مرکز اطلاعات و مدارک مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن

براساس ضوابط برنامه عمرانی پنجم و با توجه به رشد اقتصادی و اجتماعی كشور، افزایش تولیدات ساختمانی یكی از هدفهائی است كه با نیل به آن نیازهای مسكن در شهر و روستا رو به كاهش می رود.در سال ۱۳۵۲ دفتر مطالعات و معیارهای ساختمانی در وزارت مسكن و شهرسازی به فكر تاسیس یك مركز پژوهشی بنام "مركز تحقیقات ساختمان و مسكن" افتاد كه هدفش نه تنها مربوط به فعالیت های پژوهشی در زمینه ساختمان و مسكن بود، بلكه تاثیر این گونه فعالیت ها را در اقتصاد كشور نیز خواستار بود. این مركز در همان سال با برنامه پژوهش و توسعه شامل اقتصاد ساختمان، تحلیل قیمت ها، روش های ساختمان، نوآوری در روندهای ساختمانی، پژوهش در زمینه مصالح، مهندسی و طرح های زیست محیطی و كنترل كیفیت ها آغاز بكار نمود، و با همكاری برنامه عمران سازمان ملل، مركزی متشكل از گروهی پژوهشگران حرفه ای آزموده با مسئولیت های مشخص ایجاد گردید.بدیهی است كار بخش های پژوهشی این مركز بدون در دسترس بودن كلیه اطلاعات جاری در زمینه دگرگونی های گسترده در امر ساختمان در كشور و كشورهای دیگر امكان پذیر نبود.
بنابر این بخشی اطلاعات و مدارك بر مبنای سه هدف اصلی:
۱) ایجاد تسهیلات برای خدمات مرجع
۲) گسترش ارتباط بین بخش های مختلف پژوهشی اعم از داخل و خارج مركز
۳) فعالیت های آموزشی و خدمات مشاوره ای و اطلاع رسانی برای مهندسین ساختمان، در مركز ایجاد گردید. این بخش فعالیت های خود را در چهارچوب اصلی گردآوری، ذخیره و بازیابی سریع و دقیق اطلاعات برای استفاده كننده و ایجاد ارتباط بین افراد مركز و سازمانهای مشابه در سطح ملی و بین المللی آغاز نمود. هدف این بخش گسترش دادن خدمات بنابر خواستهای فردی یا گروهی بود و برای به تحقق رسانیدن آن به فكر تهیه مجموعه ای برآمد كه از نظر كیفی واجد شرایط لازم باشد و با توجه به كلیه دگرگونی های اخیر در امر ساختمان و مسكن گردآوری شود. بنابراین مجموعه حاضر این بخش شامل منابع مراجعه در زمینه های علوم مهندسی ساختمان و مسكن و معماری مربوط به گذشته تا زمان حاضر می باشد، و همواره كوشش شده است كه با استفاده از امكانات موجود به پرسش های مراجعین پاسخ دقیق و مناسب داده شود. در اینجا یادآوری می شود كه در مراكز اسناد منظور از مجموعه غنی، تنها تعداد بسیار كتاب نیست، بلكه از آن جا كه جامعه استفاده كننده این مراكز را پژوهشگران یا صاحبان صنایع و جز آن در بر می گیرند مجموعه همیشه در حال بازسازی است و بیشتر مقاله های یك یا دو صفحه ای شامل نتایج پژوهش های گوناگون كه داده های ویژه ای را در بر می گیرند یا كاتالوگ های جدید مربوط به تولیدات جدیدی از اجزاء ساختمان كه نیاز مبرم و سریع مهندسی را برآورده می سازند ارزش بیشماری دارند. برای مثال گزارش ها، مجلات چكیده، همایش ها، رساله ها، خلاصه مذاكرات، آمارها، خبرنامه ها، استانداردها، ......... و جز آن از این شمارند.برای آشنائی بیشتر با نوع مداركی كه در مركز تحقیقات ساختمان و مسكن موجود است به اختصار به ذكر چند نوع از این مدارك می پردازیم كه موارد مراجعه بیشماری را بوجود می آورند.یكی از انواع این مدارك گزارش های علمی و فنی را میتوان نام برد و این گزارش ها تمامی كتابهای آزمایشگاهی، گزارش های روزانه كه برای سرپرست های بخش های مختلف سازمان ها تهیه می شوند، و مدارك رسمی را كه نتیجه پژوهش ها می باشند، در بر می گیرند، در این مركز تهیه این گزارش ها بوسیلهٔ ارتباط، مكاتبه و برقراری نظام مبادله بین سازمانهای دولتی و غیردولتی در سطح ملی و بین المللی امكان پذیر شده است. پس از دریافت، اینگونه نشریات همگی نمایه سازی شده و در اختیار مراجعین قرار می گیرد.
نشریات ادواری تخصصی نیز اساسی ترین نقش را در ارائه دانش نو دارا می باشند و زیر بنای مدارك آرشیوی را در علوم و تكنولوژی بوجود می آورند. در این مورد سرعت چاپ و بحداقل رسانیدن زمان چاپ یكی دیگر از صفات مشخصه یكی نشریه ادواری است.نیاز به سرعت چاپ اخیراً ناشرین را بر آن داشته است كه از میكروفیلم به عنوان وسیله نشر استفاده كنند و به این ترتیب امكان استفاده از مقالات بصورت میكروفیلم در مخازن سالم میسر شده و به‌آسانی نسخه های چاپی آنها را میتوان تهیه و در اختیار مراجعین قرار داد. در این مركز كلیه نشریات ادواری دریافت، ثبت و نمایه سازی شده و سپس در اختیار پژوهشگران قرار می گیرند. برخی عنوان ها نیز بصورت میكروفیلم سفارش می شوند. برای نگاهداری مجموعه نشریات ادواری در نظر است از میكروفیلم استفاده شوند. برای این منظور دوربین ویژه فیلمبرداری و ماشین های خواندن و تكثیر میكروفیلم و میكروفیش تهیه شده است. تا در كار سرعت اشاعه اطلاعات از آنها سود برده شود.مجلات چكیده محتوی نمایه های مقالات به مثابه كلیدی برای دستیابی به مدارك ردیف اول می‌باشند كه خود مهمترین نقش را در رسانیدن اطلاعات لازم به پژوهشگران دارند.
در این مركز از بین مجلات چكیده تعدادی كه به رشته تخصصی مربوط ارتباط می یابد انتخاب شده سفارش و مرتباً دریافت می گردند و بآگاهی مراجعین میرسند.یكی از مواردی كه در این مركز با آن بیش از همه مواجه میشویم. مراجعه طبقات مختلف مهندسین ساختمان، پیمانكاران و یا صاحبان ساختمانها است برای بدست آوردن اطلاعات جدید و سودمند در مورد تولیدات ساختمانی، مصالح و قطعات و اجزاء مختلف ساختمان برای راهنمائی این مراجعین بخشی ویژه Trade Literature اختصاص یافته است كه با استفاده از نظام رده بندی Sweets Architectural catalog file كه ویژه نظام بخشیدن به این نوع مدارك است اطلاعات لازم را در اختیار مراجعین قرار می دهد. به این ترتیب كه مراجعه كننده كافی است نام تجارتی محصول مورد نظر خود یا موضوع مورد نظر و یا نام شركت تولیدكننده را بداند و با ارائه هر یك از آنها فهرست برگه ای این بخش، كاتالوگ مورد نظر درخواست كننده را در اختیار وی می گذارد كه در نتیجهٔ تماس با شركت مربوطه، به نیاز خود دست می یابد. از آنجا كه چنین نیازهائی با پیشرفت های اقتصادی كشور گسترش می یابد مركز تحقیقات ساختمان و مسكن درصدد برآمد كاتالوگی حاوی كلیه شركت های مذكور تهیه و در اختیار درخواست كنندگان قرار دهد، كار تهیه این كاتالوگ به اتمام رسیده و هم اكنون زیر چاپ می باشد.استانداردها یكی دیگر از مواردی هستند كه مراجعه بیشماری را بوجود می آورند.
استانداردها معمولا از جانب سازمانهای ملی و بین المللی منتشر می شوند و شامل موضوعهای مختلف مانند واژه نامه، تعاریف، نشانه ها، مشخصات كیفی، ایمنی، اجزاء، ابعاد و روشهای آزمایش مربوط به تولیدات مختلف می شوند كه هر ساله تجدید شده و اطلاعات تازه تری را در مورد پیشرفت های فنی ارائه می‌دهند. در این مركز كلیه استانداردهای مربوط به ساختمان و مسكن و مصالح مختلف ساختمانی تهیه و بازسازی می شود و نو نگهداشتن آن تاثیر مهمی بر روی كار پژوهشگران دارد. در نتیجه كوشش می شود كه برای بالا بردن كیفیت این بخش توجه لازم مبذول گردد. در حال حاضر ارائه استانداردها به متقاضیان براساس استفاده از شماره كد آنها است.آمارها نیز بخش دیگر از مجموعه مركز را تشكیل می دهند. از آنجا كه كلیه پژوهشهای انجام شده مبتنی بر ارقام و آمار معتبر و جدید می باشد گردآوری كلیه آمارهای موجود از مراكز كشور یكی از هدفهای اساسی بوده است و كوشش بعمل آمده است كه همیشه آخرین آمارها تهیه و در اختیار مراجعین قرار گیرد.اگر چه مراجعین مراكز اسناد به اطلاعات جدید نیاز مبرم دارند، هم زمان با آن نباید این موضوع را از نظر دور داشت كه مجموعه كاملی در كلیه سطوح موضوعی وابسته به كار آنها ضروری است و كتاب نیز بخشی از این مجموعه را در بر می گیرد.
در مركز با در نظر گرفتن ضوابط انتخاب كتاب مجموعه ای از كتابها در زمینه های ساختمان، مسكن، راهسازی، پیش سازی، فعالیت های ساختمانی در شهر و روستا مصالح ساختمان اجزاء و انواع مختلف ساختمان، مدیریت ساختمان، تاسیسات، آمارها، برنامه ریزی شهری و منطقه ای، معماری و مقداری نیز در زمینه های اقتصاد، فیزیك، شیمی، ریاضیات و كامپیوتر كه به نحوی با موضوع ساختمان ارتباط پیدا می كنند تهیه شده و در حال گسترش می باشد.بخشی از این كتابها مانند دایره المعارف ها، فرهنگ ها، كتابهای راهنما، كتابشناسی ها، فهرست ها، نشریات محتوی برنامه های پژوهشی مراكز مختلف شركت های مختلف و موسسات پژوهشی گوناگون و جز آن در بخش جداگانه مرجع نگاهداری می شوند.تهیه بریده جراید نیز از وظایف مركز اطلاعات و مدارك است به گونه ای كه كلیه اطلاعات جاری در امر ساختمان و مسكن همیشه در مركز موجود بوده و هر روزه آلبوم بریده جراید در اختیار كارمندان مركز قرار می گیرد. این مجموعه دارای فهرست موضوعی بوده و مطالب هر سال جداگانه نگاهداری می شود. در نظر است از این مجموعه یك بایگانی بصورت میكروفیش تهیه شود.مواد دیگر از جمله فیلم، میكروفرم ها و نقشه ها نیز بخشی دیگر از مجموعه مركز را تشكیل می‌دهند كه در نظر است در آینده این بخش گسترش بیشتری از نظر كیفیت و كمیت پیدا كند.
نظام مجموعه مركز اطلاعات و مدارك
برای سازمان دادن به اشكال گوناگون مدارك با توجه به برنامه خود كار كردن مركز اطلاعات و مدارك كه از بدو امر در نظر گرفته شده بود نظام نمایه سازی با استفاده از واژه های كلید برگزیده شد و برای این منظور از اصطلاحنامه های ذیل سود برده میشود.
۱) Construction Industry Thesaurus
۲) Thesaurus of Engineering and Scientific Terms
۳) Marco Thesaurus: OECD
با توجه به دو نشریه ذیل و رعایت قواعد مندرج در آنها واژه نامه ویژه مركز به زبان انگلیسی در حال تدوین است و انواع مدارك موجود با استفاده از آن نمایه سازی می شوند. برای نمایه سازی نشریات فارسی كوشش بعمل آمده است كه این واژه نامه به فارسی برگردانیده شود و در حال حاضر مراحل آزمایشی خود را طی می كند.
“Guide lines for the elaboration and development of Thesauri” “Indexing Guide lines (General)
Prepared Within the framework of International Council-for Building Research. Studies & Documentation. CIB working Commission W. ۵۲
در مورد رده بندی و از نطر قرار گرفتن كتب در قفسه ها از رده بندی پیشنهادی موسسه
Abridged Building Classification for Architects. Builders and CIB civil Engineers, A Selection fron the Universal Decimal Classification by International Building Classifica Committee, Published by the Selection Documentation of the CIB Research, Studies & Documentation, Bouwcentrum, Rotterdam.
استفاده میشود و برای فهرست نویسی توصیفی از قواعد فهرست نویسی انگلو-امریكن شود برده می‌شود. CIB موسسه ایست بین المللی كه اعضا اصلی آن روسای مراكز تحقیقات ساختمان و مسكن از ۵۱ كشور مختلف می باشند. هدف این موسسه ایجاد همكاری بین المللی در امر پژوهش های مربوط به ساختمان و مسكن، انجام پروژه های پژوهشی در سطح منطقه ای و تبادل اطلاعات از طریق نشریات و برگزاری كنگره و سمینار می باشد. در هر یك از كشورهای عضو این موسسه مركز اطلاعاتی وابسته به دولت خود مسئولیت گردآوری نشریات را به عهده دارد و هر یك از این مراكز سهم ویژه ای در امر مبادله اطلاعات در صنعت ساختمان را دارا می باشند.
● خدمات آموزشی
بمنظور آشنایی پژوهشگران و مهندسین مركز با كار مركز اطلاعات و مدارك در فواصل گوناگون برنامه های برگزاری سخنرانی یا فیلم و تهیه راهنماهائی كه نحوه استفاده از این مركز و مدارك آن را به آنها می آموزد تدارك شده است. تاكنون دو نشریه ذیل در این باب انتشار یافت و در اختیار متقاضیان و مراجعین قرار گرفته است.
۱) راهنمای استفاده از مركز اسناد (به زبان انگلیسی و فارسی)
۲) با بخش اطلاعات و مدارك مركز تحقیقات ساختمان و مسكن آشنا شوید (فارسی)
● اشاعه اطلاعات
بمنظور معرفی مركز و آشنا نمودن افراد علاقمند به علوم مهندسی ساختمان و پژوهش های مربوط به آن، بخش اطلاعات و مدارك، نشریه "مركز اطلاعات و مدارك. اخبار مركز اسناد" (فصلنامه) را مرتباً انتشار داده و برای كلیه مهندسین مركز و موسسات مشابه پژوهشی و آموزشی در سطح كشور و خارج از كشور فرستاده میشود و از طریق آن پرسشهای بسیاری به ویژه از جانب دانشجویان مقیم كشورهای خارجی كه دست اندركار تهیه پایان نامه های خود هستند دریافت میگردد و موجبات تشویق كاركنان این بخش را فراهم می آورد. این نشریه حاوی اطلاعات مربوط به فعالیت های پژوهشی جدید انجام شده در مركز، مدارك جدید دریافت شده، مقالات جدید، فهرست مندرجات مجلات جدید و نیز همایش هائی كه تشكیل میشوند می باشد و به زبان فارسی و انگلیسی تهیه می شود. با ارسال این نشریه و گزارشهای تحقیقاتی تهیه شده از مركز به موسسات و سازمانهای پژوهشی مشابه و به ویژه در خارج از كشور و جلب كردن توجه این موسسات به موقعیت جغرافیائی كشور ایران و فعالیتهای پژوهشی انجام شده در مركز، نشریات مشابهی از انواع گزارش های علمی و فنی بولتن ها، خبرنامه ها و مجلات مختلف از طریق مبادله می گردد كه ارزش بیشماری در پیشبرد كارهای پژوهشی دارا می‌باشند.
● همكاری با سایر مراكز پژوهشی مشابه در ایران و جهان
بمنظور آگاهی و گردآوری نشریات گوناگونی كه از جانب مراكز پژوهشی مختلف انتشار می یابند بخش اطلاعات و مدارك كوشش می كند تا از طریق مكاتبه و مبادله همواره با این مراكز در ارتباط باشد. در ایران شورای هماهنگی مراكز اسناد نویدبخش خبرهای نوینی در امر اشاعه اطلاعات می باشد كه امید است از خدمات ارزنده آن بهره گیریم. سایر دانشكده ها كه در زمینه آموزشی آنها به نحوی با كار ساختمان و مسكن و یا معماری ارتباط میابد از خدمات این مركز بهره می گیرند. و نیز صاحبان صنایع، پیمانكاران، بانكهائی مثل بانك ساختمان، بانك رهنی ایران، شركت های ساختمانی و مهندسین مشارو مختلف با مركز همكاری دارند. در خارج از كشور مركز اطلاعات و مدارك با كلیه مراكز عضور CIB و سایر مراكز پژوهشی برجسته در امر ساختمان در كشورهای رشدیافته و كشورهای رو به رشد در ارتباط است بویژه برخی از كشورهائی كه شرایط جغرافیائی و اقلیمی مشابهی با ایران دارند. در مورد مسائل مختلف ساختمانی می توانند از تجربیات این كشور سود جویند و بالعكس بنابر این برقراری مبادلات علمی از این نوع بر عهده مراكز اطلاعاتی موجود در این كشورها می باشد.

نوشته: پروین بلورچی (رستمكلایی)

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی