نظام‌های ملی اطلاع‌رسانی (ناتیس) هدفهای ملی و بین‌المللی

سازمان یونسكو ـ مطابق اساسنامه آن ، در قبال مبادله و اشاعه دانش و اطلاعات، مسئولیتها و وظایفی بر عهده گرفته است. و همانطور كه برخی از سازمانهای یونسكو در راه بهبود و ارتقا شرایط زیست و توسعه فرهنگی و اجتماعی می كوشند، دستیابی آزاد به اطلاعات به عنوان بخشی از حركت جامعه در طریق توسعه و پیشرفت از سوی برخی از سازمانهای دیگر یونسكو مستمر و بیش از پیش پیگیری می شود. هدف اصلی این بخش از فعالیتهای یونسكو به وجود آوردن موجبات، مقدمات، امكانات و تسهیلات دستیابی آزاد به انواع اطلاعات و در همه سطوح جامعه است.
● "نشریه فنی"
اطلاعات به عنوان یكی از ضروریات پیشرفت و توسعه جامعه مورد تایید بسیاری از كشورها قرار گرفته است.در كشورهایی كه سرمایه عظیمی به امر تحقیق و توسعه اختصاص داده شده، نظامهای اطلاع رسانی گسترده ای به منظور رفع نیازهای اطلاعاتی و تخصصی محققان، برنامه‌ریزان، مدیران، و افرادی كه در زمینه های اجتماعی ـ اقتصادی فعا لیت می كنند به وجود آمده است. در كشورهای روبه رشد هم، كه معمولا" منابع اطلاعاتی محدودتری دارند، رفع نیازهای اطلاعاتی از اولویت زیادی برخوردار شده است.بسیاری از كشورهای بزرگ صنعتی كه دارای موسسات اطلاع رسانی قدیمی و مستقلی هستند اكنون به این حقیقت پی برده اند كه برای پیشرفتهای ملی، آموزشی و فرهنگی باید شبكه های اطلاعاتی خود را بصورت متمركز و هماهنگ طرح ریزی كنند. از نمونه بارز این نوآوری ایجاد كتابخانه بریتانیا را ، كه از ادغام تعداد بسیاری مراكز خدماتی وابسته، ولی مجزا از هم، به وجود آمده است، می توان نام برد.همچنین طرح هماهنگی " برنامه دولت آلمان در مورد مسائل اطلاع رسانی و دكومانتاسیون" از این دست است.در ایالات متحده امریكا نیز برنامه نكلیس[۲] برای خدمات كتابخانه و اطلاع رسانی تهیه شده است كه احتمالا" منجر به ایجاد همكاریهایی در سطح ملی خواهد شد. اتحاد جماهیر شوروی و سایر كشورهای سوسیالیستی از سالها پیش نظام اطلاعاتی هماهنگ برقرار شده و هم اكنون این نظام از سوی دولت این كشورها به مثابه عنصر موثری در توسعه برنامه های ملی عمرانی به شمار می آید.در كنفرانسهای منطقه ای یونسكو به هماهنگی اطلاعاتی از سوی متخصصین كشورهای رو به رشد مورد بررسی و تایید قرار گرفته و هم چنین بررسیهای زیادی در زمینه مسائل و مشكلات برنامه ریزی آرشیوها[۳] انجام شده است.مفهوم ناتیس: از برنامه ناتیس معلوم می شود كه دولتها به همان نسبتی كه در قبال سواد آموزی و تحصیل مدرسه ای اتباع كشور خود مسئول هستند، باید فعالیت خود را در دسترسی افراد به اطلاعات مورد نیاز از طریق مراكز اطلاع رسانی، كتابخانه ها و مراكز مدارك افزایش دهند.طرح ناتیس با آنكه معطوف به شبكه های اطلاع رسانی همه كشورها شده در هر كشور از ویژگیهای خاص خود برخوردار است. ناتیس با توجه به اختلاف و تفاوتهای جزیی نظامهای اطلاع رسانی كشورها، ایجاد یكپارچگی و برقراری هماهنگی بین نظامها و شبكه های اطلاع‌رسانی را در نظر قرار داده است.هدفهایی كه در ایجاد و توسعه طرح ناتیس دنبال می شود، به قرار زیر است:(توضیح آنكه این هدفها باید از سوی دولتها، یونسكو و سایر سازمانهای بین المللی پشتیبانی شود)
الف) هدفهای ملی ناتیس
۱) سیاست ملی اطلاع رسانی:
تنظیم نوعی سیاست ملی اطلاع رسانی كه منعكس كننده نیازهای كلیه بخشهای جامعه باشد. به عبارت دیگر ایجاد طرح اطلاع رسانی ملی كه عناصر آن در برنامه های عمرانی ملی قابل اعمال باشد.
۲) افزایش آگاهی استفاده كننندگان:
به منظور افزایش آگاهی استفاده كنندگان سازمانهای معتبری چون دانشگاهها و سایر موسسات آموزشی باید توصیه های ناتیس در مورد طرز استفاده از منابع اطلاعاتی را در برنامه ریزی آموزشی خود بگنجانند.
۳) تشویق و تحكیم عادات مطالعه:
به منظور ترغیب و تحكیم عادت به مطالعه، كتابخانه های عمومی و آموزشگاهی، با همكاری سازمانهای ذیصلاحیت آموزشی باید برنامه های لازم را تنظیم و ترویج كنند.
۴) ارزیابی نیازهای استفاده كنندگان:
تجزیه و تحلیل مشروحی از نیازهای اطلاعاتی دستگاههای دولتی در ارتباط با وظایف آنها و همچنین گروههای مختلف استفاده كنندگان اطلاعات در زمینه های صنعتی، تحقیقاتی و آموزشی ارائه گردد. به طوریكه اطمینان حاصل شود كه نظام ملی اطلاع رسانی (ناتیس) این نیازهای اطلاعاتی را برطرف می سازد.
۵) بررسی منابع اطلاعاتی موجود:
به منظور برنامه ریزی صحیح ملی در امر گسترش نظام ملی اطلاع رسانی الزاما بایستی بررسیهای جامعی از مركز اطلاع رسانی موجود، كتابخانه و مراكز مدارك به عمل آید.
۶) بررسی منابع نیروی انسانی:
به عنوان اصل ضروری در برنامه ریزی تامین نیروی انسانی و پیش‌بینی نیازهای آینده نظام ملی باید بررسیهای جامعی از منابع ملی نیروی انسانی موجود به عمل آید.
۷) برنامه ریزی تشكیلاتی نظام ملی اطلاع رسانی: به منظور تحكیم نظام ملی اطلاع رسانی وظایف و خدمات كلیه مراكز اطلاع رسانی، كتابخانه ها و مراكز مدارك باید از طریق یك یا چند سازمان مركزی هماهنگ گردد، به طوریكه اطمینان حاصل گردد كه این نظام با حداكثر استفاده از منابع موجود، در توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر ملت سهم عظیمی بر عهده خواهد داشت.
۸) تامین نیروی انسانی:
برای آموزش نیروی انسانی ماهر و همچنین تامین تعداد لازم دستیاران متخصص و واجد شرایط كه نظام ملی اطلاع رسانی را به اجرا درآورند، برنامه های آموزشی در زمینه‌های اطلاع رسانی، كتابخانه، مراكز مدارك و آرشیو باید به عنوان اجزاء اصلی نظام آموزش ملی تلقی گردیده و در برنامه تحصیلی دانشگاهها و سایر موسسات آموزشی عالی گنجانیده شود.
۹) برنامه ریزی تكنولوژی اطلاعاتی:
در طرح نظام ملی اطلاع رسانی باید به پیش بینیهای لازم در امر كاربرد تكنولوژی اطلاعات توجه شود تا حداكثر استفاده از منابع موجود به عمل آمده و نظام ملی اطلاع رسانی به مرحله سازگاری با استانداردهای قابل اجرا برسد.
۱۰) جنبه های حقوقی و قانونی نظام ملی اطلاع رسانی: در مراحل اولیه تشكیل نظام ملی اطلاع‌رسانی باید اقدامات قانونی لازم به منظور تحكیم و پشتیبانی از برنامه ریزی و اجرای آن به عمل آید. در ملاحظات حقوقی و قانونی این نظام باید مفهوم اساسی نظام ملی اطلاع رسانی، عناصر تشكیل دهنده و نظامها و سازمانهای تخصصی و وابسته به آن را مد نظر قرار داد.
۱۱) امور مالی نظام ملی اطلاع رسانی: برای حصول اطمینان از اجرای موثر طرحهای نظام ملی اطلاع رسانی، نیازهای مالی آن را باید تا سر حد امكان تامین كرد.
۱۲) كنترل كتابشناسی جهانی: اصول كنترل كتابشناسی جهانی منوط به تاسیس مركز كنترل كتابشناسی ملی است. هدف از این كنترل حصول اطمینان از ثبت و نگهداری مشخصات كتابشناسی نشریات تازه انتشار است.
ب) هدفهای بین المللی ناتیس
۱) كمك به كشورهای عضو در برنامه ریزی و توسعه نظام ملی اطلاع رسانی:
برای ایجاد هماهنگی در سطح ملی و به منظور شركت فعالانه در طرح اطلاع رسانی جهانی باید برنامه ریزی و توسعه ملی اطلاع رسانی در كشورهای عضو مورد توجه و ترغیب قرار گیرد.
یونسكو در برنامه های جاری خود طرح كمك و مساعدت به كشورهای عضو را گنجانیده است تا این كشورها را در نیل به نظام ملی اطلاع رسانی خود یاری نماید. در این برنامه به موارد زیر اولویت داده شده است:
▪ روش شناسی و دستورالعمل برای راهنمائی كشورهای عضو در مراحل مختلف برنامه ریزی و گسترش نظام ملی اطلاع رسانی.
▪ كاربرد تكنولوژی اطلاعات در مورد خدمات اطلاع رسانی، كتابخانه، آرشیو و مراكز مدارك در رابطه با هدفهای نظام ملی.
▪ بررسی و تجدید نظر در برنامه آموزش تخصصی و تعلیم نیروی انسانی در زمینه اطلاع‌رسانی با توجه به نیازهای كشورهای عضو در توسعه و اجرای طرح نظام ملی اطلاع‌رسانی.
۲) پیش برد طرح كنترل كتابشناسی جهانی: طرح كنترل كتابشناسی جهانی به وسیله یونسكو و با همكاری ایفلا: "اتحادیه بین المللی انجمنهای كتابداری[۴]"، بعنوان یكی از عمده ترین هدفهای سیاست جهانی كنترل و مبادله اطلاعات تلقی می شود.

[۱] Natis (National information systems)
[۲] NACLIS (National Commissions on Libraries and Information Sciences)
[۳] - Archives
[۴] ـ Ifla (International federation of library associations)

ترجمه و تلخیص گیتی هندسی افشار

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی