در خواب راه می روند

«آدم خوابش ببرد روی بازوی یک جرثقیل؛ آن هم ۴۰ متر بالاتر از سطح زمین» فکرش را بکنید چقدر وحشتناک است! این خبری بود که چندی پیش در پاسی از شب به پلیس لندن گزارش شد. وقتی مأموران پلیس و آتش‌نشانی خود را هراسان به محل رساندند، با کمال تعجب مشاهده کردند که یک نوجوان ۱۵ ساله از بازوی یک جرثقیل آویزان است و در همان حال به خواب رفته.
این دختر ۱۵ ساله مبتلا به «خواب‌گردی»، که در یکی از خانه‌های مجاور کارگاه ساختمانی زندگی می‌کرد، آن شب در خواب از پله‌های این جرثقیل بزرگ بالا رفته و روی یکی از بازوهای آن، در ارتفاع ۴۰ متری به خواب ناز فرو رفته بود. شاید همه آن‌چه از خواب‌گردی در ذهن دارید، یک آدم با لباس خواب است که در حالی‌که دست‌هایش را به سمت جلو دراز کرده، با چشمان بسته در حال راه رفتن است ولی جدا از این تصویر کارتونی، خواب‌گردی یکی از اختلالات خواب به حساب می‌آید که حتی ممکن است خودتان یا اطرافیانتان هم به آن مبتلا باشید ولی چیزی از این ماجرا به خاطر نیاورید؛ چون یکی از علایم این اختلال آن است که فرد خواب‌گرد، چیزی از این ماجرا به خاطر نمی‌آورد، به همین سادگی. حرف زدن در خواب، کابوس دیدن و بی‌خوابی مشکلاتی هستند که گهگاه به سراغ همه ما می‌آیند ولی راه رفتن در خواب ماجرایی متفاوت دارد.
کسی که در خواب راه می‌رود ممکن است کارهای دیگری نیز انجام بدهد مثلاً غذا بخورد یا... راه رفتن در خواب ، خواب‌گردی یا Somnambulism شامل یک رشته رفتارهای پیچیده است که در اول شب در خلال مراحل عمیق خواب شروع می‌شود و اغلب به ترک بستر و راه رفتن در خواب می‌انجامد. کسی که به این بیماری مبتلا است در خواب می‌نشیند و گاهی اعمال تکراری مانند لباس پوشیدن، دستشویی رفتن، صحبت کردن و فریاد کشیدن و حتی رانندگی را انجام می‌دهد. این رفتار خیلی به ندرت به بیداری منجر می‌شود و اغلب آقا یا خانم خواب‌گرد به رختخواب بازمی‌گردد و صبح روز بعد چیزی از خواب‌گردی به یاد ندارد. خستگی مفرط و کم‌خوابی نیز سبب تشدید این حملات می‌شوند. با این حال اگر شخص خواب‌گرد را در حین انجام این کارها از خواب بیدار کنید، خطری نخواهد داشت، البته به شرطی که بالای جرثقیل نباشد! راه رفتن در خواب معمولاً در مرحله‌ای از خواب صورت می‌گیرد که فرد روءیا می‌بیند. در این فاز معمولاً مواد شیمیایی خاصی در بدن ترشح می‌شوند که تمام بدن را سست می‌کنند ولی این مواد شیمیایی در بدن افراد خواب‌گرد ترشح نمی‌شوند و بدنشان در این مرحله به سستی قبل از خواب نمی‌رسد.
▪ معمولاً هنگام خواب شبانه رخ می‌دهد.
▪ نوجوانان قبل از بلوغ بیشتر به آن مبتلا می‌شوند.
▪ فرد خواب‌گرد، صبح روز بعد، چیزی از خواب‌گردی خود به خاطر نمی‌آورد.
▪ خواب‌گردی، معمولاً در یک‌سوم ابتدایی زمان خوابیدن رخ می‌دهد.
▪ فرد خواب‌گرد، ممکن است با اختلالات دیگر خواب مانند حرف زدن در خواب، دست به گریبان باشد.
▪ خستگی مفرط ناشی از کار کردن طولانی در روز، می‌تواند این اختلال را تشدید کند.
▪ استرس و نگرانی، احتمال خواب‌گردی را در این بیماران افزایش می‌دهد. معمولاً لازم است برای تشخیص و درمان این اختلال به پزشک مراجعه کنید ولی پیش از این‌که نزد پزشک بروید، می‌توانید با استفاده از چک‌لیست بالا، نقش پزشک را برای خودتان یا یکی از اطرافیانتان ایفا کنید و درباره وجود این مشکل مطمئن شوید. سپس نزد یک پزشک متخصص بروید.
خواب و بیدار خواب حالتی تکرارشونده، منظم و قابل برگشت است که از مشخصات آن بی‌حرکتی نسبی و افزایش قابل توجه آستانه پاسخ به محرکات بیرونی نسبت به حالت بیداری است. خواب از ۲ مرحله تشکیل شده است: خواب بدون حرکت سریع چشم (non – REM) و خواب با حرکت سریع چشم (REM). خواب non- REM دارای ۴ مرحله است و طی آن بیشتر فعالیت‌های فیزیولوژیک و مغزی نسبت به حالت بیداری به میزان چشم‌گیری کاهش می‌یابد.
خواب REM از نظر کیفی نوعی متفاوت از خواب است و در طی آن، فعالیت مغزی و فیزیولوژیک، شبیه بیداری است. در این مرحله معمولاً چشم‌ها خیلی سریع حرکت می‌کنند و فرد رؤیا می‌بیند. در طول شب چندین مرحله REM و non – REM رخ می‌دهد. خواب‌گردی معمولاً در مرحله non – REM و در فاز ۳ یا ۴ خواب در نخستین ساعات به خواب رفتن رخ می‌دهد؛ گرچه نزدیکی‌های صبح، ممکن است در مرحله REM نیز این اختلال رخ بدهد و فرد در خواب راه برود.

بزرگ‌خوابگردهای کوچک بسیاری از کودکان از تنهایی خوابیدن در تاریکی وحشت دارند یا دچار شب‌ادراری یا اختلال تنفسی هنگام خواب هستند؛ ولی این مشکلات بسیار راحت‌تر از کنترل یک نوجوان یا کودک خواب‌گرد، قابل حل است. اگر شما هم کودکی دارید که مبتلا به این اختلال است باید با تلاش عوامل زمینه‌ساز این اختلال را کم‌رنگ کنید. مثلاً بهتر است به او اجازه ندهید تا نیمه‌های شب بیدار بماند و به تماشای تلویزیون بپردازد؛ چون بی‌خوابی و خستگی مفرط برای این بچه‌ها واقعاً خطرناک است. به علاوه شرایطی در خانه و مدرسه فراهم کنید تا کودکتان تحت فشار اضطراب و نگرانی قرار نگیرد، چرا‌که این فشارهای روانی در طول روز، ممکن است موجب بروز حملات خواب‌گردی در طول شب شود. راه رفتن در خواب ممکن است در هر سنی به سراغتان بیاید ولی کودکان ۶ تا ۱۲ ساله بیشترین کسانی هستند که در خواب راه می‌روند. بنابراین کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و حتی سالمندان ممکن است آن را تجربه کنند. حتی ممکن است چند نفر از اعضای یک خانواده با آن دست به گریبان باشند مطالعات نشان می‌دهند ۱۵ درصد کودکان ۵ تا ۱۲ ساله، خوابگرد هستند ولی خواب‌گردی در اکثر اوقات، چندان بدون خطر پایان نمی‌گیرد.
این افراد ممکن است در حین راه رفتن، زمین بخورند و تعادلشان را از دست بدهند. گاهی در هنگام خواب‌گردی با شیشه‌های قدی موجود در منزل برخورد می‌کنند و اگر خیلی بدشانس باشند، حتی ممکن است از طبقات بالای ساختمان به پایین‌ پرت ‌شوند. بنابراین، این وظیفه اطرافیان است که هنگام خواب، محافظت‌های لازم را به عمل آورند و محیط منزل را به گونه‌ای بچینند که احتمال خطر و آسیب کاهش یابد؛ مثلاً پدران و مادران می‌توانند در‌ها و پنجره‌های اتاق کودک را در طول شب قفل کنند. بهتر است اتاق خواب کودک، نزدیک راه پله‌های ساختمان نباشد و تمام اشیایی که احتمال آسیب‌ رساندن به هنگام راه رفتن در خواب را دارند، از اطراف کودک جمع‌آوری شوند.
در اکثر مواقع این اقدامات برای محافظت و پشتیبانی کودک کافی است ولی در موارد پیشرفته‌تر، پزشکان دارو‌هایی را برای کودک تجویز می‌کنند. هنگامی‌که یک کودک، خواب‌گردی را مثلاً از سن ۹ سالگی آغاز می‌کند، ممکن است به این عادت خود در بزرگسالی نیز ادامه دهد؛ و بالاخره این‌که، پسر‌ها بیش از دختر‌ها به این اختلال مبتلا می‌شوند.
چه باید کرد؟ نباید تصور کرد کسانی‌که خواب‌گرد هستند، هر شب در خواب راه می‌روند بلکه در بیشتر مواقع این قضیه فقط یکی دو شب در هر ماه، اتفاق می‌افتد و به خیر و خوشی بدون هیچ‌گونه آسیبی هم به پایان می‌رسد ولی در موارد پیشرفته‌تر امکان دارد این رخداد بیش از یک‌بار در طول ماه اتفاق بیفتد؛ و باید هم به هنگام در میان گذاشتن این مطلب با بیمار محافظه‌کار بود چون بیماران واکنش‌های متفاوتی را در برابر شنیدن این واقعیت از خود نشان خواهند داد. بعضی افراد ممکن است از این‌که این بیماری را دارند، خجالت بکشند؛ بعضی دیگر دچار استرس می‌شوند و ... بنابراین باید هنگام در میان گذاشتن این واقعیت با بیمار، حمایت‌های عاطفی و روانی لازم را نیز از او به عمل آورد و به او کمک کرد با مشکل خود واقع‌بینانه کنار بیاید.
باید به بیمار کمک کرد تا باور کند این اختلال نیز مانند هر اختلال دیگری مانند فشار خون بالا یا بیماری تیرویید ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد. در عین حال برخی افراد به غلط این اختلال را ناشی از گناه یا عمل نادرستی که انجام داده‌اند، می‌دانند و بی‌دلیل خود را سرزنش می‌کنند. باید به این افراد کمک کرد تا این تصورات غلط را دور بریزند و احساس گناه را از خود دور کنند.
... و اما درمان تا این لحظه علت مشخصی برای خواب‌گردی مشخص نشده ولی آن‌چه واضح است اضطراب، نگرانی، بی‌خوابی، خستگی، مصرف الکل یا برخی دارو‌ها باعث تشدید این حملات می‌شوند. خواب‌گردی با مصرف دارو‌های مناسب قابل کنترل است.
برخی متخصصان نیز اعتقاد دارند هیپنوتیزم در کنترل خواب‌گردی، بی‌تأثیر نیست. اگر شما با این مشکل روبه‌رو هستید، اولین کسی که می‌تواند به شما کمک کند خودتان هستید. قبل از هر چیز باید مطمئن شوید که در شب به اندازه کافی استراحت کرده‌اید یا نه؛ چون بی‌خوابی و خستگی وقوع این حملات را تشدید می‌کنند. می‌توانید پیش از خواب تمرینات ریلکسیشن انجام دهید و با این کار، استرس و نگرانی را از خودتان دور کنید. مصرف مقادیر کمی از دارو‌های آرام‌بخش نیز در کنترل حملات خواب‌گردی مؤثر است. بهتر است زیر نظر یک متخصص روان‌پزشک یا با همکاری یک روان‌شناس با این مشکل کنار بیایید و در راه کنترل آن گام بردارید.

منبع : پیک تندرستی