دغدغه های تراژیک درون

نمایش های ایرانی از این ویژگی برخوردارند که «بوده»ها و «شده»های جامعه ما را به صورت داده هایی دراماتیک که از وجوه فرهنگی - اجتماعی و حتی زیبایی شناختی معینی برخوردارند به مخاطب ارایه می دهند. ممکن است ظاهرا چنین به نظر برسد که نمایش های روحوضی، تعزیه و پرده خوانی یا قهوه خانه ای به سبب محدودیتی که همواره در انتخاب تم هایشان داشته اند ظرفیت و پتانسیل پرداختن به مسایل دیگر را ندارند اما این تصور غلط و غیر واقعی است. همه اشکال و ژانرهای نمایشی همانند بقیه پدیده ها و موضوعات جامعه ظرفیت قابل توجهی برای تغییرپذیری و تکوین دارند فقط بستگی دارد که چگونه از این اشکال نمایشی استفاده شود.
از آن جایی که هنر نمایش حتی هنگامی که از الگوهای پیشین استفاده می کند باز هم تا حدی بر تجربه و اقدام عملی و عینی استوار است، چنانچه نویسنده از این محدوده فراتر برود و نگاهی هم به حال و آینده داشته باشد استفاده از هر کدام از این ژانرهای نمایشی ایرانی او را ملزم می کند با رویکردی تازه تجربه های پیشین را ارتقا بخشد و در ساختار فنی و درونمایه موضوعی اثر تحولاتی ایجاد کند، یعنی نمایش های ایرانی را از شاکله های تکراری و شناخته شده آن تا حدی به درآورد و آن را متناسب با زمان و شرایط اجتماعی به خدمت تم ها و تعاریف نمایشی جدید دربیاورد.
نمایش های ایرانی ارتباط عمیق شان را با فرهنگ و اعتقادات و شرایط زندگی مردم به اثبات رسانده اند و اکنون می توانند با رو آوردن به موضوعات حماسی زندگی مردم علاوه بر شاهنامه خوانی، پرداختن به مصائب زندگی مردم و شخصیت های بزرگ، علاوه بر روایت مصیبت نامه ها و تاکید بر انتقاد اجتماعی و نشان دادن موقعیت های تنش زا و کنش مند و علت یابی و علت جویی تنگناهای انسان به منظور آسیب شناسی اوضاع جامعه مطرح باشند، همانگونه که در انواع نمایش ها در دنیا مرسوم است.
یعنی با پرده خوانی و پرده نمایی پرده زندگی مردم تحولی بنیادین در حوزه نمایش های سنتی ایجاد کنند. نمایش قهوه خانه ای «رویاهای رام نشده» به نویسندگی ایوب آقاخانی و کارگردانی سیاوش تهمورث توانسته است با رویکردی تجربی در این رابطه قدمی فراتر بردارد. در این نمایش به جای نقالی و پرده خوانی و استفاده از نقاشی های دیواری و پرده ای برای بیان یک روایت حماسی یا تراژیک از این نقاشی ها برای فضاسازی و زمینه سازی فرهنگی و معرفی محیط نشانه مند قهوه خانه استفاده می شود تا در کنار آن به موضوعی مهم تر بپردازد.
این حوادث و موضوعات مهم تر همان شرایط موجود و ناتورالیستی تصویر شده خود جامعه است که در آن به قرینه پرسوناژها، حوادث مصائب و صحنه های احتمالی مهرورزانه در تابلوهای قهوه خانه با آدم های واقعی گرفتار حوادثی دردناک تر، فاجعه هایی به مراتب تلخ تر و در همان حال مهرورزی هایی بسیار عمیق تر روبه روییم که بخش هایی از آن ممکن است معادل هایی از زندگی تماشاگران نیزباشد.
نمایش در اصل نگاهی قیاسی و کلی به موضوع دارد اما در شیوه معرفی پرسوناژها از نگرش استقرایی بهره می گیرد. به عبارت دیگر در همان حال که نگرش کلی غالب است به صورت انفرادی و دو یا چند نفره به درددل ها و موقعیت پرسوناژها می پردازد و نوع حضورشان را اول جداگانه نشان می دهد.
نمایش بر دغدغه های درونی پرسوناژها تاکید بسیار دارد و بخشی را که به عشق و مهرورزی مربوط می شود در حد و قواره ساختار اثر به طور نسبی خوب به بیان درمی آورد تا جایی که تماشاگر می تواند از آن نتیجه گیری کند. اما بخشی که وجه سیاسی دارد و به منزله واقعیت های تلخ جامعه مطرح می شود تا پایان نمایش همچنان به صورت گره ناگشوده باقی می ماند.
تماشاگر نمی داند آن زنی که قرار است با تعریفی سیاسی به محل بیاید و مدارکی ارایه دهد چرا نمی آید و چه سرنوشتی پیدا می کند. رویکرد ایوب آقاخانی به متن ناتورالیستی است و در جاهایی که به آن اشاره شد نارسا است و در جاهایی نیز ویژگی های خاص خود را دارد. او در کل توانسته مضمون نمایش قهوه خانه ای را تا حدی ارتقاء بخشد. محیط قهوه خانه را به نماد اجتماعی از خود جامعه تبدیل کند و از دردها و دغدغه های مردم گاهی عمیق و گاهی هم اشاره وار حرف بزند.
نمایش رویاهای رام نشده نوشته ایوب آقاخانی و به کارگردانی سیاوش تهمورث نشان می دهد که ژانر نمایش قهوه خانه ای ظرفیت پرداختن به موضوعات بسیار جدی اجتماعی اعم از ملودرام و سیاسی را نیز دارد. ضمن آن که پرسوناژها به سبب زبان، لحن، نوع واژگان، دیالوگ و حتی رفتار به طبقات و اقشار اجتماعی مورد نظری که به عنوان الگوهایی از آن به درون متن راه یافته اند انتساب پیدا کرده اند و برای تماشاگر باورپذیر ند.
سیاوش تهمورث که کارگردانی نمایش را بر عهده دارد خودش نیز یکی از بازیگران است. او نقش حاشیه ای نمایش را برای خود برگزیده و نقش های اصلی را به بازیگران داده است. این کار او در مقام کارگردان قابل ستایش است. نقش خود را بسیار درست بازی می کند چون به تناسب محل و وجوه فرهنگی خاص قهوه خانه اش نقش و بازی او در مقام قهوه چی درون گرا، حادثه دیده، کم حرف، آرام و متفکر به دل تماشاگر می نشیند.
او میزانسن ها را که شامل جای گیری ها، جابه جایی ها و رودرویی های معین است به تناسب درونمایه نمایش خوب شکل داده و سعی کرده از همه فضای صحنه استفاده کند و متناسب با متن وجوه نشانه مند و دلالت گر حوض و یکی از صندلی ها را هم به مخاطب انتقال دهد. حضور نوبتی متحرک و حضور زمینه ای ثابت برخی پرسوناژها و نیز حضور جمعی همه در پایان نمایش اجرای اثر را معنادار، کنش مند و دلالت گر کرده و این یکی از ویژگی های تامل برانگیز نمایش محسوب می شود.
طراحی صحنه نیز به میزانسن ها کمک کرده و قرار گرفتن حوض در جلوی صحنه بین تماشاگران و پرسوناژها ابتکاری زیبا و معنادار است. نور که همواره با رفتن پرسوناژها از صحنه می رود و با آمدن آنان برمی گردد گویی به معنای خود این آدم هاست. ضمنا در لحظاتی هم که به شکل موضعی به کار گرفته می شود جنبه های عاطفی صحنه را تعمیق می بخشد. موسیقی ایرانی با تصنیف منتظرت بودم به حال و هوای غمگنانه و پر از ناکامی نمایش کمک بسیاری کرده است.
بازی بعضی از بازیگران از جمله محمد حاتمی، شهرام عبدلی و حمید ابراهیمی کمی اغراق آمیز است. برخی نیز در همان حد و نیاز نمایش ظاهر می شوند از آن جمله اند: ایرج راد، رحیم نوروزی، محمد اسکندری، نسیم ادبی، محمد پورحسن، علی سلیمانی، سرنسری، مجتبی رفیعی، رامین راستاد و علاء حسینی.
می توان گفت بازیگران به طور نسبی موفق می شوند خود را به تماشاگر بباورانند. لباس و شاکله ظاهری پرسوناژها که نوعی سادگی نسبی را به نمایش می گذارد با نقش های واقع گرایانه آن ها تناسب دارد.
نمایش رویاهای رام نشده به نویسندگی ایوب آقاخانی و کارگردانی سیاوش تهمورث به منزله نمایشی قهوه خانه ای به جای نقالی و پرده خوانی با مضمون های رایج به پرده نمایی پرده های تراژیک درون آدم ها می پردازد و به گونه ای تمثیلی و نمادین وضعیت روحی و روانی مردم را نشان می دهد.
این نمایش به علت بازی بازیگران و میزانسن های مناسب قهوه خانه ای و نیز به سبب پرداختن نوبتی و مرحله ای به موقعیت های جداگانه آدم ها و سپس همپوشی و تجمیع نهایی آن ها در قاب بندی کل صحنه اجرایی دلنشین و دیدنی است.

حسن پارسایی

منبع : روزنامه جوان