ایران کشور آیین‌های رنگارنگ

ایران سرزمین فرهنگ‌های گوناگون است، آداب و رسوم متفاوت و البته جغرافیایی رنگارنگ. تنوع اقلیمی خاصی، از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب این کشور را دربرگرفته است؛ طبیعت زیبای شمال با سرسبزی همیشگی‌اش از یک سو، و زیبایی کویر ایران از سوی دیگر.
جاذبه‌های طبیعی مناطق شمال‌غربی ایران از یک طرف و زیبایی طبیعت جنوب شرقی ایران از طرف دیگر. در هر یک از مناطق ایران با توجه به بافت جغرافیایی آن، آداب و رسوم خاصی نیز شکل گرفته است که به اعتقاد برخی از قوم‌شناسان، این تنوع فرهنگی ارتباط تنگاتنگی با تنوع جغرافیایی حاکم بر کشورمان دارد.
در هر قسمت ایران همان‌طور که شاهد سکونت قوم‌های مختلف هستیم، فرهنگ‌های متفاوتی را هم می‌بینیم که در برخی از مناسبت‌ها، رنگارنگی و تنوع آن بیش از پیش به چشم می‌آید.
یکی از این مناسبت‌ها دهه اول محرم است که ایران سیاهپوش سومین امام شیعیان می‌شود؛ امامی که قرن‌ها پیش در کربلا به شهادت رسیده و هر سال شیعیان جهان در سالروز شهادتش سیاه‌پوش می‌شوند و این واقعه جانسوز را زنده نگه می‌دارند.
در ماه محرم و بخصوص دهه اول آن اگر به چند نقطه از ایران سفر کنید با تنوع چشمگیری در برپایی آیین‌های عزاداری سالار شهیدان امام حسین(ع)‌ مواجه می‌شوید. هر منطقه ایران، آداب و رسوم خاصی برای برپایی مراسم عزاداری واقعه کربلا دارد.
این تنوع گاهی در یک استان یا یک منطقه هم وجود دارد. به عنوان مثال در منطقه‌ای مثل گیلان آیین‌های مختلفی مثل تشت‌گردانی و... وجود دارد که هر کدام خاص یکی از مناطق این استان سرسبز است. این رنگارنگی در سایر مناطق ایران نیز دیده می‌شود.
یزد، کاشان، کرمان، فارس، خراسان (با تمام گستردگی‌اش)‌، کرمانشاه، لرستان، همدان، قزوین و ...
هر کدام آیین‌های خاصی برای برپایی مراسم عزاداری محرم دارند که از کوچک ترین اجزای برپایی مجالس عزا تا بزرگ‌ترین آنها را در بر می‌گیرد. به عنوان مثال سینه‌زنی بوشهری‌ها و ریتم نوحه‌هایی که می‌خوانند اصلا قابل قیاس با مناطق همجوار آن نیست، هرچند عناصر مشترک و پیونددهنده‌ای بین آنها می‌توان یافت؛ مثل استفاده از دمام، سنج و ریتمیک بودن نوحه‌ها.
این تنوع و زیبایی که حاصل قرن‌ها تاثیر و تاثر فرهنگ‌ها از یکدیگر است، اما این روزها زیاد مورد توجه قرار نمی‌گیرد، مستندسازی نمی‌شود و در این مناسبت‌ها آن‌گونه که باید به مردم ساکن نواحی مختلف ایران نشان داده نمی‌شود.
از چند سال پیش، البته صدا و سیما حرکت پسندیده‌ای را آغاز کرد و در طول این دهه و دیگر ایام ماه محرم و صفر صحنه‌هایی از عزاداری‌های مختلف و متنوع ایران را پخش کرد که یکی از نمونه‌های آن مراسم نخل‌گردانی ظهر عاشورا در یزد بود؛ اما این تلاش در قیاس با گستردگی و تنوع آیین‌های عاشورایی نقاط مختلف کشورمان کوچک است.
جا دارد در چنین مناسبت‌هایی با استفاده از توانایی کارشناسان و پژوهشگران حوزه موسیقی و نمایش‌های سنتی در کنار قوم‌شناسان و جامعه‌شناسان به ساخت برنامه‌های ترکیبی با اختصاص هر قسمت به یکی از نواحی فرهنگی ایران پرداخت.
چنین برنامه‌ای می‌تواند هم به مانایی این آیین‌ها کمک کند و هم زوایای مختلف و زیبای آن را به همه ساکنان ایران زمین نشان دهد.

بهمن موسوی

منبع : روزنامه جام‌جم