اعتدال اقتصادی

یکی از واژههای قرآنی که بر مفهوم انسان کامل اشاره میکند، «عباد الرحمن» است.(۱)
منسوب شدن عدّهای از انسانها به خداوند، نشان از ویژگیهای خاصی دارد که سزاواری این نسبت را به ارمغان آورده است. افزون بر این، مفسران مدعی شدهاند از آنجا که رحمان اسم خاص برای خداوند است، قرآن کریم نوعی تخصیص و تفضیل را در نظر داشته است.(۲)
این آیه و آیات بعد به دوازده صفت از صفات ویژه «عباد الرحمن» اشاره می کند که بعضی به جنبههای اعتقادی ارتباط دارند و برخی اخلاقی و پارهای اجتماعی، قسمتی نیزجنبه فردی دارد و بخش دیگری هم جمعی است. مهمترین ویژگی رفتارهای اقتصادی انسان کامل از دیدگاه این آیات این گونه مطرح شده است:
«وَ الَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسرِفُوا وَ لَمْ یَقْترُوا وَ کانَ بَینَ ذَلِک قَوَاماً» (۳)
«و کسانی که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف مینمایند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو، حد اعتدالی دارند.»
«انفاق» به معنای هزینه کردن و بذل مال برای نیازهای خود یا دیگران است(۴)؛ بدین ترتیب می توان گفت اعم از انفاق اصطلاحی بوده و با مصرف در اصطلاح اقتصادی آن مترادف می باشد.
در تفسیر اسراف و اقتار که نقطه مقابل یکدیگرند مفسران سخنان گوناگونی دارند که روح همه به یک امر بازمیگردد و آن این که اسراف آن است که بیش از حد و در غیر حق و بیجا مصرف گردد و اقتار آن است که کمتر از حق و مقدار لازم بوده باشد.(۵)
کلمه قوام ـ به فتح قاف - نیز به معنای حد وسط و معتدل است و همین کلمه به کسر «قاف» به معنای مایه قوام هر چیز است و جمله بین ذلک متعلق است به قوام.(۶)
بنابر این معنای آیه این است که: بندگان رحمان انفاق میکنند و انفاقشان همواره در حد وسط و میان اسراف و اقتار است. امام صادقعلیه السلام در یک تمثیل، بین سه حالت «اسراف»، «اقتار» و «قوام» مقایسه مناسبی می نمایند. ایشان قبضهای از سنگریزه را گرفته و آن را در دست مبارک فشردند، به گونهای که هیچ دانهای از آن فرو نیفتاد، سپس فرمودند: این رفتاری است که خداوند در کتاب خود از آن یاد کرده است.
آن گاه دست خود را به طور کامل باز کرد، به گونهای که هیچ ریگی در آن باقی نماند. بعد فرمود: این نیز اسراف است. قبضهای دیگر از ریگ برداشته و دست را به گونهای گشود که مقداری از ریگ ریخت و مقداری در آن باقی ماند و فرمود: این است قوام و حد وسط. (۷)

پی نوشت:
۱- فرقان، ۶۳‎/
۲- حسینی واعظ کاشفی، کمالالدین: تفسیر مواهب علیه (تفسیر حسینی)، ج ،۳ ص ۲۸۱؛ کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج ،۶ ص ۴۱۶‎/
۳- فرقان:۶۷‎/
۴- حسینی الهمدانی، سیدمحمد: انوار درخشان در تفسیر قرآن؛ نجفی، محمدجواد: تفسیر آسان (منتخب تفاسیر معتبر)، ج ،۱۴ ص ۲۶۸‎/
۵- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه ج ،۱۵ ص ۱۵۲ و عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، ج ،۶ ص ۳۹۶
۶- لسانالعرب ج ،۱۲ ص ،۴۹۹ فضل الله، سیدمحمد حسین، من وحی القرآن، ج،۱۷ ص ۷۴ و،۷۷ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج،۷ ص ۵۰۷
۷- السید هاشم الحسینی البحرانی: البرهان فی تفسیر القرآن، ج ،۴ ص ۱۷۳ و مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه ج ،۱۵ ص ۱۵۲
[حجت الاسلام دکتر علی اصغر هادوی نیا]

منبع : روزنامه ایران