کودکان و اسباب بازی ها

● مقدّمه
كودكان گل های بوستان ما و آینده سازان كشورند. ملّتی در آینده موفق، سربلند، پیروز و سعادتمند خواهد بود كه به نیازهای جسمی و روانی كودكان خود توجه بیش تری داشته باشد.
امروزه روان شناسان اعتقاد دارند كه برای رسیدن به مراحل بالاتر رشد باید پایه های اولیه رشد را جدی گرفت و اگر چنانچه اولین مراحل رشد به خوبی طی نشود، در مراحل بعدی كودك دچار اختلال خواهد شد.
یكی از نیازهای مهم و اساسی كودك، نیاز به بازی و اسباب بازی است. بازی برای كودك همانند آب است برای ماهی. كودك بدون بازی نمی تواند به رشد متعادل و سازنده ای برسد. اسباب بازی شوق زیستن را در وجود كودك برمی انگیزد موجب پرورش قوای جسمی، ذهنی، روانی، عاطفی و اجتماعی كودك می شود.
اسباب بازی همچنین موجب می شود كه كودك با دنیای بیرون ارتباط برقرار نماید و تجارب خویش را گسترش دهد و با مفاهیم مختلفی همانند رنگ، شكل، اندازه، بالا، پایین و... آشنا شود.
مسأله مهم این است كه بازی و اسباب بازی ها باید متناسب با ویژگی های سنی، رشد جسمی و روانی كودك باشد تا اثرات مفید و سازنده را داشته باشد وگرنه بعضی مواقع ممكن است اسباب بازی به دلیل عدم تناسب با ویژگی های سنی و رشدی كودك، او را دچار شكست های متعدد و در نهایت، احساس حقارت كند كه در این صورت، آن اسباب بازی برای كودك مضر است.
روان شناس مشهور ژان پیاژه تأكید می كند كه والدین در انتخاب اسباب بازی دقّت و هوشیاری لازم را داشته باشند; چرا كه در شكل دادن به تمایلات عاطفی و روانی او نقش مهمی ایفا می كند و چنانچه در انتخاب آن ها توجه كافی نشود، ناخواسته تمایلات كودكان به گونه ای شكل می گیرد كه مورد انتظار نبود.در این مقاله سعی نگارنده بر این است تا از دیدگاه های مختلف و با توجه به لحاظ همه عوامل، بازی و اسباب بازی متناسب با هر سن را پیشنهاد نماید. بازی ها و اسباب بازی های پیشنهادی می تواند راهنمای بسیار خوبی برای والدین و مربیان محترم باشد.
● بازی ها و اسباب بازی های مناسب برای كودكان
با توجه به انواع مختلف بازی ها (جسمی(Physical)، تقلیدی(Imitative)، ساختنی (Constructive)و خلّاق(Crative)) و در نظرگرفتن ویژگی های جسمی، عاطفی، اجتماعی و فكری كودكان از تولد تا دوازده سالگی، فهرستی از بازی ها و اسباب بازی های مناسب برای سنین مختلف پیشنهاد می شود:
▪ از تولد تا ۱۲ ماهگی
بازی بدنی كه حتی در نخستین ماه ها آغاز می شود، عمدتاً به رشد و تكامل اعمال حركتی درشت Harsh motor functions)) مانند كنترل اعضا، تنه و سر كمك می كند. ماه اول و دوم پس از تولد، كودك علاقه به فعالیت های عضلانی، لگدزدن، برگشتن، غلتیدن، تكان دادن دست ها و سایر حركات شناخته بدنی دارد. در یك ماهگی جغجغه را لمس نموده و زود می اندازد. در ۵/۲ ماهگی می تواند جغجغه را تكان دهد و یكی از سرگرمی های او بیرون آوردن صداهای مختلف از حنجره است. از حدود ۲ یا ۳ ماهگی بازی اكتشافی كه به صورت بازی با انگشتان است آغاز می شود. از ۱ تا ۴ ماهگی صدا و رنگ را كشف می كند.
كودك هنگامی به اسباب بازی نگاه خواهد كرد كه اسباب بازی در معرض دید او قرار گیرد. از سه ماهگی به بعد علاقه اش به اسباب بازی شدیدتر خواهد شد. از این رو، می كوشد با حركت هر دو دست، اسباب بازی را به سوی خود بكشد و با آن تماس حاصل نماید. در چنین سنی می توان یك جسم حركت كننده را روی تختخواب بچه آویخت و تصاویر رنگی در اتاقش قرار داد.
یك جغجغه یا اسباب بازی به آرامی در كنار چشمان كودك حركت دهید به طوری كه چشمان وی مسیر حركت اسباب بازی را دنبال كند. به كودك اجازه دهید یك شیء (جغجغه، پیمانه پلاستیكی و...) را كه در دستانش می باشد چنگ بزند، به صدا درآورد و آن را تكان دهد. این كار موجب سرگرمی كودك می شود.
كودك در ۵/۴ ماهگی هر شیء را كه می بیند و در دسترسش قرار دارد برمی دارد، به طرف دهان می برد، می مكد، تكان می دهد و پرت می كند. اشیای مختلفی (مانند قطعات و پیمانه ها...) در اختیارش قرار دهید تا آن ها را بگیرد. از آن جا كه كودك احتمالا دوست دارد این اشیا را در دهان قرار دهد، پیشاپیش از اندازه و تمیز بودن آن ها، كه قابل بلعیدن نباشند، اطمینان پیدا كنید. با تكان دادن یك جغجغه در پشت سر كودك، به او اجازه برگشتن و گرفتن آن را بدهید.
در پنج ماهگی بررسی اسباب بازی ها با چشم، خیره شدن به دست ها و زیاد شدن حركات صدایی موجب تفریح و لذت كودك است. وقتی كه مكعبی در دسترس كودك قرار می گیرد، با خوشحالی آن را می گیرد.
در ماه ششم خندیدن، پرتاب كردن اسباب بازی ها و لذت بردن از صدای به زمین خوردن آن ها و كشیدن اسباب بازی ها به طرف خود، اگر به نخ بسته شده باشند، كودك را به وجد می آورند. كودك در این سن به مدت پنج الی ده دقیقه می تواند خودش را با اسباب بازی هایش سرگرم كند و نیز اشیا را از یك دست به دست دیگر انتقال دهد. علاقه زیادی دارد كه به همه چیز دست بزند. می خواهد همه چیز را در دهان بگذارد; اسباب بازی ها را از طریق نگاه كردن، لمس كردن، در دهان گذاشتن و به زمین زدن كشف كند. بنابراین، اجازه دهید كه كودك با وسایل معمولی خانه مثل بشقات، قابلمه، قاشق، روزنامه، پارچه و مانند آن ها بازی كند. همچنین صورتش را با كشیدن ملحفه مخفی می كند و سپس آن را كنار می زند.
در هفت ماهگی، دست كاری اشیای محیط زندگی، مچاله كردن كاغذ، بازی با قاشق و فنجان، برداشتن كلاه از سر، پایین كشیدن جوراب های خود، بازی با آب، خنده و دست تكان دادن و فریاد كشیدن در مقابل افراد آشنا و سر را برای مخفی شدن و بازی كردن گرداندن، از انواع بازی های این سن است. كودك در این سن می تواند اسباب بازی را از یك دست به دست دیگر بدهد، آن را بیندازد و نگاه كند كه كجا می افتد; اسباب بازی را روی سطحی كه تولید صدا می كند، به حركت درآورد و از میان اسباب بازی ها، اسباب بازی های حركت دار و صدادار را ترجیح می دهد. اسباب بازی را با یك تكه نخ طوری متصل كنید كه كودك بتواند آن را در طول اتاق، میز یا تختخواب بكشد.
كودك در هفت ماهگی دستش را زیر شیر آب می گیرد و از ریزش آب بر روی آن لذت می برد.
بازی تقلیدی مانند تقلید از آهنگ صدای مادر و سایر پرستاران در هفت تا هشت ماهگی به روشنی قابل مشاهده است. با كودك صحبت كنید و صدایش را تقلید كنید، به ویژه وقتی كه به او غذا می دهید یا لباسش را تعویض می كنید. درباره غذا و لباس با او صحبت كنید. برای مثال، بگویید: حالا دكمه را می بندم. درباره تصاویری كه او می بیند با او صحبت كنید. از مكالمه بچه گانه استفاده نكنید. وقتی كه كودك صحبت می كند، مستقیماً به او نگاه كنید. از جملات كامل و درست استفاده كنید. از بازی هایی كه نوعی بازی با كلمات است استفاده كنید. كلمات ساده مانند سلام، بابا و... را تكرار كنید.
در ماه هشتم از میان اسباب بازی ها، آن را كه دوست دارد، انتخاب می كند. اگر شیء از گهواره بیرون بیفتد خود را به طرف آن می كشاند.
در هشت الی یازده ماهگی اسباب بازی هایی را كه از دید او پنهان شده است، فعالانه جستوجو می كند و برای به دست آوردن آن ها موانع را كنار می زند. در هشت ماهگی اسباب بازی های خود را پرتاب می كند. این كار برای كودك یك نوع بازی تلقّی می شود. نوع دیگر بازی، به هم زدن دو شیء یا دو مكعب یا دو اسباب بازی است.
در هشت الی دوازده ماهگی، پرتاب كردن اشیا هرچه بیش تر و هرچه دورتر سرگرمی كودك است. بنابراین، اسباب بازی های نشكن را در اختیار او بگذارید. روی میز كوچك غذاخوری او اسباب بازی های كوكی را قرار دهید. خرسی كه می رقصد یا لاك پشتی كه سرش را تكان می دهد، كودك را تا سرحد اشك ریختن می خنداند. عروسك هایی كه می توان آن ها را با پیچاندن به هر شكلی درآورد نیز كودك او را خوشحال خواهند كرد. در موقع حمام كردن او، از حیوانات شناور مثل ماهی قرمز، اردك، نهنگ و یا قورباغه استفاده كنید.
در نه الی ده ماهگی اگر كودك دیگری بخواهد اسباب بازی او را بگیرد، مقاومت می كند. در نه ماهگی اگر به اسباب بازی نخ وصل كنیم، آن را به طرف خود می كشاند. اگر شیئی را مخفی كنند برای پیدا كردن آن كنجكاوی می كند. در هشت الی نه ماهگی اسباب بازی خود را به كودكان دیگر می دهد.
كودك در ده ماهگی بر اعصاب حركتی تسلط بیش تری می یابد، می ایستد و اسباب بازی را به دست می گیرد و اگر آن را در برابر دیدگانش زیرِ پوششی پنهان كنند، می رود و برمی دارد. در این دوره كودك برای كشف و یافتن دنیای اطرافش تلاش می كند. اشیا را در دست می گیرد و به دفعات می چرخاند و آن ها را در بین انگشتانش نگه می دارد و اغلب به طرف دهان خود می برد. شیئی را كه در دست دارد، روی چیزی می كوبد و از این كار لذت می برد. در این سن، كودك دوست دارد اشیا را قطعه قطعه كند و از داخل كردن یك شیء در شیء دیگر لذت می برد. اشیا را داخل جعبه می گذارد و مجدداً بیرون می آورد. با دست ها به صورت بال زدن پرندگان بازی می كند. اگر در دستش یك اسباب بازی باشد، ولی اسباب بازی دیگری به وی داده شود آن را هم می گیرد و سعی می كند هر دو اسباب بازی را در یك دست نگه دارد.
در سن ده الی دوازده ماهگی مداد در دست می گیرد.
كودك در سن یازده و دوازده ماهگی با گرفتن نخی كه به ماشین اسباب بازی یا وسایل چوبی بازی اش بسته شده، می تواند آن ها را به طرف خود بكشد. به اجسام كوچكی مانند دكمه، چشم شیشه ای و حفره ها علاقه مند است. از بازی های مشترك (دالی، مخفی كردن اجسام و دنبال هم كردن) لذت می برد.
در یك سالگی از اسباب بازی های كوكی كه راه می روند و صدا می دهند خوشش می آید و توجهش به آن ها جلب می شود. همچنین به پرنده ها، حیوانات، وسایل نقلیه و كسانی كه حركت می كنند نیز توجه می كند. می توان او را نشاند و با قل دادن توپ، او را با توپ بازی آشنا كرد.
كودك تا یك سالگی با هر وسیله ای كه در اختیارش قرار گیرد، بازی می كند و آن ها را از چند جنبه مورد بررسی قرار می دهد; از لحاظ زبری، نرمی، طعم، صدا و امثال آن. برای بچه های این سن جغجغه، عروسك و حلقه های نرمی كه تمیز كردن آن ها آسان باشد بسیار مناسب است.
كودكی كه تازه می خواهد راه بیفتد به اشیایی علاقه دارد كه بتواند با آن ها كاری انجام دهد نه چیزهایی كه فقط آن ها را بنگرد یا لمس كند. كاسه های پلاستیكی رنگارنگ، عروسكی كه آن را دربغل بگیرد، بادكنك رنگی، توپ خوش رنگ و بازیچه ای مثل روروئك كه كودك آن را به سمت جلو هل بدهد از وسایل مطلوب او در این سن هستند.
كودك در یك سالگی به اسباب بازی هایی مثل توپ، قطعات خانه سازی، حیوان یا ماشینی كه بتوان آن را به دنبال خود كشید، لیوان و مكعب های توخالی كه بتوان آن ها را در داخل هم جای داد یا بر روی هم چید، نیاز دارد.
اسباب بازی ها باید در آغاز زندگی تا یك سالگی سبك و صدادار باشند. كودك در یك سالگی از اسباب بازی های كوكی كه راه می رود و صدا می دهند، خوشش می آید و توجهش به آن ها جلب می شود.
اسباب بازی های زیر برای سن یك الی دوازده ماهگی پیشنهاد می گردد: جغجغه، عروسك پارچه ای، حلقه های پلاستیكی، مكعب های چوبی، توپ خوش رنگ، روروئك، بادكنك رنگی، كاسه های پلاستیكی رنگارنگ و انواع لیوان بزرگ و كوچك، پیمانه های پلاستیكی رنگارنگ، قطعات درشت خانه سازی، مكعب های توخالی، اسباب بازی های صدادار (دایره زنگی، طبل و...)، اسباب بازی های كوكی، اشیای شناور برای آب بازی (ماهی، اردك پلاستیكی و...)، ماشین، گاری و حیوان كه بتوان آن ها را با نخ به دنبال خود كشید، وسایل معمولی خانه مثل بشقاب، قابلمه، قاشق، فنجان و... .▪ از یك تا دو سالگی
پیاژه معتقد است كه كودك نخستین بار در حدود دو سالگی به تغییری كه اعمال او در اشیا به وجود می آورد پی می برد; مثلا، از برخورد قلم با كاغذ متوجه طرز ایجاد خط می شود و درمی یابد كه اگر تخت خود را به حركت درآورد، از آن صدایی برخواهد خاست.
كودك این در سن بسیار فعال است و از دویدن یا بالا رفتن از جایی و پرتاب كردن اشیا لذت می برد. بنابراین، فرصت ها و موقعیت هایی برای بازی های آزادانه و فعال در خانه و بیرون از خانه برای كودك فراهم سازید و او به بازی های آزاد با توپ های كوچك تشویق كنید. كودك ممكن است توپ را به طرف بزرگ ترها یا یك شیء دیگر پرتاب كند. از توپ های دارای اندازه متوسط و نرم استفاده كنید تا به كودك صدمه نزده و موجب ترس او نشود.
توانایی ساختن اشیا با دستان و انگشتان را در كودك تقویت كنید. به بازی با قطعات توخالی، پیمانه ها و مانند آن ها و ابزاری كه قابل انباشته شدن باشند راهنمایی كنید. یك بازی آزاد با پیچ و مهره های پلاستیكی بزرگ تشویق كنید، از عدم بلعیده شدن آن ها توسط كودكان اطمینان حاصل كنید. كودك را به قرار دادن قطعات، مكعب ها و دیگر چیزها داخل پیمانه یا ظرف بزرگ تر تشویق كنید. ظروفی با درها و دهانه های گشاد آماده كنید تا كودك به باز و بستن درپوش ها بپردازد.
در این سن، كودك به كنجكاوی درباره خودش می پردازد. كودك را به بازی های آزادانه با آینه هایی كه امنیت دارند و خطرآفرین نیستند تشویق كنید.با كودك جلوی آینه بایستید یا بنشینید تا او درباره برداشت هایش درباره آنچه كه می بیند صحبت كند. تشویق كنید تا او حركت های جنبشی و محرك ایجاد كند; یعنی در جلو آینه به وسیله دست ها و بدن حركت هایی انجام دهد.
پاره ای از مفاهیم اصلی مانند علت، اثر، تركیب و اندازه را می توانید به كودك بفهمانید. درباره تركیب اشیایی كه كودك حس می كند صحبت كنید; برای مثال، بگویید: «جغجغه سفت و سخت است»، «پتو نرم است.»
درباره علت و اثر ارتباطات با او صحبت كنید. بگویید: «اگر فنجان را وارونه كنی آب میوه درون آن خواهد ریخت»، «اگر در باران بایستی خیس می شوی.»
در این سن كودك توانایی تشخیص اشیا، حیوانات و انسان را از یك تصویر دارد. یك اسكلت (بدن) پلاستیكی از حیوانات برای بازی های آزاد فراهم كنید. درباره نام هر حیوان، رنگ، صدا و مشخصه های دیگر آن با كودك صحبت كنید.
كتاب های تصویری ساده تهیه كنید. از كودك بخواهید به محض این كه شما آن ها را نام می برید به اشیا و حیوانات اشاره كند. درباره تصاویر صحبت كنید. درباره اندازه اشیا صحبت كنید. برای مثال بگویید: «این یك توپ بزرگ است» یا «این قعطه كوچك تر از آن قطعه است».
در حدود ۱۲ ماهگی به بعد هرچه در محدوده دست كودك قرار گیرد آن را به اطراف می كوبد. این عمل تا ۱۵ ماهگی به اوج خود می رسد و در حدود ۱۸ ماهگی تقریباً از بین می رود.
كودك در سن بین ۱۳ الی ۱۸ ماهگی از «دالی كردن» بسیار لذت می برد و می تواند «قایم باشك» بازی كند. اسباب بازی های چرخ دار را هل می دهد و می كشد.
كودك از ۹ تا ۱۳ ماهگی بیش تر به اسباب بازی توجه می كند تا به هم بازی; چون كودك در این دوره به اسباب بازی اهمیت زیادی می دهد. در این سن گرایش به دعوا بر سر اسباب بازی در كودكان دیده می شود.
در ۱۴ ماهگی كودك با ماشین بازی كرده و صدایی شبیه آن را ایجاد می كند.
كودك در ۱۵ ماهگی ممكن است اصرار ورزد كه بایستد و تنها برای مدت كوتاهی به مكعب ها دقیق شود. معمولا به هیچ گونه فعالیتی برای ساختن چیزی مبادرت نمی‌ورزد، بلكه فقط مكعب ها را برهم می زند و یا این كه آن ها را برای پدر و مادرش می آورد.
در ۱۶ ماهگی كودك با عروسك بازی می كند، برایش لالایی می خواند و می خواباند.
در حدود ۱۷ ماهگی اسباب بازی های چرخ داری كه منگوله ها و زنگوله هایی در چرخ های آن ها باشد و به هنگام حركت صدا كند، بسیار مورد علاقه كودكان است. در این سن كودك اسباب بازی ها را پرتاب می كند و اثر آن را مورد كاوش قرار می دهد و دوست دارد اشیا را یكی پس از دیگری داخل ظرفی بریزد و بیرون بیاورد.
در ۵/۱۷ ماهگی كودك در خیالش با ماشین بازی می كند و یا خود را به جای ماشین فرض كرده و عقب عقب می رود.
در ۱۸ ماهگی میخ را در سوراخ می كند، یك دفعه دو الی سه ورق می زند (نمی تواند به صورت تك تك ورق بزند)، مداد را در دست گرفته و به خوبی خط می كشد، ۲ الی ۳ مكعب را روی هم می گذارد.
در ۱۲ الی ۱۸ ماهگی كودك اشیایی را كه كاربرد و ویژگی یكسان دارند، در كنار هم قرار می دهد. در حدود ۱۸ ماهگی می تواند با مداد خطوط عمودی و افقی رسم نماید.
كودكان در ۱۸ ماهگی می توانند با مكعب های اسباب بازی دو عدد را به یكدیگر متصل كرده و در ۲ سالگی ۶ عدد را به یكدیگر متصل نمایند.
كودك در ۱۸ ماهگی می تواند راه برود و عروسكش را همراه خود ببرد، با كمك مادرش با لگو قطار، ماشین، هوایپما و... درست كند و صدای آن ها را درآورد، اگر اسباب بازی دلخواهش را كودك دیگری بردارد، با زور و داد و فریاد از آن ها می گیرد و با پای خود توپ را كنار می زند.
در ۵/۱۸ ماهگی از سر وصدای سكه های پول خیلی خوشش می آید و آن ها را داخل كیف كرده و دوباره بیرون می آورد.
در ۱۲ تا ۱۸ ماهگی هل دادن یك اسباب بازی چرخ دار به كودك نوپا احساس ایمنی می دهد. وقتی می نشیند دوست دارد با دست هایش كه مهارت بیش تری یافته اند كاسه ها و پیاله ها را داخل هم بگذارد. در این سن، از جعبه موزیك و خاك بازی لذت می برد. سطل، آب پاش و تشتی آب یا شن بازی در اختیارش بگذارید.
۱۸ الی ۲۴ ماهگی كودك به همه چیز دست می زند، به همه جا می رود، سر و صدا می كند، همه چیز را به هم می ریزد و جابه جا می كند. یك اسب یا قطار چوبی كه دنبال خود بكشد و قطعات ساختمان سازی و یك كامیون یا كمپرسی كه چیزی پر كند و خالی كند برای كودك مفید است.
در ۱۹ ماهگی در تمام بازی های دسته جمعی شركت می كند و گاهی كودك مورد علاقه اش را به بازی دعوت می كند، هنوز اشیای تازه و چیزهایی را كه قبلا ندیده است به دهان می برد، ولی هرگز آن ها را نمی خورد، می تواند چهار لگو را روی هم بگذارد و برج یا آپارتمان بسازد، با بشقاب و كاسه خالی و قاشق به طور خیالی غذا می خورد و می گوید: غذای خوشمزه ای است و به پدر و مادر نیز غذا تعارف می كند.
برای كودكان ۱۹ تا ۲۵ ماهه اسباب بازی و همبازی اهمیت بیش تری پیدا می كند، ارتباط اجتماعی پخته تر می شود و كودك برای انطباق با همبازی گذشت بیش تری از خود نشان داده، رفتار خود را تغییر می دهد.
در ۲۰ ماهگی با دو ماشین كوچكش بازی می كند، آن ها را به هم می زند و می خندد. در این سن بیش تر مایل است با كودكان بزرگ تر از خود بازی كند. با كودكان كوچك تر از خود بیش تر ابراز محبت دارد.
در ۲۱ ماهگی به طور نامنظم به توپ لگد می زند و مكعب ها را برای درست كردن قطار در یك خط قرار می دهد، عروسك خود را بغل كرده، راه می برد و به پشتش می زند كه بخوابد و یا این كه روی زمین می گذارد و می زند و می گوید: مُرد!
كودك یك الی دو ساله در بازی با لگوها از شكل های مشخص استفاده می كند و آن ها را روی هم قرار می دهد و به هم وصل می نماید.
بازی های نمایشی معمولا در سنین ۵/۱ الی ۲ سالگی آغاز می شود و در سنین كودكستان به اوج خود می رسد.
در دو سالگی به طور منظم به توپ لگد می زند و می تواند با شِش مكعب برجی بسازد. كودك در این سن به عروسك غذا می دهد، او را به گردش می برد، با آب و شن بازی می كند، اسباب بازی های متعلق به خود را كاملا می شناسد و حاضر نیست در اسباب بازی های خود كودكان دیگر را سهیم كند.
در دو سالگی توانایی ترسیم خط های دایره ای و یا زاویه دار ظاهر می گردند. نزدیك به دو سالگی یك تاب برای كودك می تواند، یك كشتی فضایی تصور شود كه به سیاره ای دوردست سفر می كند یا پرنده ای وحشی باشد كه در آسمان پرواز می كند.
در دو سالگی كودك علاقه مند به كاسه های پلاستیكی، قاشق های چوبی، كلید و قوطی های خالی است. از این رو، بهتر است ظروف كهنه و بعضی ظروف پلاستیكی، كه ارزان قیمت است، برای كودكان تهیه شود.
در سال دوم زندگی، بازی ها برای كودك دارای مفهوم خاص و عمیقی است. برای مثال، ممكن است دختر بچه ای اسباب بازی خود را در ملافه بپیچد و در دهان خرس خود تكه نانی بگذارد و فعالیت هایی از این قبیل انجام دهد. از این روی، اسباب بازی هایی كه در اختیار كودك قرار داده می شود، باید معنی دارتر باشد. توپ، مكعب های بازی، عروسك، انواع حیوانات، ظروف و امثال آن می تواند جزو اسباب بازی های مناسب برای كودكان باشد. در دو سالگی به صورت تك تك ورق می زند، تسبیح نخ می كند، بدون تقلید كاغذ را لوله می كند و با یك دست با قیچی كاغذ می برد.
كودك دو ساله می تواند حدود هفت دقیقه پشت سرهم به یك بازی ادامه دهد. پس از آن، خسته شده و به سوی بازی دیگری می رود.
در دو سالگی به خوبی می دود، كم تر به زمین می خورد، از پله ها بالا می رود، بسیار فعّال و سرزنده و بانشاط است. می تواند با شش مكعب برجی بسازد.
در ۲۰ الی ۲۴ ماهگی، بازی های موردنظر دختران عروسك بازی، اسباب بازی های نرم و ظریف، استمداد و كمك طلبیدن، رقصیدن و لباس مخصوص پوشیدن و بازی های موردنظر پسران بازی با بلوك ها، دست كاری وسایل و ابزار، اسباب بازی های ماشینی و حمل و نقلی است.
كودك در دو سالگی می تواند سوار سه چرخه كوچكی بشود، اما چون هنوز نمی تواند پدال را فشار دهد، با پاهای خود سه چرخه را به جلو می راند.
در پایان دو سالگی گاهی اوقات كودكان، دیگران را نیز در بازی خود شریك می كنند و به بازی دوطرفه می پردازند. در این مرحله حتی اگر بچه ها سه نفر باشند، دو نفر از آنان با هم بازی می كنند و یكی از آنان به تنهایی مشغول بازی می شود.
برخی از اسباب بازی های مناسب برای سن ۱ الی ۲ سالگی عبارتند از: توپ در اندازه متوسط و نرم، پیچ و مهره های پلاستیكی، مكعب های درشت خانه سازی، قطعات توخالی، آینه، كتاب های تصویری ساده، اسباب بازی های چرخ دار، میخ، چكش، خاك، ماسه، آب، سطل، بیلچه، آب پاش، تشت، انواع حیوانات، عروسك، قیچی و كاغذ، سه چرخه، مداد و كاغذ.
▪ از ۲ الی سه سالگی
كودك در ۵/۲ سالگی مداد را با انگشتان می گیرد و می تواند خط خطی كند، با مكعب پل می سازد، توپ را با پا شوت می كند.
در همین سال به دلیل افزایش قدرت عضلانی، كودك وقتی خطی را رسم می كند با چشم نیز مراقب است كه خط از محدوده تعیین شده خارج نگردد.
كودك در این سن می تواند اشیای مشابه را روی هم بچیند و ما نیز می توانیم از او بخواهیم كه قاشق ها، چنگال ها و سایر چیزها را كه شسته شده است، روی وسایل مشابه آن ها در داخل قفسه های آشپزخانه بچیند.
كودك در ۲ الی ۵/۲ سالگی شروع به بازی هایی می كند كه با تخیل همراه است.
در همین سال می تواند مكعب ها را روی زمین به دنبال هم قرار داده و قطار درست كند.
در ۵/۲ سالگی روی سه چرخه می نشیند، دسته آن را با دست می چرخاند و هدایت می كند اما هنوز قادر به پازدن نیست.
در ۲ الی ۵/۲ سالگی معمولا دخترها و پسرها اسباب بازی های مشتركی دارند، ولی از این پس، پدربزرگ و مادربزرگ ها به دخترها عروسك و به پسرها ماشین هدیه می دهند. در این سن پسرها ماشین آتش نشانی و هواپیما را برمی گزینند و دخترها در جستوجوی عروسك و مرواریدهای چوبی هستند كه به نخ بكشند.
در ۵/۲ الی ۳ سالگی تقلید كردن از والدین كار مورد علاقه كودكان است. پسر از ماشین رانی لذت می برد و دختر به آشپزی و خانه داری علاقه مند است.۵/۲ الی ۳ سالگی سن تخیل و بازی حرفه ای كودك است. دختر با یك كیف جراحی نقش دكتر و پرستار را بازی می كند و پس از تزریق آمپول به عروسكش، درجه حرارت بدن او را اندازه می گیرد و یا نقش یك فروشنده را بازی می كند.
در این سنین هم دختران و هم پسران بازی های ساختن لگوها را دوست دارند و از نقاشی كردن لذت می برند. عروسك برای دختر بچه ها و ماشین برای پسر بچه ها با ارزش ترین اسباب بازی هاست.
كودك در ۵/۲ سالگی به تنهایی از پله ها بالا می رود و هنگام پایین آمدن دست خود را به نرده یا دیوار می گیرد. اسباب بازی هایی كه جداشدنی است و به قطعات گوناگون تقسیم می شود مانند قطار، ماشین، قطعات چوبی، لگو، مكعب های چوبی، انواع پازل، و نظایر آن، بخصوص اگر رنگی باشد، مورد علاقه كودك است.
در سال سوم زندگی، با توجه به مهارت های بیش تری كه كودك به دست می آورد، باید اسباب بازی هایی در اختیارش قرار گیرد كه متناسب با توانایی هایش باشد; اسباب بازی هایی مانند قطار، اتومبیل و مكعب هایی برای ساختن، عروسك هایی كه بتواند لباس های آن ها را عوض كند و به آن ها غذا بدهد.
كودك در ۳ سالگی مداد را مانند بزرگ ترها در دست می گیرد، با قیچی به خوبی می برد. اشیا را با شست و یا انگشت وسط و شست بلند می كند. كاغذ را لوله كرده و تا می زند، با تقلید عكس آدم می كشد، دایره می كشد و می تواند دو خط عمودی و افقی را تركیب نماید.
در سن ۳ سالگی فرصت های مناسبی برای بازی های سرگرم كننده در خانه و بیرون از خانه برای كودك مهیا كنید; مانند بالا رفتن، دویدن، آهسته رفتن و پریدن. اسباب بازی هایی را مهیا كنید تا كودك آن ها را از هم جدا كند (مانند مهره ها). البته، مهره ها باید به اندازه كافی بزرگ باشد تا بلعیده نشود. همچنین فرصت هایی برای پر كردن و خالی كردن پیمانه ها با شن، آب، برنج و حبوبات برای كودك فراهم شود. مداد شمعی، گچ، رنگ و كاغذ برای نقاشی و نوشتن آماده كنید.
سعی كنید مهارت های زبانی كودك را افزایش دهید، به كودك دلگرمی بدهید تا با شما صحبت كند. در این صحبت، از ضمایری مانند «من»، «مرا»، «شما»، «آن ها» و «ما» استفاده كنید و به كودك بیاموزید از این لغات استفاده كند. با كودك درباره تصاویر صحبت كنید. از او بخواهید تا به اشیا و یا نام آن ها اشاره كند. همیشه برای اشیا نام درست انتخاب كنید.
در ۳ سالگی كودك به بازی های نمایشی علاقه نشان می دهد. جلوی كودك بایستید و از او بخواهید هركاری كه شما می كنید، تكرار كند. عروسك، گاری كوچك، تختخواب عروسك، تلفن های اسباب بازی برای مكالمه و بازی های نمایشی برای كودك مهیا كنید.
كودك در این سن علاقه مند به مسأله تعادل و اندازه و روش های روی هم سوار كردن مكعب هاست. برای كودك ۳ ساله یك مكعب می تواند یك قطار، یك عروسك یا یك ساختمان باشد.
كودك ۳ ساله قادر است از گلوله های رنگی به ترتیب قرمز، زرد ـ قرمز، زرد درست كند. او رنگ ها و فرم ها را طبقه بندی می كند. برای مثال، دكمه ها را بر طبق رنگ و اندازه مرتب می كند و می تواند تا سه رنگ را نام ببرد. می تواند به مدت نیم ساعت بر روی یك بازی تمركز داشته باشد و اگر به هدف و مقصودش برسد راضی و خرسند می شود.
كودكان سه ساله معمولا مكعب ها را به طور افقی قرار می دهند، به ندرت در این سن، كودك شخصاً به ساختن چیزی مبادرت میورزد. كودك ۳ ساله در بازی با لگوها شروع به ساختن شكل معین و ساده ای می كند.
كودك در حدود ۳ سالگی دوست دارد با موادی بازی كند كه بتواند به آن ها ضربه بزند، فشار بدهد، تكه تكه كند و روی هم بگذارد. خرد كردن و فشار دادن مواد به كودك آرامش می دهد. گل و خمیربازی این نیاز را برطرف می كند و كودك هنگام بازی با آن ها آرامش می یابد.
در این دوره وسایل نقاشی برای بازی كردن بسیار مناسب است. كودك علاقه به مداد رنگی و ماژیك دارد. قطعات چوبی كه بتوان از بین آن ها نخ یا ریسمانی رد و آن ها را ردیف كرد نیز كودك را سرگرم می كند. در پارك ها می توان از تاب، الاكلنگ، سرسره و نردبان با رعایت نكات ایمنی استفاده كرد.
در ۳ سالگی كودك قادر به راه رفتن است و دست های او قدرت انجام دادن حركت های پیچیده تری دارند. بنابراین، می توان اسباب بازی هایی از قبیل سه چرخه پلاستیكی كوچك، گاری، كامیون و توپ برایشان تهیه كرد. آویزها و فرفره ها از جمله وسایل و ابزار بازی هستند كه كودكان به هنگام ۳ سالگی می توانند در ساختن آن ها همكاری كنند. پازل هایی كه از قطعات كم تر (چهار ـ پنج) تشكیل شده اند برای كودكان سنین پایین دو تا سه سالگی مناسب هستند. كودك در ۳ سالگی می تواند كاغذ را قیچی كند.
برای بازی با دو یا سه كودك ۳ ساله، كه مشغول توپ بازی هستند، ما نیز به عنوان بزرگ سال می توانیم وارد شده و هرگاه توپ به طرف ما می آید، آن را گرفته و به سوی یكی از كودكان بیندازیم در این سن غالب كودكان بدین گونه بازی ها علاقه مندند.
كودك در سن ۵/۲ الی ۳ سالگی بیش تر در كنار كودكان به بازی مشغول می شود، ولی با خود آن ها بازی نمی كند.
كودكان ۳ ساله اولین تلاش ها را برای انجام بازی مشترك با ۲ الی ۳ همبازی شروع می كنند. كودك در دسته های ۳ نفری در بازی ها و فعالیت های دیگر كودكان شركت می كند و به تدریج، آمادگی پیدا می كند كه حقوق دیگران را درك كند. در این سن، بیش از هر زمان دیگر، برای تصاحب اسباب بازی زد و خورد می كند. بازی های گروهی كه در این سن حداكثر با ۳ نفر شكل می گیرد، ناپایدار بوده و به زودی از هم پاشیده می شوند; زیرا كودكان در این سن می توانند در آن واحد فقط با یك نفر بازی كنند.
كودك در ۳ سالگی بالانس، پرسش های گوناگون و بازی با صندوق و جعبه و آجر و تخته و جست و خیز با طناب را دوست دارد و می تواند سوار سه چرخه شود و ركاب بزند.
اسباب بازی های پیشنهادی مناسب برای سن ۲ الی ۳ سالگی: لوازم نقاشی (مداد شمعی، گچ، آب رنگ، قلم مو، مداد رنگی)، خمیزبازی و گل رُس، توپ، سه چرخه، الاكلنگ، سرسره و تاب كوچك، انواع پازل یا ۴ تا ۵ قطعه مانند پازل آدمك، خانه و...، مرواریدهای چوبی درشت، لگو، مكعب های چوبی رنگی، قطار، ماشین، قطعات چوبی، عروسك و وسایل آن مثل تختخواب عروسك، لباس عروسك و...، قیچی و كاغذ باطله جهت برش، تلفن اسباب بازی، طناب، گاری، كامیون، لوتو، دومینو، و تخته سیاه كوچك.
▪ از ۳ الی ۴ سالگی
در ۴ سالگی كودك كنجكاو است كه اشیا چرا و چگونه به وجود می آیند. موضوعاتی را فراهم كنید كه كنجكاوی كودكان را تحریك كند. به سؤالات آنان به سادگی و صداقت پاسخ دهید و از كتاب های مرجع برای پیدا كردن پاسخ به همراه كودكان استفاده كنید. فعالیت های علمی ساده ای انجام دهید; مثل این كه آهن ربا به چه چیزهایی را می رباید، یخ زدن آب، بذر گیاهان و به پرواز درآوردن بادبادك در یك روز بادی.
از این سن درك مفاهیم عددی شروع می شود. معمولا مفاهیم ۱ و ۲ و ۳ را می توانند درك كنند. شاید بتوانند چند شماره را پشت سرهم بشمارند. اما ممكن است چند تایی را حذف كنند. موضوعات مورد علاقه آن ها مثل شیرینی، فنجان، عروسك و... را بشمارید. به بچه ها اجازه شمارش آن ها را بدهید. اعداد را در اتاق به بچه ها نمایش دهید و برای این كار از تقویم، نمودار، ترازو و خط كش استفاده كنید.
مهارت های زبان و لغات را افزایش دهید. هر روز فرصت هایی برای خواندن داستان به طور گروهی یا انفرادی برای كودكان فراهم كنید. كودكان را تشویق كنید كه قصه بگویند، قصه هایشان را روی نوار ضبط كنید و تشویق كنید تا درباره موضوع مورد علاقه خود صحبت كنند. كودكان را به فعالیت های هنری مانند كار با رنگ، مداد شمعی، گچ، مداد رنگی، گِل و خمیر بازی تشویق كنید. فرصت هایی برای بازی با آجرهایی در اندازه ها و اشكال مختلف برای آنان ایجاد كنید.
از ۲ الی ۴ سالگی مكعب هایی كه رنگ های متفاوت داشته و هر ضلع آن ها ۵ الی ۷ سانتی متر باشد، برای كودكان مناسب است. كودك با این مكعب ها می تواند اشكال هندسی گوناگون بسازد و با در كنار هم قرار دادن رنگ های گوناگون فكر و اندیشه و نیروی سازندگی و تشخیص خود را پرورش دهد.
در ۳ الی ۴ سالگی كودك قادر به سوار شدن سه چرخه، به حركت درآوردن وسایل مختلف (واگن) و بالا رفتن از نردبان های مخصوص ژیمناستیك است. ترسیم خطوط در سه سالگی هنوز به صورت مخدوش است، ولی در یك جهت بوده و از تكرار جلوگیری می شود.
در سه الی ۵/۴ سالگی بازی های موردنظر دختران، برش، طراحی و شیرینی پزی، بازی در آشپزخانه، بازی با عروسك و لباس مخصوص پوشیدن است و بازی های موردنظر پسران، عملیات ساختمانی با بلوك ها، نجاری و چوب كاری، بازی با وسایل و اسباب بازی های حمل و نقل، سه چرخه سواری، بازی در كوچه و خیابان با گل و شن می باشد.
كودكان در این سن می توانند به طور یكنواخت و مستقیم دوندگی نمایند و به آسانی دویدن خود را متوقف سازند، به دور خود بچرخند، بالا روند و جهش نمایند. از توانایی برقراری تعادل برخوردارند و می توانند روی یك نرده یا میز پهن راه رفته و تعادل بدن و حركات خود را حفظ نمایند.
با رشد عضلات ظریف و افزایش كنترل بر روی آن ها، علاقه مندی كودكان به رنگ آمیزی نقاشی، تا زدن كاغذ و ساختن اسباب بازی ها بیش تر می گردد.
برای كودكان چهارساله، كه معمولا از بازی بر روی پلكان لذت می برند، می توانیم پیشنهاد كنیم كه یك یك به نوبت ابتدا از یك پله و بعد دو پله و سپس احتمالا سه پله، شروع به پریدن كنند. باید به خاطر داشت كه بازی در پلكان بدون ترتیب قبلی احتمال خطر زیاد دارد. اما در صورتی كه زیرنظر یك فرد بزرگسال و با توجه به فعالیت های حسی و حركتی كودكان باشد، موجب می شود كه هریك از كودكان فعالیتی مناسب با میزان مهارت خویش انجام دهد.
كودك در چهار سالگی سعی می كند از رنگ ها به تناوب استفاده نماید. برای مثال، ابتدا شیء قرمز رنگ، سپس آبی و مجدداً قرمز و بعد آبی و... به كار می برد.
در ۴ سالگی به سرعت دوچرخه می راند و با مهارت دور می زند و می تواند روی یك پا لی لی كند. در این سن دخترها و پسرها دوچرخه سواری و توپ بازی را دوست دارند. همچنین از بازی هایی كه صبر و حوصله می خواهد مثل «پازل» و مجموعه اسباب بازی های فكری و دقیق تر لذت می برند. دختر در این سن می تواند عروسكش را حمام كند و بعد در حالی كه لالایی می گوید او را بخواباند.
از ۴ سالگی بچه از بریدن قطعات كاغذ رنگی و چسباندن آن ها روی مقوا لذت می برد. سه چرخه، هواپیما، كشتی، اتومبیل و انواع عروسك ها و جعبه های بزرگ كه بچه با آن هزار و یك كار می تواند بكند، طناب و وسایل ورزشی بازیچه های مطلوب او هستند.
در ۴ سالگی كودك رفتارش دقیق و ظریف تر می شود، می تواند لباس خود را بپوشد و بند كفش خود را ببندد. كودكان را تشویق كنید خودشان لباس بپوشند، خودشان لباس خود را در بیاورند، غذای خود را بكشند، سفره را بچینند و گیاهان را آبیاری كنند.
اغلب كودكان ۴ ساله در مجسمه سازی اشیای مشخصی می سازند و درست كردن و اضافه كردن را به خراب كردن و دوباره سازی ترجیح می دهند، با مكعب ها طرح های خام و مارپیچ درست می كنند كه با سستی روی هم سوار هستند.
كودك در ۵/۳ سالگی خط مایل و در ۴ سالگی مربع می كشد. در ۴ سالگی به بازی با عده بیش تر از دو سه نفر از همسالان علاقه مند است. ولی مدت زیادی نمی تواند به شركت در این بازی های دسته جمعی ادامه بدهد. كودك می آموزد كه شركت در بازی های جمعی، مستلزم این است كه او و دیگران به نوبت از اسباب بازی استفاده كنند.
اسباب بازی های مناسب برای كودكان ۳ الی ۴ سالگی: نردبان، وسایل نجاری (چكش، میخ و...) وسایل آشپزی (ظرف های كوچك غذاخوری و آشپزی و...)، وسایل و اسباب بازی های حمل و نقل مثل واگن، گاری دستی، كامیون، تراكتور، جرثقیل، قایق، هواپیما، كشتی، اتومبیل، انواع عروسك، قطعات كاغذ رنگی، مكعب های چوبی، آهن ربا، قطعات آهن، ظرف های كوچك غذاخوری و آشپزی، جارو، تختخواب عروسك، خانه عروسك، حیوانات گوناگون، ماشین آتش نشانی، الاكلنگ، سرسره، تاب، تلفن، سه چرخه، خمیر بازی، گل رُس، ماسه، سه چرخه، انواع پازل، وسایل نقاشی (مداد شمعی، گچ، آبرنگ).
▪ ۴ الی ۵ سالگی
كودك در ۵ سالگی از كارهای پر تحرك لذت می برد و فعال است و بازی های پر سروصدا را دوست دارد. مهارت های عضلانی بزرگ و كوچك كودك افزایش یافته و می تواند توازن بدن را به خوبی حفظ كند. فرصت هایی فراهم آورید كه كودك بر روی یك خط پیچ دار قدم بزند یا بر روی یك تیر تعادل خودش را حفظ كند.
كودك را به مخلوط كردن رنگ های ابتدایی برای ایجاد و تركیب رنگ های جدید دیگر تشویق كنید و رنگ های ایجادشده را برای او نام ببرید.
در ۵ سالگی كودك دارای تعادل كلی است، حركاتش تكامل بیش تری دارد و می توان گفت كه در این سن مانند بزرگسالان عمل می كند و به اعمالی همچون شانه كردن و مسواك زدن می پردازد.
بهترین اسباب بازی برای كودك در این سن، لگو یا بلوك هاست كه با آن ها ساختمان می سازد. قیچی كردن كاغذ فعالیتی است كه كودك در این دوره سنی نیز علاقه نشان می دهد. بدین منظور، به او چگونگی كاركردن با قیچی و كاغذها را یاد بدهید; زیرا كودك از سوراخ كردن، بریدن، چین دادن كاغذ، بخصوص كاغذهای رنگی، لذت می برد.سوراخ كردن كاغذ فعالیت دیگری است كه كودك را سرگرم می كند، بریدن عكس ها و و چسباندن آن روی كاغذ، نقاشی كردن با مداد رنگی، آبرنگ و ماژیك مدت زمان زیادی او را سرگرم می كند. در این دوره كودك به انجام دادن كارهای دستی، به ویژه بریدن، دوختن و چسباندن علاقه دارد.
استوانه های اندازه گیری برای هماهنگی عمل چشم و دست، شناخت رنگ ها، تقویت دقت و توجه به اندازه قطعات، طبقه بندی اشیا بر حسب رنگ و اندازه، درك مفاهیمی همچون بلندتر و كوتاه تر، كوتاه و بلند، بلندترین و كوتاه ترین مؤثر است.
در این سن فهم مفاهیم وابسته به اعداد، اندازه، وزن، رنگ، محتوا، فاصله و موقعیت و زمان در كودك افزایش می یابد. در مكالمات از كلمات وابسته به این مفاهیم استفاده كنید و با جملاتی نظیر «مداد را كنار ساختمان بزرگ قرار بده»، كودك را به بازی تشویق كنید.
در ۵ سالگی كودك دارای قوه تصور عالی است و از تماشای نمایش نامه درام لذت می برد. به مناسبت های مختلف و با وسایلی مثل صندوق پول، سطل زباله، قوری و مبلمان اندازه بچه ها نمایش نامه هایی را ترتیب دهید.
كودك در این سن مشتاق كسب آگاهی از جهان اطراف است. گردش های دسته جمعی به مناطق و مكان های مختلف شهر مثل پارك، ایستگاه آتش نشانی، كلانتری و... انجام دهید.
در این سن كودك توانایی طبقه بندی (دسته بندی) بر طبق ویژگی های مشابه را دارد. می تواند با لوتوها بازی كند و دكمه ها را بر طبق رنگ و اندازه دسته بندی كند. مخلوطی از دانه ها را فراهم كنید و از كودك بخواهید بر طبق نوع آن ها را جدا كند. بلوك های مختلف در اختیارش قرار دهید و از او بخواهید بر طبق شكل آن ها را بچیند و جدا كند.
در ۵ سالگی كودك شكل آدم را با بدن، صورت، دست و پا می كشد، با لوبیا از روی طرح شكل می سازد و می تواند خط راست را با قیچی ببرد. یك قسمت را به خوبی رنگ می زند.
در این سن كودك بین تخیل و واقعیت در نوسان است، از كلام آهنگ دار و قصه هایی كه قطعات تكراری دارند لذت می برد، معمولا سعی می كنند آنچه را دیده اند بسازند.
كودك در ۵ سالگی چهار ضلعی (با مكعبی داخل آن) می سازد و می تواند ساختمان هایی بسازد كه با دقت روی هم سوار شده اند.
كودكان پنج ـ شش ساله در بازی های جمعی پخته ترند. آن ها می توانند فكرشان را برای دوستانشان توضیح دهند و به تدریج عزت نفس در آن ها ظهور می یابد. البته نباید اجازه داد این خصیصه به خودنمایی و خودپرستی مبدّل شود.
در سن ۵ سالگی جمع بازیكنان یك گروه به ۴ یا ۵ نفر می رسد كه می توانند برای مدتی بیش تر به بازی خود ادامه دهند.
كودكان ۵ ساله نسبت به كودكان ۴ ساله مدت بیش تری تمركز می كنند، بعضی اوقات یك ساعت به طراحی، نقاشی، مجسمه سازی می پردازند. ولی معمولا مدت كار آن ها از یك ربع تا نیم ساعت است. آنان دوست دارند با گل اشكال و شیء بخصوصی خلق كنند و شكل های پیچیده تری بسازند.
كودكان در این سن كنترل بیش تری روی حركات ظریف بدن داشته و می توانند از وسایل زیر استفاده نمایند: قیچی، مسواك، اره، مداد، چكش و سوزن برای كوبلن دوزی.
تمامی كودكان ۵ و ۶ ساله چابك و پر جنب و جوش هستند. آن ها می توانند جست و خیز نمایند، بدوند، پرسش نمایند، بالا و پایین بروند و بعضی از آن ها در فعالیت های ورزشی از قبیل دوچرخه سواری، ژیمناستیك، شنا و اسكی شركت نمایند.
در ۵ سالگی كودكان می توانند لی لی بازی كنند، بپرند، طناب بازی كنند، بدوند، از جایی بالا روند، دور خود بچرخند و... . كودك تا سن ۴ الی ۵ سالگی پس از به دست آوردن تجربه كافی به راحتی در بازی های نمایشی، اجتماعی پیشرفت می كند. كودكان ۵ ساله قادرند نخست موضوع بازی و نقش خود را در آن انتخاب كنند، سپس نقش های لازم را برگزینند.
كودكان ۵ ساله به فعالیت های گروهی علاقه دارند و قوانین و مقررات بازی را رعایت می كنند. آن ها در سنی هستند كه دوست دارند سرگرمی های بزرگ ترها را تقلید كنند; سرگرمی های خانه مانند چراغ خوراك پزی، ظرفشویی، اطوكشی، جاروكشی و... .
فهرست اسباب بازی های مناسب برای كودكان ۴ الی ۵ ساله: وسایل ساده خیاطی (نخ و سوزن كوبلن)، انواع پازل با ۹ تا ۱۵ قطعه، كلاه مأموران آتش نشانی، كلاه افسر پلیس، لباس پرستار و پزشك، وسایل برش و چسباندن (چسب، قیچی)، لگو یا بلوكه های ساختمان سازی، وسایل نقاشی (مداد رنگی، گواش، آبرنگ، ماژیك)، مهره های رج شونده، وسایل ساده نجاری (چكش، اره كوچك)، طناب برای طناب بازی، قطعه های چوبی و پلاستیكی برای خانه سازی، گاری دستی، الاكلنگ، سرسره، تاب، نردبان، لباس های مردانه و زنانه، سه پایه و تخته سیاه، تلفن، ظرف های كوچك غذاخوری و آشپزی، وسایل بازی های تقلیدی، وسایل باغبانی (بیلچه، شن كش و...) آهن ربا، براده آهن، تكه آهن.
▪ ۵ الی ۶ سالگی
خصوصیات بازی ها در سنین ۳ الی ۶ سالگی را می توان چنین برشمرد: بازی همراه با حركات بدنی، استفاده از نیروی تخیل در بازی ها، علاقه به رقابت و تقلید، علاقه شدید به بازی با گل و خاك، شكستن و نابود كردن اسباب بازی به منظور پی بردن به محتویات آن ها و بالاخره نپذیرفتن هیچ گونه قید و قانون و قاعده ای در بازی.
كودك در ۶ سالگی مستطیل (با دو قطر آن)، لوزی (با محور طول افقی) و دایره و مثلث به صورت مماس داخل و خارج می كشد.
كودكان ۶ الی ۷ ساله معلومات خود را كه از تجارب شخصی و یا از داستان های نقل شده كسب كرده اند، به صورت ماهرانه ای در بازی ها به كار می گیرند.
در سن ۶ سالگی بازی های فردی، كه به صورت دویدن و بالا رفتن بود، به صورت بازی های جمعی درمی آید. كودك بیش تر اوقات با كودكان دیگر بازی می كند، ولی یك همبازی را ترجیح می دهد و تمایل به بازی در گروه های كوچك در او دویده می شود، بازی ابداع می كند و در هنگام بازی قواعد و مقررات آن را تغییر می دهد.
در ۴ الی ۶ سالگی كودكان علاقه مند به بازی های نمایشی هستند و از این طریق احساس لذت می كنند. بازی ذوقی تقریباً در سن ۵ الی ۶ سالگی ظاهر می شود. كودكان در ۵ تا ۶ سالگی بیش تر اوقات علاوه بر سه چرخه، دوچرخه سواری نیز می كنند. پریدن با یك پا به طور یك در میان و جست و خیز كردن، كنترل بیش تر روی حركات ظریف بدن، شروع استفاده از وسایلی مانند مسواك، قیچی، اره، مداد، چكش و سوزن برای دوخت و دوز و... مخصوص این سنین است.كودك در ۶ سالگی توپ را با یك دست می گیرد، از مقررات بازی پیروی می كند، همبازی انتخاب می كند.
فهرست اسباب بازی های مناسب برای كودكان ۵ تا ۶ ساله: میز تحریر و صندلی، جعبه رنگ و وسایل نقاشی، وسایل باغبانی (بیلچه، شن كش و...، فرفره، طناب برای طناب بازی، وسایل خیاطی (سوزن و نخ)، دوچرخه، توپ با راكت، قیچی و كاغذ، انواع عروسك (عروسك خیمه شب بازی و...)، گِل رس، خاك، شن.
▪ از ۷ تا ۱۲ سالگی
معمولا كودكان در آستانه هفت سالگی، كه میدان تصوراتشان گسترش می یابد، در بازی ها تمایلشان به اجرای نقش های مختلف و تركیب آموخته ها و اعمال هدف دار شدت می یابد.
كودك در ۷ سالگی به مهارت های بدنی برای ورزش های دسته جمعی مسلط شده و از بازی های گروهی لذت می برد، به هنگام سوارشدن بر روی اسباب بازی های متحرك تعادل خود را می تواند حفظ كند.
كودكان از سن ۷ سالگی به بعد می توانند قواعد بازی را رعایت كنند، دسته جمعی به بازی مشغول شوند و باهم به رقابت بپردازند، عده ای برنده و عده ای دیگر بازنده شوند.
كودك در ۷ سالگی به مهارت های بدنی برای ورزش های دسته جمعی مسلط شده و از بازی های گروهی لذت می برد. هنوز از بازی های تخیلی لذت می برد و با چوب كار دستی می سازد.
در ۷ سالگی پسران به بازی فوتبال و تیراندازی با كمان علاقه مندند و دختران از جهیدن و لی لی بازی لذت می برند. كودك در سنین ۷ الی ۱۱ سالگی بازی های باقاعده را انجام می دهد. كودك در ۸ سالگی شش ضلعی می كشد و هنوز از بازی های تخیلی لذت می برد.
زمانی كه كودكان به حدود سن ده سالگی می رسند، بازی های آن ها بیش تر رنگ رقابت به خود می گیرد و مهارت و برتری در بازی، بیش از هرچیز دیگر مهم جلوه می كند، در حالی كه تا قبل از آن، بیش تر تفریح و شادی در بازی مطرح بوده است.
در سن ۱۱ الی ۱۳ سالگی علاقه به نشان دادن سرعت، قدرت و مهارت در بازی، پرداختن به بازی هایی كه مستلزم مهارت بیش تر هستند، علاقه به بازی های دسته جمعی و ظاهر شدن میل رقابت در بازی ها در كودكان شكل می گیرد.
فهرست اسباب بازی های مناسب برای كودكان ۷ الی ۱۲ ساله: وسایل نمایش عروسكی، وسایل ساده تردستی، وسایل بافندگی، وسایل سبدبافی و حصیر بافی، وسایل كامل نجاری، وسایل آزمایش های علمی، وسایل نقاشی، وسایل خیاطی، وسایل باغبانی، وسایل برش و چسباندن.

منابع
یكی از منابع عمده در این فصل منبع شماره ۱ می باشد و از سایر منابع نیز در حد لازم استفاده شده است.
۱. MAYESKY MARY, CREATIVE ACTIVITIES FOR YOUNG CHiLOREN
۲ـ سوسن اردكانی (شاهین)، بهداشت مادر و كودك
۳ـ دیدیه كالوت، فرزندان خود را در بازی ها بهتر بشناسیم.
۴ـ ادوارد سینكلر و اشتوكینگر ماگدامن، دنیای كوچك بزرگ من
۵ـ آ. ساپتكو، پدران و مادران درباره تربیت فرزندان
۶ـ بنیامین اسپاك، تغذیه، تربیت و نگهداری كودك
۷ـ مینو واثقی، آموزش ضمن بازی (سال سوم)
۸ـ لورانس پرنو، دنیای شیرین بچه داری
۹ـ نویسندگان و مؤلفان كشورهای جهان، نگاهی به آموزش و پروش پیش از دبستان در جهان امروز
۱۰ـ مهدی جلالی، روان شناسی كودك
۱۱ـ محمدعلی احمدوند، روان شناسی بازی
۱۲ـ جان بك، چگونه فرزند باهوش تری تربیت كنیم.
۱۳ـ جوزف براگا براگالوری، با كودكان خود رشد كنید.
۱۴ـ الیزابت هارلوك، بازی
۱۵ـ جمعی از مؤلفان، روان شناسی رشد (۱)
۱۶ـ ناصر بی ریا و همكاران، روان شناسی رشد (۲) با نگرشی به منابع اسلامی
۱۷ـ هادی بهرامی، روان شناسی كودك
۱۸ـ سیروس عظیمی، روان شناسی كودك
۱۹ـ حسن احدی و شكوه السادات بنی جمالی، روان شناسی رشد
۲۰ـ محمدرضا شرفی، مراحل رشد و تحول انسان
۲۱ـ مهرناز شهرآرای، راهنمای انتخاب اسباب بازیی
۲۲ـ سینگر دروتی. جی ـ دونسن تریسی. آ، مقدمه ای بر پیاژه كودك چگونه فكر می كند.
۲۳ـ ایلگ فرانسس و همكاران، رفتار كودك
۲۴ـ هادی سلیمی اشكوری، مطالعه رشد روانی یك كودك ایرانی در دو سال اول زندگی
۲۵ـ آ.ك بوندار نكو و آی. ای ماتوسیك، نقش بازی در پرورش فكری كودك
۲۶ـ سیدمهدی طباطبائی نیا، اسباب بازی آموزش و درمان
۲۷ـ سی فلت كارل و باربوردنیتا، آموزش و پرورش دوران نخستین كودكی
نویسنده:محمدرضا مطهری
منبع:ماهنامه معرفت

منبع : خبرگزاری فارس