جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا

نقش‌ علما در تأسیس‌ و تصحیح‌ مشروطیت‌


نقش‌ علما در تأسیس‌ و تصحیح‌ مشروطیت‌
مشروطیت‌ نهضتی‌ دینی‌ ـ مردمی‌ به‌ رهبری‌ علما بود كه‌ با هدف‌ نجات‌ ایران‌ از دست‌اندازی‌های‌ بیگانگان‌ و استبداد قاجاریه‌ و برپایی‌ عدالت‌ و رفع‌ موانع‌ پیشرفت‌ كشور آغاز شد و با حمایت‌ همه‌جانبهٔ‌ مردم‌ به‌ پیروزی‌ رسید.
با صدور فرمان‌ مشروطیت‌ عده‌ای‌ كه‌ از ابتدا با انگیزه‌های‌ غیردینی‌ در بدنهٔ‌ نهضت‌ نفوذ كرده‌ بودند با آشكار نمودن‌ مقاصد غیرملی‌ خود درصدد ترویج‌ غربگرایی‌ و حذف‌ دین‌ برآمدند. علمای‌ شیعه‌ كه‌ در تأسیس‌ مشروطیت‌ نقشی‌ اساسی‌ داشتند به‌ منظور تصحیح‌ مشروطیت‌ رفته‌ رفته‌ به‌ مصاف‌ غربگرایان‌ رفتند.
آغازگر این‌ جریان‌ شهید آیت‌الله‌ شیخ‌ فضل‌الله‌ نوری‌ بود كه‌ ضمن‌ درك‌ نیات‌ سوء غربگرایان‌ از نزدیك‌ شاهد تلاش‌ آنان‌ برای‌ انحراف‌ نهضت‌ مشروطیت‌ بود. آشكارتر شدن‌ مواضع‌ ضددینی‌ و ضدملی‌ افراطیون‌ علمای‌ مشروطه‌خواهی‌ نظیر آیات‌ عظام‌ آخوندخراسانی‌، ملا عبدالله‌ مازندرانی‌ و سید عبدالله‌ بهبهانی‌ و سید محمد طباطبایی‌ و علامه‌ نائینی‌ را مجبور به‌ اتخاذ موضوع‌ در مقابل‌ آنان‌ كرد كه‌ تماماً به‌ منظور اصلاح‌ مشروطیت‌ صورت‌ گرفت‌.
اعلامیه‌ها و اشارات‌ ذیل‌ بیانگر گوشه‌ای‌ از اقدامات‌ علما در تأسیس‌ و تصحیح‌ مشروطیت‌ است‌.
تلگراف‌ حجج‌ اسلام‌ و سایر علما و طلاب‌ اصفهان‌ به‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌ در مورد توهین‌ و جسارت‌ به‌ رؤسای‌ علمای‌ شیعه‌ در زاویهٔ‌ مقدسه‌ (حضرت‌ عبدالعظیم‌)
سواد تلگراف‌ حضرات‌ آقایان‌ و حجج‌ اسلامیه‌ اصفهان‌ ـ
●مجلس‌ شورای‌ ملی‌
تهران‌: حضور امنای‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌ دامت‌ بركاتهم‌ توهینات‌ و جسارات‌ عوام‌ آن‌ به‌ رؤسای‌ علمای‌ شیعه‌ كه‌ در زاویه‌ مقدسه‌ هستند و اشتمال‌ بعضی‌ روزنامه‌ها بر توهینات‌ به‌ شرح‌ نوعی‌ و شخصی‌ بلكه‌ كفریات‌ و منقولات‌ معروفه‌ از بعضی‌ واعظین‌ و جزء نشدن‌ فصل‌ نظارت‌ علما كه‌ مرجع‌ تقلید ناس‌ باشند بدون‌ عضویت‌ به‌ مجلس‌ و بدون‌ تقید به‌ علم‌ به‌ اقتضای‌ وقت‌ در قانون‌ اساسی‌ كه‌ جزء شدن‌ این‌ فصل‌ باعث‌ بقای‌ اساس‌ اسلام‌ است‌ مهیج‌ علما و متشرعین‌ و طلاب‌ غیر در دین‌ شد از امنای‌ مجلس‌ دامت‌ بركاتهم‌ رفع‌ مراتب‌ مسطوره‌ را فوراً مستدعی‌ هستیم‌ والا خوف‌ حدوث‌ فتنه‌ و اینكه‌ زحمت‌ كامله‌ یك‌ ساله‌ هدر رود هست‌ (علمای‌ اصفهان‌).
(داعی‌شیخ‌ محمدتقی‌ نجفی‌ ـ داعی‌ شیخ‌ نورالله‌ ـ الاحقر شیخ‌ مرتضی‌ ـ الاقل‌ الحاج‌آقا منیرالدین‌ ـ الاقل‌ محمدتقی‌ مدرس‌ ـ داعی‌ محمدباقر الموسوی‌. سایر علما و طلاب‌)
۲۸۱ـ لوایح‌ متحصنین‌ زاویه‌ مقدسه‌ (یاران‌ حاج‌ شیخ‌ فضل‌الله‌ نوری‌)
صورت‌ لایحه‌ای‌ از سید احمد طباطبایی‌
اول‌ كسی‌ كه‌ برای‌ اعلان‌ كلمه‌ اسلام‌ و رفع‌ ید ظلام‌ برآمد اینجانب‌ بود و اشخاصی‌ كه‌ فعلاً خود را مشروطه‌طلب‌ می‌دانند در آن‌ وقت‌ ضدیت‌ می‌كردند. من‌ قبل‌ از همه‌ كس‌ اقدام‌ كردم‌ و صدماتی‌ خوردم‌.
در این‌ ایام‌ به‌ واسطهٔ‌ اشاعیه‌ كفریات‌ و منكرات‌ و توهینات‌ به‌ شرع‌ مهاجرت‌ به‌ حضرت‌ عبدالعظیم‌ نمودم‌، معروف‌ كرده‌اند كه‌ كلیه‌ مهاجرین‌ با مجلس‌ مخالفند، چطور معقول‌ است‌، كسانی‌ كه‌ در اول‌ امر با اساس‌ مجلس‌ مقدس‌ همراه‌ بوده‌ حال‌ مخالف‌ باشند مقصود ما تطبیق‌ مجلس‌ است‌ با قانون‌ اسلام‌ و مشروطیتی‌ كه‌ خواسته‌ شده‌ است‌، باید در امور دولت‌ باشد، نه‌ در امور دینی‌، دین‌ مشروطیت‌ بردار نیست‌. و همین‌طور غرض‌ رفع‌ ید این‌ فرقه‌ جدیه‌ ضاله‌ است‌ كه‌ به‌ عنوان‌ آزادی‌ موهوم‌ می‌خواهند دین‌ اسلام‌ را پایمال‌ كنند و برای‌ شخص‌ مخصوصی‌ مهاجرت‌ ننموده‌ام‌ و غرضم‌ ترویج‌ احكام‌ اسلام‌ است‌. (محمدعلی‌ كاتوزیان‌،... تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت‌ ایران‌، ص‌ ۷۴۶.)
دستخط شیخ‌ فضل‌الله‌ نوری‌ ذیل‌ تلگراف‌ آقاسید كاظم‌ یزدی‌
برادران‌ دینی‌ ما در تلگرافات‌ علمای‌ نجف‌ تأمل‌ كنند تا دو مطلب‌ مكشوف‌ شود: یكی‌ آنكه‌ از سلسله‌ علما هیچ‌ كس‌ منكر مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ نیست‌. دوم‌ آنكه‌ تمام‌ اهتمام‌ در جلوگیری‌ مرتدین‌ و دشمنان‌ دین‌ است‌. خواه‌ پیروان‌ باب‌ و خواه‌ جماعت‌ فرنگی‌مآب‌....
كه‌ با خیالات‌ خبیثهٔ‌ خودشان‌ مشغول‌ كارند و می‌گویند: «مجلس‌ را ما بر پا كردیم‌... این‌ مجلس‌ دارالشورای‌ كبرای‌ اسلامی‌ است‌ و به‌ مساعی‌ حجج‌ اسلام‌ قائم‌ شده‌ و برای‌ خدمت‌ دولت‌ شیعه‌ تأسیس‌ گردیده‌ ممكن‌ نیست‌ آثار پارلمنت‌ پاریس‌ و انگلیس‌ بر آن‌ مترتب‌ شود و قانون‌ آزادی‌ و اقلام‌ تغییر شرایع‌ احكام‌ از آن‌ گرفت‌ و بر افتتاح‌ قمارخانه‌ها و اشاعه‌ فواحش‌ و كشف‌ مخدرات‌ و اباحه‌ منكرات‌ نایل‌ گردد.» محمدعلی‌ تهرانی‌ (كاتوزیان‌)، تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت‌ ایران‌، ص‌ ۷۴۵.
لوایح‌ متحصنین‌ زاویه‌ مقدسه‌ حضرت‌ عبدالعظیم‌ (یاران‌ شیخ‌ فصل‌الله‌ نوری‌)
احدی‌ از مهاجرین‌ منكر مجلس‌ نیستند. مهاجرین‌ جز تقویت‌ اسلام‌ و حفظ‌ دعای‌ مسلمین‌ و اصلاح‌ امور عامه‌ مقصدی‌ ندارند. پس‌ مجلسی‌ را كه‌ علمای‌ نجف‌ می‌خواهند مجلسی‌ است‌ كه‌ مقوی‌ اسلام‌ باشد، نه‌ مروج‌ كفر. پس‌ دسته‌دسته‌ طبیعیها و جماعت‌ بابیها.... كه‌ همه‌ منكر اسلام‌ هستند همه‌ باید از مجلس‌... خارج‌ شوند و رخنه‌ تصرفات‌ آنها باید مسدود گردد.
دارالشورا را از پارلمنتهای‌ فرنگ‌ فرِ بگذارند. علمای‌ اسلام‌ كه‌ حافظ‌ دیننند باید ناظر در آن‌ باشند. مردم‌ ایران‌ مانند اهالی‌ فرنگستان‌ بی‌قید و بی‌باك‌ در فحشا نگردند والا احدی‌ از مهاجرین‌ منكر مجلس‌ نیستند. محمدعلی‌ تهرانی‌ (كاتوزیان‌)، تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت‌ ایران‌.
●شیخ‌ فضل‌الله‌ و مشروطیت‌
مجدالاسلام‌ كرمانی‌ می‌نویسد: «شیخ‌ آدم‌ محكمی‌ است‌ و آنقدرها اهل‌ خدعه‌ و تدلیس‌ نیست‌ و یقین‌ دارم‌ اگر آقایان‌ با او مدارا كنند... تا آخر همراهی‌ خواهد كرد... اینكه‌ مهاجرت‌ به‌ عبدالعظیم‌ با حضرات‌ نرفت‌ فقط‌ به‌ واسطهٔ‌ بی‌اعتنایی‌ آقایان‌ به‌ او بود.والا در مقصد همراه‌ است‌.»
تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت‌ ایران‌، احمد مجدالاسلام‌ كرمانی‌، ج‌ اول‌، سفر كلات‌...، ص‌۴۲۱.
منبع : مشروطیت