زمانی برای شیعیان

با سقوط صدام حسین، اكثر شیعیان عراق آزاد شدند و به قدرت رسیدند. ایالات متحده كمك شایانی به احیای شیعیان در عراق كرد، و با این كار توازن بین فرق مختلف را در عراق و سراسر خاورمیانه برای سالیان طولانی برهم زد. این تحولات به مذاق برخی از حكومت های سنی خوش نمی آید، ولی از نظر واشینگتن این می تواند پلی باشد برای ارتباط با شیعیان منطقه، به ویژه ایران.
از سال ۲۰۰۳، ایران رسما نقش سازنده ای را در عراق ایفا كرده است. ایران نخستین كشوری در منطقه بود كه یك هیات رسمی برای گفت وگو با شورای حكومتی عراق به بغداد فرستاد، و عملا مقامات منصوب شده توسط ایالات متحده را به رسمیت شناخت. ایران حمایت مالی و اعتبارات صادراتی در اختیار عراق قرار داد، و پیشنهاد كمك در بازسازی زیرساخت انرژی و برق به این كشور نمود. پس از نخست وزیری ابراهیم الجعفری، سیاستمدار شیعی در آوریل ۲۰۰۵ ، هیات های نمایندگی در سطوح بالا از عراق وارد تهران شدند، و به توافق هایی نیز بر سر همكاری امنیتی با ایران دست یافتند. مذاكراتی پیرامون بسته كمك ها به ارزش یك میلیارد دلار برای عراق، و چندین معامله تجاری منجمله صدور الكتریسیته به عراق و توافق دیگری بر سر مبادله نفت خام با فرآورده های نفتی تصفیه شده صورت گرفت.نفوذ غیررسمی ایران در عراق، حتی از این هم بیشتر است. در سه سال گذشته، ایران موفق به ایجاد شبكه موثری از متحدان و مخاطبین از روشنفكران تا سیاستمداران احزاب مختلف شیعه شده است.
بسیاری از رهبران احزاب اصلی شیعه مجلس اعلای انقلاب اسلامی در عراق و حزب الدعوه منجمله دو رهبر حزب، نخست وزیر سابق جعفری و نخست وزیر فعلی نوری المالكی پیش از بازگشت به عراق در سال ۲۰۰۳، سال ها در ایران به حال تبعید به سر برده اند. ایران پیوندهایی نیز با مقتدا صدر، كه زمانی در سخنرانی هایش احساسات ضد ایرانی را دامن می زد و نیز گروه های طرفدار جنبش صدر مانند حزب فضیلت در بصره دارد. این گستردگی پیوندها چندان مورد علاقه دولت آمریكا نیست. واشینگتن گله دارد كه ایران از شورشیان و غیرنظامیان مسلح در عراق حمایت می كند تهران متهم به تحریك آرای عمومی به افكار و اندیشه های ضدآمریكایی است. واشینگتن عمدتا انتظار چنین نفوذی را برای ایران در عراق نداشت، بیشتر بدین دلیل كه زمان درازی از درك پیچیدگی روابط بین دو كشور، به ویژه میراث جنگ سال های دهه ۱۹۸۰ عاجز بوده است. برای مثال، بسیار در این باره گفته شده كه در طول این جنگ خونین كه جان صدها هزار انسان را گرفت ارتش عمدتا شیعه عراق مانع ورود ایرانیان به سرزمین عراق بارزتر از همه در طول محاصره شهر شیعی بصره در ۱۹۸۲ گردید. ولی میراث جنگ، آن طور كه طراحان آمریكایی تصور می كردند، شكاف بین شیعیان ایران و عراق را در پی نداشت این میراث، خیلی زود در پرتو كشتار شیعیان در عراق در پی شورش ناكام ۱۹۹۱، رنگ باخت.
علاوه بر پیوندهای نظامی و سیاسی، پیوندهای ظریف بسیار دیگری بین ایران و عراق وجود دارد، كه بیشتر حاصل چندین موج از مهاجرت شیعیان است. در اوایل دهه ۱۹۷۰، صدام به عنوان بخشی از مبارزه خود برای عربی كردن، ده ها هزار شیعه عراقی ایرانی الاصل را از كشور اخراج نمود. این مردم در دبی، كویت، لبنان، سوریه، و بیشترشان ایران سكونت گزیدند. در سال های دهه ۱۹۸۰ و پس از قتل عام های شیعیان در سال ۱۹۹۱، حدود ۱۰۰هزار شیعه عرب عراقی در ایران پناه گرفتند. در سال های تیره و تار دهه ۱۹۹۰، ایران یك تنه به شیعیان عراق پناه می داد و از آنها حمایت می كرد. پس از پایان جنگ با عراق، بسیاری از این پناهندگان به عراق بازگشتند این افراد را می توان هم اكنون مشغول كار در مدارس، قرارگاه های پلیس، مساجد، بازارها، دادگاه ها، گروه های مسلح، و شورا های قبیله ای از بغداد تا بصره، و نیز در خود حكومت دید. رفت و آمدهای مكرر شیعیان بین دو كشور طی سالیان، ارتباطات بی شمار و چندلایه ای بین جوامع شیعه دو كشور به وجود آورده است. سازمان های دینی عراقی در تهران و قم به دلیل نقش شان در گشودن درها به روی شیعیان لبنان كه به طور سنتی به نجف گرایش داشتند، از همان سال های دهه ۱۹۸۰از نفوذ بسیاری برخوردار شدند.
بسیاری از روحانیون بلندپایه و فارغ التحصیلان حوزه های علمیه شیعه در ایران به سیاست پیوسته اند. آن دسته از روحانیون عراقی كه پس از سال ۲۰۰۳ به زادگاه خویش بازگشتند و كنترل مساجد و حوزه های علمیه در جنوب عراق را در دست گرفتند، به صورت محور مهمی برای همكاری بین قم و نجف درآمده اند.خوب، پس تكلیف عقل و منطق سنتی حاكم در واشینگتن پیش از جنگ چه می شود: این كه پس از آزادی عراق، نجف به صورت رقیب قم درآ مده است از سال ۲۰۰۳، این دو شهر همواره در حال همكاری با یكدیگر بوده اند. هیچ شكافی بین دكترین های روحانیون این دو مركز دینی دیده نمی شود، و خبری از مهاجرت های ناراضیان از یكی به دیگری نیست. پایگاه وب سایت پربیننده آیت الله العظمی سیستانی، www.sistani.org، در قم قرار دارد، و بیشتر وجوهات شرعی كه توسط نمایندگانش جمع آوری می شوند، در ایران باقی می ماند. باز شدن شهرهای مقدس عراق به روی ایرانیان عادی، تاثیرات عمیقی بر آنها، به ویژه طبقات و گروه هایی كه بیشتر پای بند دین اند و از حكومت حمایت می كنند، داشته است.
از سال ۲۰۰۳، همه ساله صدها هزار ایرانی از شهرهای مقدس نجف و كربلا دیدن كرده اند. این روند، موجب پایبندی بیشتر مردم مذهبی در ایران به آداب و شعائر دینی شده است. در طول دهه اخیر، بسیاری از جوانان ایرانی بیش از پیش به مقدسات شیعی، به ویژه امام دوازدهم، موعود شیعیان، روی آورده اند. ایرانیان به این احیای هویت و فرهنگ شیعی در عراق به دیده مثبت می نگرند.در این میان، تجارت نیز بی نصیب نمانده است. زوار ایرانی كه هتل ها و بازارهای نجف و كربلا را پر می سازند، سرمایه گذاری در زمین، ساختمان سازی، و گردشگری را نیز با خود همراه می آورند. اكنون می توان كالاهای ایرانی را در همه جا در جنوب عراق مشاهده كرد. امروز در شهر مرزی مهران، یكی از بزرگترین مبادی ورود كالا به داخل عراق، سالانه تا یك میلیارد دلار تبادل كالا در بین شهروندان دو كشور صورت می گیرد. این گونه پیوندهای تجاری، میل به ثبات در جنوب عراق را در میان ایرانیان، به ویژه تجار بازار تقویت می كند.درست است كه از نظر تاریخی، میراث جنگ ایران و عراق، ناسیونالیسم عراقی، و به ویژه تفاوت های قومی بین اعراب و ایرانیان، اصطكاك بسیاری را بین این دو كشور موجب شده. ولی در نقش این عوامل نباید زیاد اغراق كرد: زمانی كه بالاترین رهبر دینی عراق یك ایرانی است احتمالا تضاد قومی زیاد اهمیت ندارد. گرچه در آینده نیز قومیت همچنان به صورت موضوع درخور توجهی در رابطه میان ایران و عراق باقی خواهد ماند، ولی حال كه صدام سقوط كرده و شیعیان در عراق به پا خاسته اند، احتمالا تحت تاثیر پیوندهای پیچیده و چندلایه جوامع شیعه دو كشور قرار خواهند گرفت.

ولی نصر
ترجمه: ع. فخریاسری
منبع :foriegn affairs

منبع : روزنامه شرق