علاء السلطنه، مرد دیپلماسی

میرزا محمدعلی خان فرزند میرزا ابراهیم مهندس متولد سال ۱۲۵۳ ه ق است و از تربیت یافتگان دوره عباس میرزا نایب السلطنه بوده و رشته مهندسی را زیر دست افسران فرانسوی آموخت. وی با سمت ناظم آجودانباشی به استخدام وزارت خارجه درآمد و ابتدا به مدت ده سال مامور كارپردازی بمبئی بود و سپس عنوان «كارپرداز» را احراز كرد و آنگاه كارپرداز بغداد شد و در این مقام به رفع اختلافات اهل سنت با شیعیان ایرانی پرداخت. وی سپس سركنسول شد و ناصرالدین شاه را در سفر به تفلیس همراهی كرد. وی در جریان قرارداد رژی دائماً با رئیس الوزرای انگلیس ملاقات و واسطه ابلاغ پیام های محرمانه شاه و امین السلطان به او می شد و از همین زمان با دیپلمات های انگلیسی مناسبات نزدیك داشت و توانست نظر دولت ایران و انگلیس را جلب نماید. زمانی كه فرمان مشروطیت به وسیله ناصرالدین شاه قاجار صادر شد وی به تهران احضار شد و در كابینه میرزا نصرالله خان مشیرالدوله در مقام وزارت امور خارجه ابقا شد. مظفرالدین شاه قاجار از روابط بسیار حسنه بین علاء السلطنه و مقامات انگلیسی به خوبی آگاه بود و بر این تصور بود كه در وزارت خارجه كسی باید قرار گیرد كه زبان انگلیسی ها را خوب فهمیده و بتواند با آنها رابطه دیپلماسی خوبی برقرار كند. زمانی كه مجلس شورای ملی بمباران شد وی در مقام وزارت خارجه قرار داشت و پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت، در ترمیم كابینه سپهدار تنكابنی مجدداً عهده دار وزارت خارجه گردید. اما مجلس یك بار وی را به واسطه اقامت قشون روسیه در ایران استیضاح كرد و به او رای اعتماد نداد و از كار بركنارش كرد. از رخدادهای زمان رئیس الوزرایی علاء السلطنه، یكی ورود افسران سوئدی به ایران برای نظم دادن به امور نظمیه و ژاندارمری ایران بود. پس از ورود آنها «كلنل یالمارسون» به ریاست ژاندارمری و «كلنل وستداهل» به ریاست نظمیه منصوب شدند. آنها توانستند به سرعت سازمانی را كه بتواند پاسخگوی نیازهای داخلی باشد آماده سازند. زمانی كه ژاندارمری و نظمیه به وضعیت مطلوب رسیدند از آنها در جهت خلع سلاح بختیاری ها بهره گرفته شد. وی در جریان رئیس الوزرایی اش امتیاز راه آهن جلفا به تبریز را دو دستی تقدیم روس ها كرد و برای آن كه عدالت را برقرار كند و دست انگلیسی ها از این خوان گسترده كوتاه نماند امتیاز راه آهن بندر محمره را تا خرم آباد در اختیار دولت انگلیس قرار داد. علاء السلطنه همچنین برای هزینه تاجگذاری احمدشاه از دولت انگلیس تقاضای وام نمود و بانك شاهی به اشاره دولت انگلیس مبلغ ۱۰۰ هزار لیره در اختیار دولت ایران قرار داد. گروهی وی را مردی درستكار و با احساسات ملی - مذهبی و همیشه محافظه كار می دانند، اما گروهی دیگر وابستگی وی به انگلیس و عدم مقاومت وی را در عرصه سیاست خارجی بزرگترین ضعف وی می دانند. علاء السلطنه به زبان های روسی، فرانسه و انگلیسی مسلط بود و گفته می شود اولین قانون سازمان وزارت امور خارجه در زمان وزارت وی تدوین شده است. وی در سن ۸۳ سالگی در۱۳۳۶ ه ق در تهران فوت كرد.
محمود فاضلی

منبع : ایران یکصد سال پس از مشروطیت