تعرفه و کارایی آن در ایران

امروزه محدودیتهای تجاری یکی از شیوه های رایج سیاستگذاری تجاری کشورها می باشد. از عمده ترین دلایل حمایت تعرفه ای می توان به بهبودی نرخ مبادله، حمایت از صنایع نوزاد، ایجاد اشتغال، جلوگیری از دامپینگ و بهبودی موازنه تراز پرداختها... اشاره نمود.
امروزه در تجارت بین الملل ثابت گردیده است که تعرفه تحت شرایطی به کشور وضع کننده نفع می رساند و اقتصاددانان سعی می کنند نرخ تعرفه بهینه را محاسبه کنند. زیرا معتقدند وضع تعرفه بهینه به طور همزمان بهبودی رابطه مبادله را به دنبال دارد، گرچه سبب محدودیت تجارت از طریق کاهش حجم واردات و صادرات می گردد. در این مقاله مختصراً به تبیین مفهوم تعرفه و موانع غیرتعرفه ای و نیز کارآیی آن در ایران پرداخته می شود.
● آثار اقتصادی و رفاهی تعرفه
آثار اقتصادی تعرفه بر کشورهای کوچک (از نظر حجم واردات نسبت به کل حجم مبادلات در جهان)با وقتی که کشور بزرگ، اقدام به برقراری تعرفه می کند، متفاوت خواهد بود. آثار اقتصادی و رفاهی را می توان از طریق منحنی های عرضه و تقاضا نشان داد و اثرات رفاهی نیز شامل اثر حمایتی، اثر مصرفی، اثرتوزیع مجدد درآمد و اثر درآمدی می باشد.
● آثار اقتصادی و رفاهی تعرفه بر کشور کوچک
- افزایش تولید داخلی و اشتغال
- کاهش رفاه مصرف کننده (اثر مصرفی منفی)
- افزایش رفاه تولیدکننده (اثر تولیدی مثبت)
- افزایش درآمد دولت (اثر درآمدی مثبت)
- انتقال رفاه از مصرف کننده به تولید کننده (توزیع مجدد درآمد از مصرف کننده به تولیدکننده)
- ایجاد زیان برای جامعه به دلیل تولید بیشتر کالا در داخل با هزینه بالا (اثر حمایتی منفی)
● آثار اقتصادی و رفاهی تعرفه بر کشور بزرگ
این آثار می تواند با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد این کشور (شیب و کشش منحنی های عرضه و تقاضای داخلی)، یکی از سه حالت زیر اتفاق بیفتد:
- افزایش رفاه اقتصادی جامعه
- کاهش رفاه اقتصادی جامعه
- ثبات رفاه اقتصادی جامعه
● موانع غیرتعرفه ای
استفاده از مکانیزم های مختلف به منظور محدود کردن حجم واردات بجای سازوکار تعرفه ای در رژیم تجاری کشورها به موانع غیرتعرفه ای موسوم است. این موانع در مقام مقایسه با تعرفه ها ازشفافیت کمتری برخوردارند و دارای اثراتی همچون ناکارایی مکانیزم تجاری و مختل نمودن روابط تجاری فیمابین کشورها هستند.
از این دست موانع غیرتعرفه ای می توان سهمیه وارداتی، محدودیت صادرات بصورت داوطلبانه، موانع فنی تجاری، سیاستهای ارزی، موسسات تجاری دولتی، حداقل قیمت وارداتی، ممنوعیت های وارداتی و ... را نام برد.
● اعمال تعرفه در ایران
از آنجائیکه نظام تعرفه ای به عنوان ابزاری برای حمایت از تولید و مصرف داخل محسوب می شود، در بیشتر کشورهای دنیا به عنوان کارآمدترین شیوه حمایت از تولید و تنظیم بازار داخل مورد استفاده قرار می گیرد. این در حالی است که در کشورمان تغییرات شدید تعرفه ها و حقوق ورودی و سود بازرگانی واردات کالا نه تنها این هدف و یا اهداف مذکور در فوق را محقق نساخته بلکه خود عاملی در زیان توأماً بخشهای تولید و مصرف بوده است. اگر بپذیریم که تعرفه مکانیزمی است که روند صادرات و واردات یک کشور و ترازهای اقتصادی ممالک را می تواند تنظیم نماید، تعرفه ها می بایستی بر دو اصل زیر تنظیم شود.
اصولی که در همه کشورهای دنیا پذیرفته شده است:
۱) رعایت حال مصرف کنندگان
۲) حفظ اشتغال و تولید
این دو فاکتور دقیقاً در مقابل هم قرار دارند. تعرفه بالافشار بر جامعه مصرفی و حمایت از تولید است و تعرفه پایین به شکلی رفاه بیشتر برای مردم و در مضیقه قرار گرفتن تولید است و رسیدن به یک نقطه تعادلی مهمترین موضوع در این فرآیند است. تردیدی نیست که میزان میانگین تعرفه ها در کشور ما از سایر کشورها بالاتر است، علت اصلی این روند طی سالهای گذشته بیشتر معطوف به مشکلاتی است که جهان غرب و خصوصاً آمریکا از ناحیه اعمال تحریمهای اقتصادی متوجه کشور نموده است. در شرایطی که اقتصاد ایران اسلامی طی سالیان متمادی هدف تحریم های غرب قرار گرفته بوده، طبیعی است که در هر دوره ای به منظور حمایت از اشتغال و تولید داخلی اعمال تعرفه های بیشتر در دستور کار تصمیم گیران قرار گیرد. چنانکه نگاه به کتاب تعرفه های سال ۱۳۸۸ نشان می دهد که حدود ۲ درصد میانگین مجموع تعرفه ها نسبت به سال ماقبل آن افزایش یافته است.
ازطرفی ایران یکی از پنج کشور جهان که بالاترین نرخ تعرفه را برای واردات اعمال می کند» می باشد (اکنون متوسط نرخ تعرفه در ایران ۳۳ درصد است) و نرخ بالای تعرفه سبب شده است تا ایران در برخی ترتیبات منطقه ای با دیگر کشورها دچار مشکل شود. طی سالیان گذشته تجربه نشان داده است که هر چه نرخ تعرفه بالا رفته قیمتهای داخلی نیز افزایش یافته و در مقابل منجر به کاهش نرخ بهره وری، کاهش رقابت پذیری کالا در دیگر کشورها و ایجاد انگیزه برای واردات کالای بیرونی شده است. لذا با برخورد غیرمنطقی با تعرفه این سوال مطرح می گردد که؛ آیا با روند کنونی حمایتهای تعرفه ای می توانیم رتبه اول در منطقه را در سال ۱۴۰۴ از آن خود کنیم؟

علی اکبر پورکاوه

منبع : روزنامه کیهان