خوارزمی

خوارزمی ابوجعفر محمدبن موسی از دانشمندان بزرگ ریاضی و نجوم می باشد. از زندگی خوارزمی چندان اطلاع قابل اعتمادی در دست نیست الا اینكه وی در حدود سال ۷۸۰ میلادی در خوارزم (خیوه كنونی) متولد شد. شهرت علمی وی مربوط به كارهایی است كه در ریاضیات مخصوصاً در رشته جبر انجام داده به طوری كه هیچ یك از ریاضیدانان قرون وسطی مانند وی در فكر ریاضی تأثیر نداشته اند. اجداد خوارزمی احتمالاً اهل خوارزم بودند ولی خودش احتمالاً از قطر بولی ناحیه ای نزدیك بغداد بود به هنگام خلافت مأمون وی عضو «دارالحكمه» كه مجمعی از دانشمندان در بغداد به سرپرستی مأمون بود، گردید. خوارزمی كارهای دیونانتوس را در رشته جبر دنبال كرد و به بسط آن پرداخت. خود نیز كتابی در این رشته نوشت الجبر و المقابله كه به مأمون تقدیم شده كتابی است درباره ریاضیات مقدماتی و شاید نخستین كتاب جبری باشد كه به عربی نوشته شده است. دانش پژوهان بر سر این كه چه مقدار از محتوای كتاب از منابع یونانی و هندی و عبری گرفته شده است اختلاف نظر دارند. معمولاً در حل معادلات دو عمل معمول است. خوارزمی این دو را تنقیح و تدوین كرد و از این راه به وارد ساختن جبر به مرحله علمی كمك شایانی انجام داد. اثر ریاضی دیگری كه چندی پس از جبر نوشته شد رساله است مقدماتی در حساب كه ارقام هندی (یا به غلط ارقام عربی) در آن به كار رفته بود و نخستین كتابی بود كه نظام ارزش مكانی را (كه آن نیز از هند بود) به نحوی اصولی و منظم شرح می داد. اثر دیگری كه به مأمون تقدیم شد زیج السند هند بود كه نخستین اثر اخترشناسی عربی است كه به صورت كامل برجای مانده و شكل جداول آن از جداول بطلمیوس تأثیر پذیرفته است. كتاب صورت الارض كه اثری است در زمینه جغرافیا اندك زمانی بعد از سال ۱۹۵-۱۹۶ نوشته شده است و تقریباً فهرست طولها و عرضهای همه شهرهای بزرگ و اماكن را شامل می شود. این اثر كه احتمالاً مبتنی بر نقشه جهان نمای مأمون است (كه شاید خود خوارزمی هم در تهیه آن كار كرده بوده باشد)، به نوبه خود مبتنی بر جغرافیای بطلمیوسی بود. این كتاب از بعضی جهات دقیق تر از اثر بطلمیوس بود خاصه در قلمرو اسلام. تنها اثر دیگری كه برجای مانده است رساله كوتاهی است درباره تقویم یهود. خوارزمی دو كتاب نیز درباره اسطرلاب نوشت آثار علمی خوارزمی از حیث تعداد كم ولی از نفوذ بی بدیل برخوردارند زیرا كه مدخلی بر علوم یونانی و هندی فراهم آورده اند عمده بر جبر قرون وسطایی داشت. رساله خوارزمی درباره ارقام هندی پس از آنكه در قرن دوازدهم به لاتینی ترجمه و منتشر شد بزرگترین تأثیر را بخشید. نام خوارزمی متراف شد با هر كتابی كه درباره «حساب جدید» نوشته می شد (و از اینجا است اصطلاح جدید «الگوریتم» ]به معنی قاعده محاسبه[.
كتاب جبر و مقابله خوارزمی كه به عنوان الجبرا به لاتینی ترجمه گردید باعث شد كه همین كلمه در زبانهای اروپایی به معنای جبر به كار رود. نام خوارزمی هم در ترجمه به جای «الخوارزمی» به صورت «الگوریسمی» تصنیف گردید و الفاظ آلگوریسم و نظایر آنها در زبانهای اروپایی كه به معنی فن محاسبه ارقام یا علامات دیگر است مشتق از آن می باشد.
ارقام هندی كه به غلط ارقام عربی نامیده می شود از طریق آثار فیبوناتچی به اروپا وارد گردید. همین ارقام انقلابی در ریاضیات به وجود آورد و هرگونه اعمال محاسباتی را مقدور ساخت. باری كتاب جبر خوارزمی قرنها در اروپا مأخذ و مرجع دانشمندان و محققین بوده و یوهانس هیسپالنسیس و گراردوس كرموننسیس و رابرت چستری درقرن دوازدهم هر یك از آن را به زبان لاتینی ترجمه كردند. نفوذ كتاب زیح السند چندان زیاد نبود اما نخستین اثر از این گونه بود كه به صورت ترجمه لاتینی به همت آدلاردباثی در قرن دوازدهم به غرب رسید. جداول طلیطلی (تولدویی) یكجا قرار گرفتند و به توسط ژراركرمونایی در اواخر قرن یازدهم به لاتینی ترجمه شدند، از مقبولیت گسترده تری در غرب برخوردار شدند و دست كم یكصد سال بسیار متداول بودند از كارهای دیگر خوارزمی تهیه اطلسی از نقشه آسمان و زمین و همچنین اصلاح نقشه های جغرافیایی بطلمیوس بود. جغرافیای وی تا اواخر قرن نوزدهم در اروپا ناشناخته ماند، دیگر از كتب مهم خوارزمی در حدود سال ۸۴۸ میلادی مطابق با ۲۳۲ هجری قمری درگذشت.

www.elm۴u.com

منبع : سایت ایران علمی