شنبه, ۲۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 11 May, 2024
مجله ویستا


کنار زدن‌ پرده‌ زندگی‌ روزمره‌


کنار زدن‌ پرده‌ زندگی‌ روزمره‌
فدریكو فلینی‌ از آن‌ دسته‌ كارگردانانی‌ است‌ كه‌ آثار او توجه‌ منتقدان‌ را به‌ خود جلب‌ كرده‌ است‌. این‌ كارگردان‌ در دو دوره‌ فیلم‌ های‌ خود آثار ارزشمندی‌ را خلق‌ كرده‌ كه‌ از آن‌ جمله‌ می‌ توان‌ به‌ ولگردان‌، زندگی‌ شیرین‌، هشت‌ و نیم‌، رم‌، مصاحبه‌، آوای‌ ماه‌ و ... اشاره‌ كرد. نگاه‌ منتقدان‌ به‌ فیلم‌ های‌ فلینی‌ جذابیت‌ خاصی‌ به‌ آثار او داده‌ است‌. در این‌ بخش‌ به‌ بررسی‌ آثار و فیلم‌ های‌ این‌ كارگردان‌ ایتالیایی‌ می‌ پردازیم‌.
● ۱۹۵۰ روشنایی‌های‌ واریته‌
«داستان‌های‌ افسانه‌آمیز بازیگران‌ نابغه‌یی‌ كه‌ دیگر نظیرشان‌ دیده‌ نمی‌شود، مردمانی‌ تقلید ناشدنی‌.» (فلینی)
داستان‌ فیلم‌ شرح‌ حال‌ زندگی‌ یك‌ گروه‌ از بازیگران‌ نمایش‌های‌ واریته‌ است‌ كه‌ برای‌ كسب‌ موفقیت‌ تلاش‌ می‌كنند و هرگز در این‌ راه‌ موفق‌ نمی‌شوند. اولین‌ فیلم‌ فلینی‌، با مساعدت‌ و همكاری‌ آلبرتو لاتوارا ساخته‌ شده‌ است‌. این‌ فیلم‌ بیشتر فیلم‌ فلینی‌ است‌ تا لاتوارا. چیزی‌ كه‌ در این‌ فیلم‌ ارایه‌ می‌شود دنیای‌ مخصوص‌ او، طنز و كیفیت‌های‌ باروكی‌ او و همدردی‌اش‌ نسبت‌ به‌ موجودات‌ غریب‌ پایمال‌ شده‌ است‌.
علی‌رغم‌ آرای‌ منتقدین‌، روشنایی‌های‌ واریته‌ محصول‌ همفكری‌ و همكاری‌ هر دو كارگردان‌ است‌ و نمی‌توان‌ فیلم‌ را حاصل‌ كار فلینی‌ یا لاتوارا دانست‌. با روشنایی‌های‌ واریته‌ فلینی‌ مستقیما كار را در دنیای‌ تئاتر واریته‌ غوطه‌ور می‌كند، دنیای‌ رویاهای‌ حقیر و اغوا كننده‌ كه‌ كارگردان‌ها (فلینی‌ و لاتوارا) واقعیتی‌ پرزرق‌ و برق‌ از این‌ دنیا را به‌ نمایش‌ می‌گذارند... آنها به‌ ورای‌ نقاب‌ خود تئاتر نیز به‌ عنوان‌ یك‌ نهاد اجتماعی‌ رفته‌اند و درون‌ این‌ قالب‌ هنری‌ را نیز مانند شخصیت‌های‌ فیلمشان‌ بر ملا كرده‌اند، با تاكید بر حسادت‌های‌ حقیر، دلایل‌ بی‌معنی‌ برای‌ پیروزی‌ و شكست‌، و مایه‌های‌ اقتصادی‌ در پی‌ جست‌وجو برای‌ یك‌ فرم‌ ناب‌ هنری‌.
● ۱۹۵۲ شیخ‌ سفید
«در سال‌های‌ پی‌درپی‌، با غم‌ و اندوه‌ به‌ شیخ‌ سفید می‌اندیشیدم‌، فیلمی‌ كه‌ دلم‌ می‌خواهد دوباره‌ بسازم‌، و این‌ بار با تجربه‌ها، و فاصله‌گیری‌ كنونی‌ام‌، و با میل‌ بازی‌ سبكتر با داستان‌ و شخصیت‌ها» (فلینی)
نخستین‌ فیلمی‌ كه‌ فلینی‌ «به‌ تنهایی‌» كارگردانی‌ كرده‌ و در آن‌ از طنزی‌ زیركانه‌ و شادی‌بخش‌ جهت‌ هجو قهرمانان‌ محبوب‌ داستان‌های‌ مصور فتورمان‌ استفاده‌ كرده‌ است‌.
داستان‌ فیلم‌ پیرامون‌ سفر یك‌ زوج‌ شهرستانی‌ تازه‌ ازدواج‌ كرده‌ به‌ رم‌ است‌. زن‌ از طرفداران‌ یكی‌ از داستان‌های‌ مصور عاشقانه‌ مطبوعات‌ به‌ نام‌ «شیخ‌ سفید» است‌ با تصویری‌ رویایی‌ و شیرین‌ به‌ دیدار او می‌رود ولی‌ در طول‌ زمان‌ او را موجودی‌ پوچ‌ و مسخره‌ می‌یابد.
شیخ‌ سفید یك‌ بیانیه‌ جدی‌ فلسفی‌ است‌ درباره‌ ماهیت‌ آدم‌ها و نقش‌هایی‌ كه‌ ما ناگزیر به‌ ایفای‌ آنها در زندگی‌ هستیم‌. بخصوص‌ هنگامی‌ كه‌ با خواست‌های‌ برآمده‌ از زندگی‌ اجتماعی‌ هر روزه‌مان‌ روبرو می‌شویم‌ كه‌ در تضاد با جاذبه‌های‌ رویاهای‌ شخصی‌ ما قرار می‌گیرند، درست‌ همچون‌ تضاد میان‌ چهره‌ و نقاب‌.
● ۱۹۵۳ ولگردان‌
«فیلم‌ من‌ فقط‌ انتقادی‌ است‌ از شیوه‌ زندگی‌ ولگردها، نه‌ حكم‌ محكومیتشان‌.» (فلینی)
این‌ فیلم‌ برای‌ فلینی‌ موفقیت‌های‌ چشمگیری‌ به‌ همراه‌ آورد و او را به‌ عنوان‌ یك‌ فیلمساز جهانی‌ به‌ شهرت‌ رساند. داستان‌ فیلم‌ بر اساس‌ زندگی‌ و خاطرات‌ فلینی‌ و نیز فیلمنامه‌ نویسانش‌ شكل‌ گرفته‌ و درباره‌ گروه‌های‌ كوچك‌ جوانانی‌ است‌ كه‌ جز ولگردی‌ و پرسه‌ زنی‌ بی‌هدف‌ در خیابان‌ها، به‌ هیچ‌ كار دیگری‌ نمی‌خورند و پرداختن‌ به‌ یكنواختی‌ ملول‌آور زندگی‌شان‌، كه‌ تنها با شوخی‌های‌ گاه‌ به‌ گاه‌، رنگی‌ از تنوع‌ به‌ خود می‌گیرد.
داستان‌ این‌ فیلم‌ كه‌ در محل‌ زندگی‌ دوره‌ جوانی‌ فلینی‌ رخ‌ می‌دهد، پدیده‌یی‌ كاملا جدید است‌ كه‌ هم‌ از قید سنت‌های‌ شناخته‌ شده‌ آزاد است‌ و هم‌ قشری‌ را مورد بررسی‌ قرار می‌دهد كه‌ تا آن‌ زمان‌ سینما به‌ آن‌ نپرداخته‌ بود. جوانان‌ بی‌سامانی‌ كه‌ از لحاظ‌ مادی‌ احساس‌ امنیت‌ می‌كنند ولی‌ از لحاظ‌ معنوی‌ سمت‌ و سویی‌ ثابت‌ و معین‌ ندارند.
«من‌ و سناریست‌هایم‌ هر كدام‌ در سنین‌ نوجوانی‌ خود به‌ ولگردهایی‌ نظیر قهرمانان‌ این‌ فیلم‌ پرداخته‌ایم‌ و هر كدام‌ نكات‌ گفتنی‌ فراوانی‌ را در سناریو گنجانده‌ایم‌. حتی‌ فكر تهیه‌ فیلمی‌ از زندگی‌ جوانان‌ بیكار و ولگرد كه‌ گفت‌وگوها و تجدید خاطرات‌ گذشته‌ را در ما به‌ وجود آورد.»
● ۱۹۵۲ بنگاه‌ ازدواج‌
▪ یك‌ اپیزود از فیلم‌ عشق‌ در شهر
داستان‌ دختری‌ است‌ كه‌ تمایل‌ به‌ ازدواج‌ با مردی‌ دیوانه‌ را دارد. اما وجود روزنامه‌نگاری‌ در این‌ میان‌ مانعی‌ به‌ شمار می‌رود. فیلم‌ عشق‌ در شهر از شش‌ اپیزود تشكیل‌ شده‌ است‌. بنگاه‌ ازدواج‌ یكی‌ از اپیزودهایی‌ است‌ كه‌ فلینی‌ آن‌ را كارگردانی‌ كرده‌ است‌ (بخش‌های‌ دیگر این‌ فیلم‌ را آنتونیونی‌، زاواتینی‌، لاتوارا، لیتزانی‌، مازلی‌ و ریزنی‌ ساخته‌اند.)
فیلم‌ عشق‌ در شهر با شیوه‌ نئورئالیستی‌ قوی‌، اولین‌ گرایش‌ سینمای‌ ایتالیا به‌ سمت‌ «نهضت‌ سینما حقیقت‌» به‌ شمار می‌رفت‌ و سردمدار اصلی‌ آن‌ در واقع‌ چزار زاواتینی‌ بود.
● ۱۹۵۴ جاده‌
«می‌توانم‌ بگویم‌ فیلمی‌ كه‌ بیشتر از همه‌ به‌ آن‌ علاقه‌مندم‌ جاده‌ است‌... و از میان‌ همه‌ شخصیت‌های‌ فیلم‌هایم‌، جابسو مینا طبیعتا مورد علاقه‌ من‌ است‌.»
حاسبو مینا دختری‌ خل‌ وضع‌ و دهاتی‌ كه‌ در ازای‌ یك‌ بشقاب‌ ماكارونی‌ به‌ زامپانو پهلوان‌ دوره‌گرد فروخته‌ می‌شود، تا جای‌ خالی‌ خواهرش‌ را پر كند. او همراه‌ زامپانو به‌ سیر و سفر می‌رود و رفته‌ رفته‌ در ارتباط‌ با جامعه‌ انسانی‌ و زامپانو از خود عكس‌العمل‌ نشان‌ می‌دهد. زامپانو طی‌ حادثه‌یی‌ مرد جوان‌ بندباز مورد علاقه‌ جابسو مینا را به‌ قتل‌ می‌رساند و حاسبو مینا تحت‌ تاثیر این‌ عمل‌ عقلش‌ را از دست‌ می‌دهد. زامپانو پس‌ از مدتی‌ او را به‌ حال‌ خود رها می‌كند و سال‌ها بعد، از مرگ‌ حاسبو مینا باخبر می‌شود.
ریشه‌هایی‌ كه‌ از حاسبو مینا و زامپانو و داستان‌ آنها زاده‌ شده‌، از منطقه‌یی‌ ژرف‌ و مبهم‌ آب‌ می‌خورد، منطقه‌یی‌ سرشار از احساسات‌ گناهكارانه‌، مبهم‌ و حسرت‌ كشنده‌ اخلاقیاتی‌ كامل‌تر، دریغی‌ بر معصومیتی‌ تباه‌ شده‌...»
فلینی‌ در جاده‌ به‌ بررسی‌ موقعیت‌ زن‌ در جامعه‌ می‌پردازد. زنانی‌ كه‌ استثمار می‌شوند و همواره‌ به‌ آنان‌ همانند یك‌ بازیچه‌ نگریسته‌ می‌شود. جاده‌ تاثیر اجتماعی‌ فوق‌العاده‌یی‌ بر جای‌ گذاشت‌ و موفقیت‌ بسیاری‌ برای‌ فلینی‌ به‌ ارمغان‌ آورد. هر چند از سوی‌ منتقدان‌ چپگرای‌ ایتالیایی‌ به‌ دلیل‌ انحراف‌ و خیانت‌ به‌ اصول‌ نئورئالیستی‌ بشدت‌ مورد انتقاد قرار گرفت‌. اما فلینی‌ نه‌ تنها به‌ نئورئالیسم‌ خیانت‌ نكرد، بلكه‌ با هدایت‌ آن‌ به‌ راهی‌ تازه‌ در راه‌ غنای‌ آن‌ گام‌ برداشت‌. آندره‌ بازن‌ منتقد سرشناس‌ سینما در این‌ باره‌ می‌نویسد: راست‌ است‌ كه‌ شاهكارها هرگز نتیجه‌ نظریه‌ها نبوده‌اند و شكوفایی‌ آفریننده‌، ریشه‌یی‌ ژرفتر در تاریخ‌ و در نهان‌ آدمی‌ دارد... جاده‌ به‌ هیچ‌ رو در تضاد با پاپیزا یا رم‌ شهر بی‌دفاع‌ قرار نمی‌گیرد، همان‌ طور كه‌ دزدان‌ دوچرخه‌ نیز متضاد با آنها نیست‌. اما آشكار است‌ كه‌ فلینی‌ به‌ راهی‌ یكسر متفاوت‌ از راه‌ زاواتینی‌ می‌رود. او همچون‌ روسیلی‌ گونه‌یی‌ نئورئالیسم‌ مشخص را بر گزیده‌ است‌.»
جاده‌ را نخستین‌ اثر از سه‌گانه‌ فلینی‌ درباره‌ «تنهایی‌» می‌شناسند. دو اثر دیگر عبارتند از كلاهبرداری‌ و شب‌های‌ كابیریا. فیلم‌ بیش‌ از پنجاه‌ جایزه‌ جهانی‌ كسب‌ كرده‌، از جمله‌ جایزه‌ بزرگ‌ جشنواره‌ ونیز، جایزه‌ منتقدان‌ نیویورك‌ و جایزه‌ اسكار برای‌ بهترین‌ فیلم‌ خارجی‌.● ۱۹۵۵ كلاهبرداری‌
داستان‌ سه‌ كلاهبردار اهل‌ رم‌، كه‌ با قصد یافتن‌ گنج‌های‌ مدفون‌ سر دو زن‌ دهاتی‌ كلاه‌ می‌گذارند و لباس‌ كشیش‌ به‌ تن‌ می‌كنند تا اعترافات‌ مردم‌ را بشنوند و از این‌ راه‌ برای‌ سركیسه‌ كردن‌ آنها استفاده‌ كنند و هنگامی‌ كه‌ یكی‌ از آنها در صدد بر می‌آید به‌ دیگران‌ نارو بزند، او را بشدت‌ مضروب‌ و در یك‌ منطقه‌ كوهستانی‌ رهایش‌ می‌كنند تا بمیرد.
«كلاهبرداری‌» پاسخ‌ فلینی‌ به‌ منتقدین‌ چپ‌گرای‌ ایتالیایی‌ بود. فیلمی‌ تلخ‌ با موضوعی‌ دلتنگ‌ و پایانی‌ تكان‌ دهنده‌.
این‌ فیلم‌ سوگناك‌ كه‌ با موفقیت‌ قرین‌ نبود و احتمالا علتش‌ عنوان‌ فیلم‌ بود كه‌ انتظار فیلم‌ كمدی‌ را در انسان‌ بر می‌انگیخت‌ از لحاظ‌ سبك‌ از ملایمتی‌ نوستالژیك‌ و خشونتی‌ رئالیستی‌ برخوردار است‌. مضمون‌ دراماتیك‌ قدرتمند آن‌ یادآور نفوس‌ مردگان‌ گوگول‌ است‌.
● ۱۹۵۶ شبهای‌ كابیریا
كابیریا (با بازی‌ جولیتا ماسینا) یكی‌ از روسپیان‌ خیابان‌ گرد رم‌، رویای‌ موفقیت‌ و خوشبختی‌ را در سر می‌پروراند، عاشق‌ مرد جوانی‌ می‌شود و برای‌ ازدواج‌ با او خانه‌اش‌ را می‌فروشد. اما مرد خیانت‌ می‌كند و دار و ندارش‌ را می‌دزدد و او دوباره‌ به‌ خیابان‌ها روی‌ می‌آورد.
«می‌خواهم‌ فیلمی‌ بسازم‌ درباره‌ ماجراهای‌ زن‌ كاملا بدبختی‌ كه‌ به‌ طرزی‌ مغشوش‌ و ساده‌دلانه‌، امیدوار است‌ رفتار مردم‌ با او بهتر شود... می‌خواهم‌ به‌ او بگویم‌ نگاه‌ كن‌، من‌ تو را گرفتار همه‌ گونه‌ غم‌ و اندوه‌ كرده‌ام‌، اما آنچنان‌ دوست‌ داشتنیت‌ می‌یابم‌ كه‌ می‌خواهم‌ ترانه‌ كوچك‌ عاشقانه‌یی‌ تقدیمت‌ كنم‌.»
شب‌های‌ كابیریا مكاشفه‌یی‌ است‌ در دنیای‌ زنان‌ خیابان‌گرد. بیان‌ احساسات‌، عواطف‌، امیال‌ و آرزوهایشان‌ و... نیز تلاش‌ دشوار آنها برای‌ تغییر زندگی‌.
جولیتا ماسینا در یك‌ نقش‌ آفرینی‌ هنرمندانه‌ موفق‌ می‌شود احساسات‌ پنهان‌ مورد نظر همسرش‌ فلینی‌ را كه‌ او بخوبی‌ از آنها شناخت‌ دارد به‌ نمایش‌ بگذارد. جولیتا ماسینا، جلسومینای‌ بی‌اراده‌ جاده‌، در این‌ فیلم‌ مبارزی‌ لجوج‌ و سرسخت‌ است‌، دون‌ كیشوتی‌ كه‌ همواره‌ آماده‌ است‌ با نیزه‌ خود به‌ آسیابهای‌ بادی‌ حمله‌ برد و علیرغم‌ تمام‌ مشكلات‌، دارای‌ ایمانی‌ خدشه‌ناپذیر به‌ زندگی‌ و سعادت‌ است‌.
● ۱۹۶۰ زندگی‌ شیرین‌
قصدم‌ این‌ بود كه‌ «زندگی‌ شیرین‌» هم‌ وصیتنامه‌یی‌ باشد و هم‌ اعتراضی‌ (فلینی‌)
زندگی‌ شیرین‌ در ایتالیا باعث‌ جنجال‌ و مباحثات‌ بسیاری‌ گردید. مقامات‌ كلیسای‌ كاتولیك‌ فیلم‌ را نفرت‌انگیز، شرم‌آور و غیراخلاقی‌ خواندند و آن‌ را تكفیر كردند. اما به‌ هر حال‌ فیلم‌ مورد استقبال‌ مردم‌ قرار گرفت‌ و در سال‌ ۱۹۶۱ جایزه‌ نخل‌ طلایی‌ جشنواره‌ كن‌ را نصیب‌ فلینی‌ ساخت‌. این‌ فیلم‌ آغاز دوره‌ جدیدی‌ است‌ در تاریخ‌ سینما، و از لحاظ‌ تاؤیر اجتماعی‌ یكی‌ از مهمترین‌ فیلم‌هایی‌ است‌ كه‌ تاكنون‌ ساخته‌ شده‌. فلینی‌ در این‌ فیلم‌ نسخه‌ دانته‌ گونه‌یی‌ از دنیای‌ نوین‌ را ارایه‌ می‌كند. او بدون‌ ریاكاری‌ آگاهانه‌، بی‌عدالتی‌ بنیادین‌ در اخلاق‌ اجتماعی‌ را به‌ تصویر كشیده‌ است‌.
«هدف‌ فیلم‌ آن‌ است‌ كه‌ پرده‌ روی‌ دنیایی‌ را كه‌ ما در آن‌ زندگی‌ می‌كنیم‌ كنار بزند و ما را عادت‌ بدهد كه‌ بتوانیم‌ با هیولاهای‌ این‌ جهان‌ یك‌ به‌ یك‌ رودررو شویم‌... در این‌ فیلم‌ هر كس‌ می‌تواند خودش‌ را ببیند به‌ شرط‌ آنكه‌ با خود صادق‌ باشد به‌ گونه‌یی‌ كه‌ دنبال‌ تصویرش‌ بگردد و آن‌ را پیدا كند.»
● ۱۹۶۲ وسوسه‌ دكتر آنتونیو
▪ اپیزودی‌ از فیلم‌ بوكاچو ۷۰
زنی‌ طناز از یك‌ پوستر بزرگ‌ تبلیغ‌ شیر، به‌ زیر می‌آید تا دكتر آنتونیو پیرمرد مجردی‌ را كه‌ علیه‌ نصب‌ آن‌ اعلام‌ جرم‌ كرده‌ است‌، اغوا كند. فلینی‌ پس‌ از اینكه‌ در كاوش‌ خود به‌ سرحدات‌ محیط‌ می‌رسد و از یافتن‌ گمگشته‌ خود نومید می‌شود تغییر جهت‌ می‌دهد و متوجه‌ درون‌ خود می‌گردد و... اپیزود وسوسه‌ دكتر آنتونیو، در حقیقت‌ پلی‌ برای‌ این‌ تغییر جهت‌ محسوب‌ می‌شود. بخش‌های‌ دیگر این‌ فیلم‌ توسط‌ دسیكا، ویسكونتی‌ و مونیچلی‌ ساخته‌ شده‌ است‌.
● ۱۹۶۳ هشت‌ و نیم‌
«سینما تنها یك‌ رویاست‌» (فلینی‌)
داستان‌ كارگردانی‌ به‌ نام‌ گوئیدو است‌ كه‌ تصمیم‌ دارد فیلم‌ جدید خود را بسازد اما ایده‌یی‌ برای‌ این‌ كار ندارد. او سرانجام‌ در می‌یابد كه‌ آینده‌ هنری‌اش‌ در گرو تجربیات‌ شخصی‌ خودش‌ از زندگی‌ است‌. هشت‌ و نیم‌ یك‌ مكاشفه‌ درونی‌ است‌. جست‌وجو برای‌ درك‌ معنایی‌ زندگی‌. فلینی‌، انتخاب‌ گوئیدو شخصت‌ محوری‌ فیلم‌ و از طریق‌ اوما را به‌ درون‌ خصوصی‌اش‌ برده‌ و با ارایه‌ تصویر دقیقی‌ از زندگی‌ خود به‌ تجزیه‌ و تحلیل‌ شخصیت‌ خویش‌ می‌پردازد.تاكید اصلی‌ این‌ اثر منحصر به‌ فرد بر فیلمسازی‌ است‌. (فلینی‌) سعی‌ می‌كند پاره‌های‌ زندگی‌اش‌ تا این‌ زمان‌ را گرد آورده‌ و به‌ آنها معنا بخشد. با وجود این‌ «فلینی‌» تصویری‌ از زوایای‌ مختلف‌ شخصیت‌ مردی‌ ۴۵ ساله‌ را ارایه‌ می‌دهد و به‌ نوعی‌ دوزخی‌ به‌ روایت‌ قرن‌ بیستم‌ می‌آفریند. هشت‌ و نیم‌ برای‌ فلینی‌ جایزه‌ نخست‌ جشنواره‌ مسكو و اسكار بهترین‌ فیلم‌ خارجی‌ را به‌ ارمغان‌ می‌آورد.
● ۱۹۶۵ جولیتای‌ ارواح‌
داستان‌ زنی‌ به‌ نام‌ جولیتا است‌ كه‌ پی‌ به‌ خیانت‌ شوهرش‌ می‌برد و حس‌ می‌كند تمام‌ دنیایش‌ در حال‌ فرو ریختن‌ است‌. اما او سعادت‌ و خوشبختی‌ را در درون‌ خویش‌ می‌یابد.
نخستین‌ فیلم‌ رنگی‌ فلینی‌ كه‌ از لحاظ‌ بصری‌ خیره‌ كننده‌ و كاربرد رنگ‌ در آن‌ بسیار دقیق‌ و خلاقانه‌ است‌. او در این‌ فیلم‌ به‌ جایگاه‌ زن‌ در جامعه‌ می‌پردازد. جولیتا زنی‌ است‌ پاك‌ و معصوم‌ كه‌ با آداب‌ و قواعد تربیت‌ اولیه‌اش‌ و نیز قراردادهای‌ اخلاقی‌ و ایده‌آلیسم‌ دروغین‌ در ستیز است‌. او با شناخت‌ هویت‌ خویش‌، كسب‌ استقلال‌ و در پناه‌ آزادی‌ شخصی‌ شان‌ خود را در می‌یابد.
● ۱۹۶۸ توبی‌ دامیت‌
▪ یك‌ اپیزود از فیلم‌ داستان‌های‌ شگفت‌انگیز
فلینی‌ با اقتباس‌ قصه‌یی‌ اخلاقی‌ از آلن‌پو، نویسنده‌ امریكایی‌ به‌ خلق‌ موجود تنهایی‌ می‌پردازد كه‌ نفس‌ وجودی‌اش‌ به‌ مبارزه‌ طلبیدن‌ شیطان‌ است‌ و هنگامی‌ كه‌ زمان‌ موعود فرا می‌رسد شرط‌ را می‌بازد. فلینی‌ در توبی‌ دامیت‌ شیطان‌ را در هیات‌ یك‌ دختربچه‌، با پوشش‌ سفید به‌ نمایش‌ می‌گذارد. این‌ فیلم‌ در پی‌ تجسم‌ دنیایی‌ است‌ كه‌ همه‌ چیز در آن‌ تا جایی‌ كه‌ امكان‌ دارد قلابی‌ است‌. دنیایی‌ كه‌ در پی‌ ظاهری‌ خوش‌ آب‌ و رنگ‌، خشونت‌ دهشتناكی‌ را پرورش‌ می‌دهد.بخش‌های‌ دیگر این‌ فیلم‌ را روژه‌ وادیم‌ و لویی‌ مال‌ ساخته‌اند.
● ۱۹۶۹ فلینی‌
▪ دفتر یادداشت‌ یك‌ كارگردان‌
یك‌ فیلم‌ تلویزیونی‌ كه‌ فلینی‌ آن‌ را برای‌ شبكه‌NBC امریكا ساخته‌ است‌. او در این‌ فیلم‌ به‌ شرح‌ زندگی‌ و مقدمات‌ ساخت‌ فیلم‌ «ساتیریكون‌» می‌پردازد. این‌ فیلم‌ در سینماها به‌ نمایش‌ در نیامده‌ و به‌ همان‌ دلیل‌ نیز مهجور ماند.
● ۱۹۶۹ ساتیریكون‌
«این‌ فیلم‌ یك‌ رویا خواهد بود، یا فیلم‌ مستندی‌ درباره‌ یك‌ رویا» (فلینی‌)
روایتی‌ از فساد رم‌ باستان‌ بر زمینه‌ ماجرای‌ رقابت‌ دو دختر دانشجوی‌ جوان‌، برای‌ دستیابی‌ به‌ پسری‌ خوش‌چهره‌.
فیلم‌ بر اساس‌ كتابی‌ از پیترونیوس‌ نویسنده‌ معاصر نرون‌ امپراتور ساخته‌ شده‌ است‌. او در كتاب‌ خود به‌ توصیف‌ فساد و انحطاط‌ دربار نرون‌ و علایق‌ عمومی‌ آن‌ دوره‌ پرداخته‌ است‌ و فلینی‌ با اقتباس‌ هنرمندانه‌ از این‌ اثر به‌ هجو جهانی‌ كه‌ امروز در آن‌ زندگی‌ می‌كنیم‌، می‌پردازد. فلینی‌ با این‌ فیلم‌ شاهكار حیات‌ هنری‌ خود را به‌ وجود آورده‌ است‌ كه‌ چه‌ از نظر زیبایی‌ تصاویر و تركیب‌ بدیع‌ و استثنایی‌ آن‌ و چه‌ از لحاظ‌ پرورش‌ مضمونی‌ سخت‌ كوبنده‌ موثر و كم‌نظیر است‌. ساتیریكون‌ قبل‌ از هر چیز نمایشی‌ است‌ حیرت‌ آور با ابعادی‌ خارج‌ از معیارهای‌ تصویر سینمایی‌. دنیایی‌ است‌ مالیخولیایی‌، ذهنی‌ و غیرقابل‌ تجسم‌.
● ۱۹۷۰ دلقك‌ها
«سینما بسیار شبیه‌ سیرك‌ است‌.» (فلینی‌)
فیلم‌ تحقیقی‌ است‌ در هنر دلقكی‌ سیرك‌. نگاهی‌ به‌ بازی‌ و صحبت‌ با آنها كه‌ هنوز در این‌ زمینه‌ فعال‌ هستند و نیز دلقك‌های‌ سابق‌ سیرك‌.
فلینی‌ دلقك‌ها را برای‌ تلویزیون‌ ایتالیا ساخته‌ است‌ و در آن‌ به‌ دنیای‌ سیرك‌ و افرادی‌ كه‌ در آن‌ كار می‌كنند، می‌پردازد. او با ادای‌ دین‌ به‌ دلقك‌ها از هنر و سنت‌ دلقك‌ بازی‌ تجلیل‌ به‌ عمل‌ می‌آورد.
● ۱۹۷۲ ر‌م‌
«می‌خواهم‌ تاریخ‌ یك‌ شهر را فراخوانم‌». (فلینی‌)
فلینی‌ كه‌ در جریان‌ ساختن‌ فیلمی‌ مستند درباره‌ رم‌ است‌، آمدن‌ خود را به‌ این‌ شهر در بیست‌ سالگی‌ به‌ یاد می‌آورد، دوران‌ پیش‌ از جنگ‌ و رم‌ امروز كه‌ با مشكل‌ غول‌آسای‌ ترافیك‌ روبروست‌.
«سعی‌ می‌كنم‌ شرح‌ دهم‌ كه‌ رم‌، چه‌ در نظر ساكنانش‌ و چه‌ در نظر غریبه‌ها، جدا از كششی‌ كه‌ قدمت‌ و شخصیت‌ تاریخی‌ و بهانه‌یی‌ است‌ برای‌ یك‌ سلسله‌ صحنه‌های‌ در نوسان‌ بین‌ رویا و واقعیت‌ بین‌ حافظه‌ و تخیل‌ ... فیلم‌ سعی‌ دارد به‌ روشن‌ترین‌ صورت‌ ممكن‌ چهره‌های‌ متعدد این‌ پایتخت‌ دور از ذهن‌ و پرتناقض‌ كه‌ این‌ همه‌ دوست‌ داشتنی‌ است‌ و سریعا نفرت‌انگیز می‌شود و حسرت‌ برمی‌انگیزد را نشان‌ دهد.
یك‌ كاوش‌ مقدماتی‌ در سبك‌ فلینی‌، در فیلم‌ «رم‌» صورت‌ می‌گیرد كه‌ تصویر شهر جاودان‌ را با خاطرات‌ نوستالژی‌وار از دوره‌ جوانی‌، تركیب‌ می‌كند. فلینی‌ در رم‌ از قطعات‌ امپرسیونیستی‌ كه‌ ارتباط‌ چندانی‌ با هم‌ ندارند، فیلمی‌ تماشایی‌ می‌سازد كه‌ نمایانگر ذوق‌ و خلاقیت‌ پابرجا و خیره‌كننده‌ اوست‌.
● ۱۹۷۳ آمار كورد
فلینی‌ در این‌ فیلم‌ به‌ شهر زادگاه‌ خود، ریمنی‌ بازیگر باز می‌گردد و در آن‌ به‌ مرور خاطرات‌ و تخیلات‌ دوران‌ كودكی‌اش‌ می‌پردازد. این‌ فیلم‌ چهارمین‌ اسكار بهترین‌ فیلم‌ خارجی‌ را برای‌ او به‌ ارمغان‌ آورد.
● ۱۹۷۶ كازانوا
به‌ نظرم‌ (كازانوا) كاملترین‌، گویاترین‌ و جسورانه‌ترین‌ فیلم‌ من‌ است‌». (فلینی‌)
فلینی‌ در این‌ فیلم‌ به‌ تخیلات‌ شخصی‌ خود رجوع‌ می‌كند و در جست‌وجوی‌ روش‌ بیانی‌ بدیع‌ است‌.● ۱۹۸۷ تمرین‌ اركستر
این‌ فیلم‌ را با یگانه‌ امتیاز بزرگ‌ راحتی‌ بیان‌ و سبك‌ برای‌ تلویزیون‌ ساختم‌.» (فلینی‌)
فلینی‌ در این‌ فیلم‌ مستندگونه‌ كه‌ برای‌ تلویزیون‌ ایتالیا ساخته‌ است‌، به‌ شرح‌ اتفاقات‌، مشاجرات‌، درگیری‌ها و اختلافات‌ اعضای‌ اركستر و رهبر آلمانی‌ آنها پیش‌ از اجرای‌ برنامه‌یی‌ كه‌ قرار است‌ از آن‌ فیلمبرداری‌ شود، می‌پردازد.
«تمرین‌ اركستر»، بس‌عد تازه‌یی‌ از استعداد فراوان‌ فلینی‌ را روشن‌ می‌سازد.
● ۱۹۸۰ شهر زنان‌
«داستانی‌ از جنبش‌ زنان‌ و مردی‌ كه‌ خود را اسیر و مورد تهدید آنان‌ می‌یابد.» (فلینی‌)
فلینی‌ در فیلم‌ شهر زنان‌ بار دیگر به‌ وسوسه‌ كشف‌ ایتالیای‌ معاصر باز می‌گردد. در این‌ فیلم‌ مارچلو ماسترویانی‌ مردی‌ است‌ كه‌ با زنان‌ مختلفی‌ روبرو می‌شود. همانند بسیاری‌ از فیلم‌های‌ فلینی‌، این‌ فیلم‌ نیز اثری‌ است‌ شخصی‌، طنزآمیز و باشكوه‌ كه‌ نحوه‌ اجرای‌ آن‌ به‌ شیوه‌ اپیزودیك‌ است‌.
● ۱۹۸۳... و كشتی‌ به‌ راهش‌ ادامه‌ می‌دهد
در سال‌ ۱۹۱۴ یك‌ كشتی‌ كوچك‌ برای‌ به‌ باد دادن‌ خاكستر یك‌ خواننده‌ اپرا به‌ مقصد جزیره‌یی‌ كوچك‌ حركت‌ می‌كند. مسافران‌ این‌ كشتی‌، بازرگانان‌، همكاران‌ خواننده‌ اپرای‌ متوفی‌، كنتها و شاهزاده‌ها هستند. در بین‌ راه‌ گروهی‌ از آزادیخواهان‌ صربستانی‌ به‌ كشتی‌ پناه‌ می‌آورند. اما یك‌ ناو جنگی‌ اتریشی‌ مجارستانی‌ برای‌ بازگرداندن‌ این‌ گروه‌ كشتی‌ را غرق‌ می‌كند. «این‌ فیلم‌ بازتاب‌ مسائل‌ روز است‌ و احساس‌ نگرانی‌ و دلهره‌یی‌ را بیان‌ می‌كند كه‌ از درك‌ واقعیت‌هایی‌ كه‌ ما را احاطه‌ كرده‌اند ناشی‌ می‌شود و همین‌ نگرانی‌ها به‌ دیواری‌ حایل‌ بین‌ مردم‌ و واقعیت‌ها بدل‌ می‌شود. محور فیلم‌ پیوستگی‌ وضعیت‌ مردم‌ با واقعیت‌هاست‌ و همین‌ آمیختگی‌ اغلب‌ مایه‌ امیدی‌ می‌شود كه‌ شاید مساله‌یی‌ فاجعه‌انگیز بتواند عكس‌العمل‌ مردم‌ را برانگیزد و آنان‌ را تهییج‌ كند.» فیلم‌ با تصویری‌ سیاه‌ و سفید و بدون‌ صدا آغاز می‌شود و بتدریج‌ رنگ‌ گرفته‌ و صدادار می‌شود. فلینی‌ در این‌ راه‌ توضیح‌ داده‌ است‌ در روزهای‌ اولیه‌ عكاسی‌ و همچنین‌ سینما، فیلمبرداری‌ سیاه‌ و سفید بسیار صمیمانه‌ بود و برای‌ این‌ فیلم‌ هم‌ به‌ اعتقاد من‌ طبیعی‌ترین‌ و با شكوه‌ترین‌ طریقه‌، همان‌ فیلمبرداری‌ سیاه‌ و سفید بود.»
● ۱۹۸۶ جینجر و فرد
یكی‌ از شبكه‌های‌ تلویزیون‌ ایتالیا قصد دارد، واریته‌ بزرگی‌ را تهیه‌ كند. به‌ همین‌ دلیل‌ آدم‌های‌ مختلفی‌ را (از زنان‌ همیشگی‌ آثار فلینی‌، كشیش‌هایی‌ كه‌ معجزه‌ می‌كنند، بازیگران‌ بدل‌ شبیه‌ به‌ ریگان‌، برژیت‌ باردو، مارسل‌ پروست‌، مردان‌ قوی‌هیكل‌ شبیه‌ به‌ آرنولد شوارتزینگر با صدای‌ زنانه‌ و... زوج‌ رقصنده‌یی‌ كه‌ اینك‌ سالخورده‌ و جدا از هم‌ هستند) از نقاط‌ گوناگون‌ برای‌ اجرای‌ برنامه‌ دعوت‌ می‌كند. فلینی‌ در این‌ فیلم‌ با انتقاد و تحقیر تلویزیون‌ و نیز ستایش‌ از توانایی‌های‌ همسرش‌ جولیا ماسینا در نقش‌ بدل‌ جینجر راجز همچون‌ اكثر فیلم‌هایش‌ به‌ دنیای‌ موردعلاقه‌ خویش‌، نمایش‌ و سینما می‌پردازد.
این‌ فیلم‌ روایت‌ نوستالژیك‌ فلینی‌ از «روزهای‌ خوش‌ گذشته‌ و سینمای‌ آن‌ روزها» است‌. روزهایی‌ كه‌ صفحات‌ خاطرات‌ رویایی‌ نسل‌ قبل‌ را می‌سازند.
● ۱۹۸۷ مصاحبه‌
داستان‌ یك‌ روز زندگی‌ یك‌ گروه‌ خبری‌ تلویزیونی‌ در استودیوی‌ فیلمسازی‌. مصاحبه‌، فیلم‌ محبوب‌ فلینی‌ و در شمار ده‌ فیلم‌ برگزیده‌ تمام‌ عمرش‌ است‌.
● ۱۹۸۹ آوای‌ ماه‌
«این‌ فیلم‌ درباره‌ شكوه‌ سكوت‌ است‌!» (فلینی‌)
داستان‌ دو آدم‌ سرگشته‌ است‌. یكی‌ به‌ نام‌ سالوینی‌ كه‌ عاشق‌ زنی‌ است‌ و برعكس‌، زن‌ علاقه‌یی‌ به‌ او ندارد. دومی‌ به‌ نام‌ گونه‌لا، كارمند شهرداری‌ كه‌ تصور می‌كند همه‌ علیه‌ او توطئه‌ كرده‌اند. فلینی‌ در فیلم‌ جدید خود، آشفتگی‌، فروپاشی‌، از دست‌ رفتگی‌ حس‌ و واقع‌گریزی‌ دنیای‌ معاصر را بیان‌ می‌كند و نیز انس‌ و الفتمان‌ را به‌ آشوب‌، نیاز دلخراش‌ به‌ معنایی‌ كه‌ فقدانش‌ قلب‌ را از وحشت‌ در هم‌ می‌فشارد، آن‌ جنون‌ جست‌وجوی‌ تعاریف‌ كلی‌ و امید به‌ اینكه‌ در دنیای‌ سراسر پوچ‌ و عبث‌ بازیافتن‌ من‌ ژرف‌ و مكمل‌ خویشتن‌ ممكن‌ باشد.
منبع : روزنامه اعتماد