صنایع دستی ایرانی در ورطه فراموشی

بحث برانگیزتر این است كه دختران و پسران جوان ما در اوج بیكاری نیز به كار در این صنعت علاقه ای نشان نمی دهند!راستی «صنایع دستی» در میان صنایع مدرن چه جایگاهی دارد و مشكلات رشد و توسعه آن را در كجا باید جست وجو كرد؟
●چرا سرمایه گذاری در صنایع دستی؟
اینكه گفته می شود، در زمانه ای كه تكنولوژیهای مدرن روز به روز پیچیده تر می شود چرا ما از صنایع دستی و سنتی سخن به میان می آوریم، علتهای مختلفی دارد. قبل از هر چیز باید از به صرفه بودن سرمایه گذاری در اینگونه صنایع اشاره كرد. به اعتقاد دكتر تالع ماسوله، كارشناس بازاریابی، «اشتغالزایی برای یك نفر در صنعت پتروشیمی نیازمند سرمایه گذاری شش میلیاردتومانی است در حالی كه در صنایع دستی با یك هزارم این رقم می توان برای یك نفر اشتغال ایجاد كرد.»
موضوع دیگری كه درباره سؤال بالا مطرح می شود این است كه، صنعت توریسم، به گفته كارشناسان جهانی، در آینده ای نه چندان دور، به عنوان یكی از مهمترین صنایع درآمدزای دنیا به شمار خواهد رفت و این در حالی است كه در اقتصاد بسیاری از كشورها صنعت توریسم جایگاه ویژه ای دارد.
حال ببینیم صنعت توریسم چه ارتباطی با صنایع دستی پیدا می كند. «عبدالحمید شریف زاده»، مدیر پژوهش هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری معتقد است: «هنرهای سنتی ایران كه شامل بخشهای مختلفی چون هنرهای صناعی، كتابت و نگارگری، موسیقی سنتی و مقامی، نمایشهای سنتی و آیینی و همچنین هنرهای وابسته به معماری است هر یك به تنهایی مؤلفه های بسیاری را برای جلب و جذب گردشگران داراست.»
وی می گوید: «گستردگی هنرهای سنتی ایران فراتر از آن چیزی است كه ما از آن یاد می كنیم و همین تنوع و گستردگی یكی ازمزایای ویژه به كارگیری هنرهای سنتی و صنایع دستی در توسعه گردشگری فرهنگی است.»
شریف زاده خاطرنشان می كند: « ما معتقدیم آثار هنری و صنایع دستی ایران، سفیران فرهنگی ما در كشورهای مختلف هستند، به همین دلیل است كه بر تعامل تمامی دستگاههای دست اندركار با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای مدیریت صحیح این هنرها و نمایش و توانایی بالای آنها تأكید داریم.»
وی با بیان اینكه هنرهای سنتی و صنایع دستی هر یك با مفهوم خاص خودشان یكی از مهمترین وجوهات فرهنگی و اقتصادی گردشگری كشورمان محسوب می شوند ادامه داد: «استقبال خاص گردشگران داخلی و خارجی برای داشتن یكی از آثار هنری و یا صنایع دستی هر شهر یا استان نشان می دهد، قابلیت بهره برداری اقتصادی از هنرهای سنتی و مخصوص استانهای مختلف كشورمان، یكی از اصلی ترین مزایای پرداختن به صنعت گردشگری و تقویت بخش فرهنگی آن است.»
در این راستا، اگرچه قدمهایی برای توسعه صنایع دستی برداشته شد، اما به واقع باید گفت كه مشكلات، نارسایی ها و كمبودهایی كه بر این مقوله اقتصادی و فرهنگی رخنه كرده به اندازه ای بوده است كه حتی در مدیریت این بخش مشكلاتی پیش آمد كه سازمان مدیریت و برنامه ریزی خواستار انحلال سازمان صنایع دستی استانها شد كه با واكنش نمایندگان مجلس روبرو شد.
●ریشه مشكلات
صنایع دستی در زمره صنایع كوچك و زود بازده نیز به شمار می رود و در برنامه سوم و چهارم توسعه نیز بر اهمیت آن تأكید شده است با این همه این صنعت همچنان از رسیدن به جایگاه خویش بازمانده است.
عبدالحمید شریف زاده، در زمینه عدم توسعه این صنایع می گوید: «متأسفانه برنامه ریزان اقتصادی كشور، كمترین توجه را به وجوه اقتصادی هنرهای سنتی و صنایع دستی دارند به طوری كه گاهی نسبت به این حوزه دچار فراموشی شده و آن را از یاد بره اند.»
وی با انتقاد از نوع مدیریت این هنرها و صنایع دستی از سوی دست اندركاران دولتی آنها اظهار می دارد: «شناخت ما نسبت به هنرهای سنتی و صنایع دستی و مزایای ویژه فرهنگی و اقتصادی آنها بسیار كم و ناچیز است، به طوری كه همین عدم شناخت موجب بازماندن ما از حضور در بازارهای رقابتی و اقتصادی شده است.»
به نظر وی «ضعف مدیریت هنرهای سنتی و صنایع دستی وسپردن آن به دستگاههای مختلف دولتی موجب شده است تا بلاتكلیفی و معضل بزرگی در بازارهای اقتصادی این هنرها به وجود آید.»
●برای صنایع دستی، صادرات همچون یك رؤیاست
در حالی كه صنایع دستی در بازارهای داخلی از رونق چندانی برخوردار نیست، رؤیای تسخیر بازارهای خارجی كمی بلند پروازانه به شمار می آید. مشكلات پیش رو، عدم استقبال در بازار داخلی ناتوانی در رقابت با كالاهای خارجی، ظرافت در خلاقیت ها را آزرده می سازد، انگیزه ها را سست می كند و روحها را برای فعالیت هایی نوین به خستگی می كشاند. جست وجو برای لقمه ای نان از پناه این تردستی ها، وقتی به جایی نمی رسد منجر به پی گرفتن زندگی در راههای دیگر می شود، اما چرا نباید دسترنج زرین این انسانهای پاك در سرزمین های دیگر درخشش داشته باشد.
دكتر «جمشید عدالتیان شهریاری»، نایب رئیس اتاق بازرگانی صنایع و معادن در خصوص مشكلات مطرح در برابر صادرات صنایع دستی می گوید: «در حال حاضر صنایع دستی كشور در حدی نیست كه بتوان برای آن بازاریابی وسیعی انجام داد و این صنعت دچار بهره وری پایین و تولید كمی است.»
وی با تأكید بر لزوم صدور صنایع دستی می گوید: «صنایعی می توانند صادرات گرا باشند كه علاوه بر تولید بیشتر دارای مدیریت علمی باشند و بیش از ۷۰درصد محصولشان به كشورهای دیگر صادر شود.»
او با بیان اینكه دولت طی هشت سال گذشته حمایت مطلوبی از سازمانهای غیرانتفاعی داشته است، اظهار می دارد: «در حال حاضر ۷۰تشكل صادراتی در كشور داریم و این در حالی است كه هیچ تشكل صادراتی در زمینه صنایع دستی وجود ندارد واین امر نشاندهنده عملكرد منفعلانه تولیدكنندگان صنایع دستی است.»
عدالتیان در ادامه با اشاره به ایجاد سایتی جهانی به منظور بازاریابی صنایع دستی می گوید: «حدود ۸۰هزار شركت دراین سایت معرفی شده اند كه سهم شركتهای ایرانی در آن بسیار كم است.»
«مصطفی كمیلی»، مدیر كل صنایع دستی استان مركزی، نیز با بیان اینكه «آموزش و تبلیغات در كنار حمایت از هنرمندان و افزایش اعتبارات بستر توسعه صنایع دستی است» می گوید: «تاكنون هیچ بودجه ای در زمینه تبلیغات به صنایع دستی اختصاص نیافته است.»
●چه باید كرد؟
در هر نقطه ای از سرزمین ایران كه پا بگذاریم، نمودهایی از فرهنگ و هنر اصیل ایرانی را می توان دید. هنرهایی كه سرشت و ذوق پاك و زیبای انسانهای این مرز و بوم خلق می كند، اما چه بی رحمانه، آثار پرنقش و نگار و باارزش آنها با ارزانترین قیمت مبادله می شود. اینجاست كه این انسانهای پرانگیزه و پرعشق و اندیشه، می مانند با آثاری كه روی دستشان مانده است.
مصطفی كمیلی حمایت و رشد تربیت هنرمندان در صنایع دستی را یك ضرورت بیان می كند و می گوید: «ایجاد كانونهای صنایع دستی در سطح دانشگاهها كه در استان مركزی در دانشگاه اراك، دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد فعال هستند در كنار ایجاد رشته های دانشگاهی در دانشگاه جامع علمی كاربردی زمینه رشد و ارتقای این رشته را تضمین می كند.»
به اعتقاد، دكتر تالع ماسوله نیز، ساماندهی درست صنایع دستی و تدوین استراتژی منابع گرا نقش مؤثری در بازاریابی محصولات صنایع دستی در سطح بین المللی خواهد داشت.» وی با تأكید بر اینكه حمایت از صنایع دستی تنها وظیفه سازمان صنایع دستی نیست گفت: «حمایت از این صنعت نیازمند یك نگرش ملی است و رسیدن به این همگرایی نیازمند فعالیت همه جانبه از سوی دولت، مجلس و مردم است.»
این كارشناس بازاریابی می افزاید: «توسعه این صنعت نیازمند برنامه ریزی كلانی است تا تولید كننده به دلیل مناسب نبودن شرایط بازار به شغل دیگری روی نیاورد.»
«عبدالمجید شریف زاده» نیز درباره ارتقای صنایع دستی می گوید: «برای نجات هنرهای سنتی و صنایع دستی از ورطه فراموشی و منسوخ شده باید مدیریتی صحیح، متخصص و كارآمد به كار گرفته شود.
آیا دستانی كه رو به كم توانی می روند باز قادر خواهند بود آثار شگفت انگیزی را بر پهنه تاریخ وهنر و فرهنگ ایران بیافرینند؟ دستانی كه در درازای تاریخ با زیبایی، یكرنگی و خلاقیت خو گرفته است.
یوسف بهمن آبادی

منبع : روزنامه ایران