آشنایی با نهاد ها آژانس بین المللی انرژی اتمی

۱) چگونگی تأسیس
بحران های سیاسی منطقه ای و بین المللی پس از جنگ جهانی دوم و تداوم تلاش برای خلع سلاح هسته ای و متوقف کردن مسابقه تسلیحاتی موجب شد کنفرانسی مرکب از ۸۲ کشور در سازمان ملل تشکیل و اساسنامه آژانس تصویب شود که در نهایت آژانس بین المللی انرژی اتمی در ۲۹ ژوئن ۱۹۵۶ رسماً اعلام موجودیت کرد. در ۱۴ نوامبر همین سال مجمع عمومی سازمان ملل موافقت نامه ای در مورد روابط و همکاری آژانس با کشورها به امضاء رساند و از این پس بود که آژانس به عنوان یک سازمان بین المللی مستقل مسئولیت هدایت استفاده از انرژی اتمی را در رفاه بیشتر به عهده گرفت.
۲) اهداف
این اهداف در مواد ۲ و ۳ اساسنامه مشخص شده است:
۲-۱) ارتقاء کاربردهای صلح جویانه انرژی هسته ای و عدم بکارگیری آن برای اهداف نظامی
۲-۲) اتخاذ هرگونه تدبیری جهت ارتقاء تحقیقات، توسعه و کاربرد عملی انرژی هسته ای برای مقاصد صلح جویانه
۲-۳) تهیه مواد، خدمات، تجهیزات، تأسیسات برای تحقیقات و توسعه و کاربرد عملی انرژی اتمی با توجه به نیازهای مناطق در حال توسعه جهان.
۲-۴- ارتقاء مبادله اطلاعات علمی و فنی
۲-۵) تأسیس و اعمال پادمان برای تضمین این موضوع که کمک های هسته ای یا حمایت های آژانس در مقاصد نظامی بکارگرفته نشود.
۲-۶) تأسیس یا تصویب استانداردهای ایمنی هسته ای
۳) وظایف
اساسنامه، آژانس را ملزم می نماید تا تضمین ایجاد کند که کمک های فراهم شده توسط آژانس یا بنا به درخواست یا تحت نظارت یا کنترل آن جهت پیشبرد اهداف نظامی به کار نرود. در متن پیش نویس تصریح شده است: «آژانس باید تضمین نماید که مواد به کارگرفته شده فقط در مقاصد صلح جویانه استفاده شود.»
۴) ساختار و تشکیلات
آژانس بین المللی انرژی اتمی از ۳ بخش مهم و عمده تشکیل شده است که عبارتند از: کنفرانس عمومی، شورای حکام، دبیرخانه
الف) کنفرانس عمومی
کنفرانس عمومی بالاترین رکن و مجمع تصمیم گیرنده آژانس می باشد که سالی یک بار تشکیل جلسه داده و مقر آن در وین می باشد. این رکن متشکل از نمایندگان کلیه دولت های عضو با یک حق رأی می باشد و تصمیمات آن با اکثریت آراء اتخاذ می شود. از مهمترین وظایف کنفرانس انتخاب اعضای شورای حکام، گزارش نحوه فعالیت های آژانس به سازمان ملل و انتخاب دبیرکل آژانس برای مدت ۴ سال می باشد. در حال حاضر دبیرکل آژانس محمدالبرادعی است.
ب) شورای حکام
شورای حکام از دو گروه انتصابی و انتخابی تشکیل شده است. اعضای انتصابی (یا اعضای دائم) طبق اساسنامه شامل ۱۰ عضو از بین پیشرفته ترین دولت های عضو سازمان از حیث تکنولوژی هسته ای در هر منطقه می باشد که توسط کنفرانس عمومی تعیین می گردند. اعضای (انتخابی) غیر دائم ۱۵ عضو هستند که آنها نیز توسط کنفرانس عمومی انتخاب می شوند. در سال ۱۹۸۴ تعداد کشورهای شورای حکام به ۳۵ کشور افزایش یافت. مدت دوره های عضویت در شورای حکام ۲ سال است. وجه تسمیه این شورا به حکام آن است که به این شورا اختیار حاکمیت و صدور «حکم» درباره فعالیت های هسته ای داده شده است.
ج) دبیرخانه
دبیرخانه آژانس از تعدادی کارمند و یک دبیرکل در رأس آن تشکیل شده که برای یک دوره ۴ ساله به پیشنهاد شورای حکام و تأیید کنفرانس عمومی انتخاب می شود. دبیرکل دبیرخانه مسئولیت اداره امور جاری آژانس را برعهده دارد.
۴) عضویت ایران در آژانس
ایران از همان ابتدای تأسیس سازمان در ۱۹۵۶ (۱۳۳۵) به عضویت آن درآمده است. ایران پس از انقلاب اسلامی دارای نمایندگی دائم شد که این دفتر در سفارت جمهوری اسلامی ایران در وین می باشد. دولت ایران پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را در سال ۱۹۷۰ (۱۳۴۹) نیز موافقت نامه دوجانبه با آژانس امضاء نمود. آژانس تا سال ۱۹۹۰ (۱۳۶۹)، بازرسی های معمولی خود را از ایران، سالی یک بار انجام می داد، ولی از این تاریخ به بعد بازرسی های معمولی به دوبار و سپس به چهاربار در سال افزایش یافت.
علاوه بر این بازرسی ها، به علت تبلیغات وسیع و منفی دولت آمریکا علیه فعالیت های صلح جویانه هسته ای ایران، مبنی بر ادعای تلاش ایران جهت دستیابی به سلاح هسته ای (که تا به امروز نیز ادامه دارد)، دولت ایران از آژانس درخواست نمود که از تاسیسات ایران بازدید به عمل آورد. آژانس نیز متعاقب این درخواست در سال های ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ دوبار از تاسیسات ایران بازرسی نموده و صلح جویانه بودن فعالیت های هسته ای ایران را مورد تایید قرار داد.
۵) سازمان انرژی اتمی ایران
تشکیل این سازمان در ایران به سال ۱۳۳۵ بر می گردد که طی آن مجلس شورای ملی ایجاد مرکز اتمی دانشگاه تهران را تصویب کرد. سال بعد کلنگ احداث این مرکز در زمینی به مساحت ۲۸ هکتار در شمال تهران زده شد. ۶ سال بعد اولین رآکتور ۵ مگاواتی آموزشی و تحقیقاتی آماده به کار شد و باز ۶ سال بعد یعنی در اسفند ۱۳۵۲ مقدمات تشکیل سازمان انرژی اتمی ایران رسما آغاز شد و در نهایت در فروردین ماه سال ۱۳۵۳ سازمان انرژی اتمی ایران شروع به کار کرد و بلافاصله قرارداد ساخت ۴ واحد نیروگاه هسته ای با شرکت های آلمانی و فرانسوی را منعقد کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شرایط جدیدی در ایران و بالطبع در سازمان انرژی اتمی ایران بوجود آمد و سازمان را که برای ساخت و تکمیل ۴ راکتور فوق الذکر در بوشهر و دارخوین تعهدات سنگینی را عهده دار شده بود به تجدید نظر واداشت. محور اصلی فعالیت جدید سازمان، علاوه بر خدمات کاربردی و توسعه علوم وفنون هسته ای، تکامل چرخه سوخت و انجام غنی سازی اورانیوم در داخل کشور و همچنین اجرای پروژه های نیروگاه های هسته ای در کشور می باشد. هم اکنون رئیس این سازمان مهندس رضا آقازاده می باشد.

منبع : روزنامه کیهان