرار گیرد. وقتی این صفحه ها (پل ها) در امتداد وموازات ساحل قرار گرفتند، یک سر آنها به خودرو بسته و سر دیگر به سوی ساحل مقابل برده می شود. در روانه کردن پل ها باید به این نکته نیز توجه داشت که گاه به دلیل عدم تناسب یا به عبارت بهتر تفاوت صفحه اول این پل ها با صفحات میانی باید در تعادل آنها با هم نیز تمهیداتی اندیشید. باید این اختلاف را کم کرد تا مقاومت پل بالاتر رود وبتوان به خوبی از آن سود جست.
برای کاهش این تفاوت نیز باید محاسبات دقیق و کارشناسی روی ویژگی رودخانه مورد نظر برای نصب پل صورت گیرد. ضمن اینکه در آن زمان پل هایی که در اختیار نیروهای ما بود، تولید کشور شوروی سابق بودند. کشوری که خود از این پل ها در عملیات های نظامی استفاده می کرد، اما نه در رودخانه ای خروشان چون کارون، بلکه در رودخانه ها و آب هایی که سر راه تهاجم به اروپای غربی بودند که جغرافیای آنها به کل با موقعیت کارون متفاوت بود. مهندسان قرارگاه عملیاتی کربلا در واقع از تنها امکانی که برای عبور از کارون در اختیار داشتند، هوشیارانه استفاده کردند وآنها را مطابق با نیاز خود کاربردی کردند.
جدای ازاین، نیروهای ایرانی در حمل و نقل پل ها نیز با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم کردند. این پل ها به دلیل حجم و ابعاد چشمگیر، قابل استتار نبودند و باید به گونه ای به محل مورد استفاده رسانده می شدند که از چشمان دشمنان و نیروهای نفوذی پنهان می ماندند.
به گفته امیر جانگداز؛ «انتقال ۱۲۰۰ متر پل «پی.ام.پی» از دزفول به دارخوین در یک مسافت ۲۵۰ کیلومتری با آن ابعاد غیرمتعارف پل ها و محمول بر ۳۰۰ خودروی کراس غول پیکر و به دور از چشم ستون پنجم دشمن و در شب های تاریک و استتار این حجم عظیم پل در محل، خود بیان کننده عظمت عملیات بیت المقدس است.»
جالب اینجاست که بدانید پل های مزبور نه به شکل کاملاً نو و آکبند که با وجود آسیب دیدگی هایی در اختیار ما بود! به این معنی که مهندسان ایرانی در کنار همه این مشکلات، باید در ترمیم و مرمت این پل ها، پیش از استفاده نیز همت می گماشتند.
امیر جانگداز در این باره می گوید: «در عملیات بیت المقدس، بخش دریایی سپاه پاسداران در ابتدای تولد خود بود. در دو- سه سال ابتدای جنگ، مهندسی جنگ در بخش پل های «پی.ام.پی» وعبور ازآنها به عهده نیروی زمینی ارتش بود، اما در بخش تجهیزات مهندسی، نیازهای جنگ براساس سه محور تأمین می شد، ابتدا ارتش بود، بعد سپاه و سپس جهاد سازندگی. در حال حاضر نیز این پل های شناور صرفاً در اختیار نیروی زمینی ارتش است.»
در زمان جنگ ما نیاز به پل ها را از طریق خرید از شوروی سابق تأمین می کردیم، اما چندی نکشید که ساخت این پل ها با مرکزیت قرارگاه خاتم الانبیاء در کشور آغازشد.
● دشمن و پل های «پی.ام.پی»
پل های «پی.ام.پی» جدا از این که مورد استفاده ما بودند، از سوی نیروهای بعث نیز کاربرد داشتند.
چگونگی این استفاده را از زبان امیر جانگداز می شنویم: «عراق در منطقه «مارد» این پل ها را زد و با عبور از آن، موفق شد آبادان را محاصره کند. اما زمانی که مجبور به عقب نشینی شد، این پل ها طی درگیری ها منفجر شدند و تعدادی از آنها وسربازان بعثی به غنیمت و اسارت ما درآمدند. عراق همچنین در منطقه ذوالفقاریه در آبادان نیز این پل ها را نصب کرد، اما موفق به استفاده از آنها نشد. همچنین در عملیات طریق القدس نیزعراق روی نیسان این پل ها را زد که البته ۵۰-۴۰ عدد بیشر نبود و نیز در بصره این پل ها را روانه کرد.»
در کل عراق، تعداد محدودی از این پل ها را در قیاس با نیروهای ما روانه کرد و استفاده از آنها نیز حداقل در بلندمدت برای دشمن منافعی را در بر نداشت.
امیر جانگداز که در روانه کردن ۱۱ پل روی رودخانه کرخه در عملیات فتح المبین و پنج پل روی رودخانه کارون در عملیات بیت المقدس نقش عمده و جدی داشته، مناطقی که ایران از پل های «پی.ام.پی» استفاده کرد را چنین برمی شمارد: «ما در مناطق متعددی چون سوسنگرد، بستان، نیسان و به خصوص طی عملیات های بیت المقدس و فتح المبین استفاده های اساسی از این پل ها کردیم که نتایج قابل توجهی را در پی داشتند، نتایجی چون فتح خرمشهر و...»
استعداد پل های ایران در عملیات بیت المقدس، ۱۲۰۰ متر عنوان شده است که مسافت قابل اعتنایی از حیث نظامی محسوب می شود. حال آنکه تا آن زمان پل های «پی.ام.پی» آن هم در شرایط ایده آل و با سرعت معین آب، نه آبی با سرعت کارون، به طول حداکثر ۲۲۷ متر روانه شدند، اما مناطقی نظیر کارون و دارخوین با عرض ۲۶۰ متر، زدن این پل ها امر محالی بود که به مدد مهندسان نیروی زمینی ممکن شد. به طوری که مثلا در ابتدا، پیش بینی روانه شدن چهار پل شده بود، اما به دلیل نیاز به یک پل دیگر، علی رغم تنگناها و وضوع موجود، تعداد پل ها به پنج پل روی کارون در عملیات بیت المقدس افزایش یافت.
● ... ولی افتاد مشکل ها
جدا از مشکلات روانه کردن پل ها، گرداندن (جمع کردن) آنها، تداوم استفاده از آنها و شناور ماندنشان روی آب نیز از جمله دغدغه های نیروهای کشورمان بود؛ چرا که ضمن عبور و مرور نیروهای نظامی و تسلیحات، این پل ها همچنان برای عبور سوخت، مهمات، آب، مواد غذایی و... باید روی رودخانه ها می ماندند.
امیر جانگداز در این باره چنین توضیح می دهند: «در عملیات بیت المقدس با توجه به بسته شدن جاده اهواز- خرمشهر، اهمیت باقی ماندن پل های «پی.ام.پی» روی کارون چند برابر شد. این در حالی بود که عراق به تازگی موشک های اگزوست فرانسوی را مخصوص هدف قرار دادن این پل ها خریداری کرده بود و ما نگران انهدام این پل ها بودیم. به خصوص که باتوجه به تحریم های کشورمان، تک تک این پل ها آکاردئونی شکل برای ما حائز اهمیت بود. برهمین اساس، دستور دادیم که روزهای آفتابی و روشن این پل هایی را که به خوبی در دید خلبانان دشمن قرار داشتند، به طور موقت جمع کرده و در کناره های ساحل و در پناه پوشش گیاهی وسیع کارون و درختچه های پربرگ قرار دهند و استتار کنند.»
تجسم کنید که ایران به خوبی استفاده خود را در تاریکی شب و نیز در مه گرفتگی روزهای ابری- که محدودیت پروازی برای عراقی ها به دنبال داشت-، از پل های «پی.ام.پی» می کرد و روزها برای ایمن ماندنشان، پل ها را با سیم بوکسل به کنار رودخانه می آورد و خلبانان عراقی که برای زدن این پل ها با هواپیماهایشان به پرواز درمی آمدند، در کمال تعجب اثری از این پل ها نمی یافتند!
● پل های فراموش شده
شاید در وهله نخست و باتوجه به کارکردهای این پل ها به نظر می رسد که ساخت آنها پس از دوران جنگ لزومی ندارد، چون ویژگی های اصلی این پل ها در هجومی بودن و نصب سریع آنها خلاصه می شود. ویژگی هایی که شاید در مقطع حاضر که در صلح به سرمی بریم، چندان مورد توجه نباشند، اما این پل ها که آن زمان از شوروی سابق وارد کشور می شدند و حتی چندی قبل از آغاز عملیات بیت المقدس توسط کشور سازنده از ورود یکی از این پل ها در مرز جلفا به کشور خودداری شد، کاربردهای بسیاری در امور مهندسی دارند.
ضمن اینکه چنانچه کشور گرفتار جنگی دیگر شود، لزوم به کارگیری مجدد این پل ها احساس خواهد شد، اما با این وصف، پس از پایان جنگ، ساخت این پل ها در داخل کشور و رسیدن به خودکفایی از این نظر، نه تنها پیگیری نشد، بلکه چگونگی نقش آفرینی ستودنی این پل ها و یگان مهندسی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی نیز مورد بی مهری قرار گرفت. به گونه ای که در اغلب مصاحبه ها و مقالات امرا و مسئولان جنگ، به خصوص با رزمندگانی که با درجات عالی و بالا در عملیات هایی نظیر بیت المقدس و فتح المبین شرکت داشتند، صرفاً ماجرای عبور از کارون مطرح می شود و بعضاً حتی نامی هم از پل های «پی.ام.پی» به میان نمی آید.

سعید امیری

منبع : روزنامه کیهان