دولت نهم و این دلارهای نفتی

سخنان اخیر حسن روحانی بازتابهای گسترده در محافل سیاسی کشور داشت. موافقان دولت نهم سخنان وی را انتخاباتی قلمداد کرده و منتقدان دولت از باب «جانا سخن از زبان ما می‌گویی» از دیدگاه های طرح شده استقبال نمودند.
واقعیت این است که جوهره سخنان روحانی را نوعی نگرانی از بی توجهی به مقوله توسعه و لوازمات آن از سوی دولت نهم شکل می داد. موضوعی که وی آن را در سه عنوان تبیین نمود.
اول، موضوع استفاده نادرست از درآمدهای نفتی، دوم، بی توجهی به مقوله خصوصی سازی و به خصوص عدم اهتمام جدی به عملیاتی شدن اصل ۴۴ و سوم عدم درک مقتضیات زمان در قضیه سیاست خارجی. در این باره نکات زیر قابل توجه است:
۱) دولت نهم طی سه سال اخیر با سومین شوک نفتی در تاریخ کشور روبه رو گردید، اما نتوانست آن را به شکل صحیح و درست مدیریت نماید.
اقتصاد نفتی کشور طی چهار دهه اخیر با سه شوک نفتی روبرو گردیده است. دولت نهم می توانست با درک درست از تبعات شوک های نفتی از عوارض و عواقب آن بکاهد، اما ذوق زدگی ناشی از فراوانی دلارهای نفتی، بی توجهی به تاریخ نفت و به خصوص تاثیر مخرب شوک های آن و تعجیل در به نتیجه رسیدن پروژه های زودهنگام و تاکید بر اصل روزمرگی در جهت مصرف دلارهای نفتی، اجازه نداده تدابیرلازم در جهت استفاده درست از درآمدهای نفتی صورت پذیرد وشد آنچه که شد!
دولت نهم اگر فقط به نتایج مخرب نخستین شوک نفتی اوایل دهه ۵۰ شمسی- توجه می کرد، بهتر از اینها می توانست با دلارهای نفتی بادآورده عمل نماید. شوک نفتی اول برای اقتصاد ما، نتیجه بالا رفتن قیمت نفت به جهت تحریم نفتی اعراب بود که سبب چند برابر شدن درآمدهای نفتی کشورهای صاحب نفت از جمله ایران گردید.
نگاهی به پیامدهای شوک اول نفتی، نشان می دهد، افزایش درآمدهای نفتی، نتیجه ای جز واردات فراوان و بی رویه، بالا رفتن نقدینگی، گسترش رانت خواری، تشدید تضادهای طبقاتی و سرانجام افزایش تورم دربر نداشت.
عوارض اجتماعی که در شکل گیری انقلاب ۱۳۵۷ بی تاثیر هم نبود. هرچند وقوع انقلاب بزرگ ۱۳۵۷ دارای علل و عوامل فراوان دیگری هم بود. شوک دوم نفتی در سالهای آغازین پیروزی انقلاب و به دنبال قطع صادرات نفت ایران رخ داد. اما به جهت هزینه شدن دلارهای نفتی در دفاع مقدس، تبعات منفی برای اقتصاد کشور ایجاد نکرده و حال پس از سالها کشور شوک سوم نفتی را تجربه می کند. تجربه ای که برای کشور تاکنون سنگین تمام شده است.
نقدینگی ۶۸/۰۰۰ میلیارد تومانی بهار ۱۳۸۴ تبدیل به نقدینگی ۱۶۸/۰۰۰ میلیارد تومانی بهار ۱۳۸۷ گردیده که پیامد آن چیزی جز تورم نبوده است.
بخش دیگر دلارهای نفتی هم صرف واردات شده، و آن چه در این میان فراموش شده توجه به زیرساختهای اقتصادی و راه اندازی پروژه های بزرگ و درازمدت است. دولت نهم فراموش کرده نفت یک سرمایه بین نسلی است و می بایست صرف عمران، سازندگی و توسعه کشور شود تا فردای ایران صاحب دهها پالایشگاه، مجتمع پتروشیمی، نیروگاههای گاز، برق و... باشد.
واقعیت این است که در کشور ما همچنان موتور توسعه، دولت می باشد و انتظار می رفت دولت نهم به سرمایه گذاری های استراتژیک اولویت دهد.
۲) کم توجهی به عملیاتی شدن اصل ۴۴ قانون اساسی در جهت کاستن از فربهی دولت و واگذاری امور صرفا ضروری به آن از دیگر محورهای سخنان اخیر حسن روحانی بود.
کمتر کسی است که منکر نقش بخش خصوصی در رشد و توسعه کشور گردد. بنابراین بایسته است، بیش از گذشته این بخش از اقتصاد کشور را در فرایند توسعه به بازی گرفت. کشور ما سال ها است که از بوروکراسی حجیم رنج می برد. بوروکراسی مانع بزرگی برای رشد و توسعه کشور بوده است.
برای مثال برزیل با جمعیت ۳۰۰ میلیونی خود فقط ۵۰۰/۰۰۰ پانصد هزار- برزیلی وابسته به دولت دارد و حال آن که ما با جمعیت ۷۰ میلیونی تقریبا ۳/۰۰۰/۰۰۰ سه میلیون- ایرانی وابسته به دولت داریم! در فرآیند توسعه می بایست به پارادایم مدیریت اولویت داد و از دخالت های غیرضروری دولت کاست.
۳) استفاده نکردن از فرصت های لازم در سیاست های خارجی آن هم در زمانی که «آمریکایی ها» در باتلاق «افغانستان» و گرداب «عراق» گرفتارآمده اند، محور دیگری از سخنان «حسن روحانی» بود. واقعیت این است که رشد و توسعه کشور، مقدمات و لوازمات خاص خود را دارد. برای مثال، دولت توسعه گرا باید اصل تنش زدایی را سرلوحه کار خود قرار دهد و از دامنه تنش ها بکاهد، چرا که توسعه نیازمند ثبات است. رعایت شعار «تعامل در حد امکان وتقابل در حد ضرورت» برای سیاست خارجی توسعه گرا یک ضرورت است. حال با توجه به ضعف آمریکایی ها در منطقه طی سه سال گذشته، آیا نمی توانستیم از این فرصت بهتر بهره برداری کنیم؟
تا برای فردای ایران دیر نشده، گفتمان توسعه را به گفتمان غالب و اصلی ایران تبدیل نماییم. انتخابات آتی ریاست جمهوری محمل خوبی برای رسیدن به این منظور است.

نویسنده : غلام علی دهقان

منبع : روزنامه مردم سالاری