تقابل دلار و یورو در بازارهای جهانی

کشورهای مختلف جهان با اهداف متفاوتی به نگهداری ذخایر ارزی اقدام می کنند. هرچند هر کشوری با توجه به شرایط خاص اقتصادی هدف های متفاوتی را دنبال می کند اما اهم هدف هایی که توسط کشور ها دنبال می شود به قرار زیر است:
استفاده از ذخیره ارزی به عنوان ابزار سیاستگذاری تعیین نرخ ارز برای دستیابی به اهداف سیاست های پولی و همچنین کاهش آسیب پذیری خارجی
حفظ امکان مداخله در بازار ارز، حمایت از نرخ ارز یا جلوگیری از تغییرات آنی و شدید در بازار ارز
ابزاری سیاسی برای حفظ ثبات پول کشور و عملکرد عادی پرداخت های داخلی و خارجی
حفظ ارزش ارز و در مرحله بعد ثبات و پیشرفت نظام پولی و مالی
اعتماد در بازار و کاهش آسیب پذیری به هنگام بحران مالی
عاملی برای انعطاف پذیری در ترکیب ذخیره ارزی و بدهی های دولتی
تهیه نقدینگی ارزهای خارجی مورد نیاز دولت و کمک به اوضاع بازار داخلی ارزهای خارجی
ارائه خدمات ارزی برای بخش های دولتی و در دسترس قرار دادن آن برای مداخلات دولت
علاوه بر موارد فوق، اهداف دیگری نیز در نگهداری ذخایر ارزی توسط کشور ها دنبال می شود اما در هر صورت نقدینگی و حفظ سرمایه، حفظ قدرت خرید ذخیره ارزی، میزان بازدهی و افزایش بازدهی ذخایر ارزی از اهداف بسیاری از کشورهای جهان محسوب می شود.
حال باید در تغییر ذخیره ارزی ایران به این موضوع توجه داشت که کدام پول بین المللی می تواند اهداف فوق را تأمین نماید. پس از نظام برتون وودز، که طلا اصلی ترین ذخیره و پشتوانه پولی کشور ها محسوب می شد، به مرور زمان سهم آن از ذخایر ارزی کشور ها کاهش یافت. در دهه ۱۹۸۰ ذخایر طلا در حدود ۶۵ درصد ذخایر کشور ها را تشکیل می داد به مرور زمان این سهم کاهش یافت و براساس گزارش بانک تسویه بین المللی، سهم طلا در ذخایر کشور ها در سال ۲۰۰۵ به ۹ درصد تنزل یافت. کل ذخایر جهان در سال ۲۰۰۷ به رقمی برابر ۶‎/۵۶ تریلیون دلار رسید.
مقایسه سهم پول کشور ها در ذخایر ارزی نشان می دهد که پس از جنگ جهانی دوم، دلار امریکا بالاترین سهم را از ذخایر ارزی کشور ها به خود اختصاص داده است. در ،۱۹۷۰ سهم دلار از ذخایر جهان به ۷۰ درصد رسید اما به دلیل رشد سریع عرضه پول امریکا و مسائل خاص اقتصادی امریکا در آن دوران، در پایان همین دهه، سهم دلار به کمتر از ۵۰ درصد رسید. با آغاز دهه ۱۹۹۰ بار دیگر سهم دلار امریکا در ذخایر ارزی جهان افزایش یافت و در سال ۲۰۰۱ به ۷۰ درصد رسید. این سهم با ظهور پول واحد اروپایی تاکنون روند کاهشی داشته است به طوری که در حال حاضر در حدود ۵۹ درصد ذخایر جهانی به دلار است.
یورو پول واحد اروپایی، از زمان حضور در عرصه جهانی توانسته است سهم قابل توجهی را در ذخایر ارزی جهان به خود اختصاص دهد. ارزش یورو در مقابل دلار از زمان ظهور آن تقریباً افزایشی بوده و تا ماه های اخیر نیز این روند ادامه داشته است. گزارش سازمان های پولی و مالی بین المللی از جمله بانک تسویه بین المللی نشان می دهد که در حال حاضر بیش از ۲۵‎/۲ درصد ذخایر ارزی جهان به یورو است. پوند انگلیس (۴‎/۲ درصد) و ین ژاپن (۳‎/۲ درصد) واحدهای پولی هستند که بعد از دلار و یورو بالاترین سهم را در ذخایر ارزی کشور ها دارند. در سال ۲۰۰۵ سهم پوند در ذخایر ارزی کشور ها ۱۲ درصد، سهم ین ۵ درصد و سهم فرانک سوئیس ۱ درصد بوده است.
دلایل مختلفی برای علت کاهش سهم دلار در ذخایر ارزی کشور ها ذکر شده است. مهم ترین علت کاهش سهم دلار، کسری های مداوم بودجه امریکا، کسری تراز پرداخت ها و سیاست های پولی انبساطی این کشور است که با کاهش ارزش دلار در بازارهای جهانی همراه بوده است. عده ای از کارشناسان علت جایگزینی پول سایر کشور ها و بخصوص یورو به جای دلار را سیاست های خاص امریکا در عرصه جهانی ذکر می کنند.
در بازارهای نفتی جهان، مبادلات همواره بر مبنای دلار انجام می شود اما اخیراً برخی کشورهای نفت خیز و تأمین کننده انرژی جهان تمایل خود را به تغییر واحد پولی و بالاخص تغییر ذخیره ارزی از دلار به یورو اعلام کرده اند. مدتی پیش مسئولین پولی روسیه اعلام کردند که می خواهند سهم دلار را در ذخایر ارزی این کشور (۴۴۸ میلیارد دلار) کاهش دهند. رئیس جمهور ونزوئلا پس از اظهارات مقامات ایرانی مبنی بر جایگزینی ارز خارجی، تمایل کشورش را به انجام امر مشابه اعلام نموده است.
برخی از کارشناسان معتقدند که سهم تجارت یک منطقه پولی و تولید ناخالص داخلی آن منطقه، نقش اصلی را در میزان تفوق واحد پولی آن منطقه در اقتصاد جهانی ایفا می کند. در صورتی که چنین ارتباطی وجود داشته باشد، در حال حاضر با پیوستن کشورهای جدید به اتحادیه اروپا، سهم تولید ناخالص داخلی این منطقه از اقتصاد جهانی تقریباً برابر سهم امریکا از اقتصاد جهانی است، همچنین سهم تجارت منطقه اروپا از سهم تجارت امریکا بیشتر است. در سال ،۲۰۰۵ GDP اتحادیه اروپا ۱۲‎/۳ تریلیون دلار و GDP امریکا ۱۱‎/۷ تریلیون دلار بوده است، در حالی که جمعیت اتحادیه اروپا ۴۵۰ میلیون نفر و جمعیت امریکا ۳۰۰ میلیون نفر است لذا از این نگاه یورو همچنان می تواند سهم خود را در ذخایر ارزی کشور ها افزایش دهد و اقتصاد امریکا با رقیب جدی تری در آینده مواجه خواهد شد.
مقایسه کاربردی یورو و دلار به مثابه پول های بین المللی
حال سؤال این است که مقایسه کاربردی یورو و دلار به مثابه پول های بین المللی، به چه نتیجه ای می انجامد در زمینه کاربرد رسمی می توان گفت که حدود یک سوم از کشورهای جهان، پول ملی خود را کم و بیش به یورو وابسته کرده اند. این کشورها، عمدتاً عبارتند از کشورهای اروپایی غیرعضو اتحادیه اروپایی، کشورهایی که به تازگی به اتحادیه مزبور پیوسته اند و کشورهای آفریقایی فرانسوی زبان. بیش از دوسوم کشورهای آسیا، آفریقا، خاورمیانه و امریکای لاتین، از دلار به عنوان پول پایه در مبادلات بین المللی استفاده می کنند. در پایان سپتامبر سال ،۲۰۰۶ بیش از دوسوم کل ذخایر رسمی جهان به دلار بوده است در حالی که سهم یورو از یکچهارم این ذخایر فراتر نرفته است.
سهم ین و پوند استرلینگ نیز از ذخایر رسمی جهان روی هم فقط ۷ درصد است. از آن زمان تاکنون، سهم یورو به زیان دلار و ین، افزایش پیدا کرده است. اکنون، کشورهای در حال توسعه، نسبت به کشورهای توسعه یافته، سهم بزرگتری از ذخایر خود را به یورو نگهداری می کنند و این امر نشان دهنده نقش غالب یورو در کشورهای همسایه منطقه یورو نسبت به دلار است. در اروپای مرکزی و کشورهای حوزه بالتیک ۸۳ درصد اوراق قرضه بین المللی به یورو است، در حالی که در آسیا و امریکای لاتین، این رقم بسیار ناچیز است. در بانکداری بین المللی نیز ۳۹ درصد تمامی وام ها و ۲۸درصد همه سپرده ها به یورو است. در حالی که این ارقام برای دلار به ترتیب ۴۱ و ۴۸ درصد است. به طور کلی در عملیات بانکداری بین المللی در خارج از منطقه اروپا، کمتر از یورو استفاده می شود. در بازار بین المللی مبادلات ارز نیز، یورو اکنون پس از دلار در رده دوم اهمیت قرار می گیرد و تبدیل این دو پول به یکدیگر رایج ترین معامله در این بازار است. تمامی معاملات سلفی که در اروپا میان اتحادیه اروپایی و کشورهای غیرعضو این اتحادیه انجام می شود به یورو است. این به آن معناست که تجارت کالایی، همچنان عرصه نفوذ سنتی دلار باقی مانده است.
در اغلب کشورهای همجوار با اتحادیه اروپایی، یورو به عنوان پول ملی و یا در کنار این پول رواج دارد و مورد دادوستد قرار می گیرد. از این پدیده تحت عنوان «یورویی شدن» یاد می شود.
بسیاری از کشورهای شرق و جنوب شرق اروپا نامزد عضویت در اتحادیه اروپایی هستند. یکی از شرایط اصلی برای پذیرش عضویت این کشورها، استفاده از یورو در مبادلات پولی و اقتصادی این کشورهاست. در این کشورها، وام هایی که به یورو واگذار می شوند از نرخ بهره کمتری برخوردارند، اما واگذاری بی ضابطه وام و اعتبار یورویی در این کشورها، آنها را در برابر شوک های ارزی آسیب پذیر می کند. گسترش هر چه بیشتر اروپا منجر به کاهش نقش دلار در بازارهای جهانی خواهد شد.

مصطفی آذری‎
مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد

منبع : روزنامه ایران